تهیه طرح موضوع تحقیق

اين مرحله از مهم‌ترين مراحل هر تحقيق به شمار مى‌رود و قبل از هرگونه اقدامي، براى انجام يک تحقيق بايد موضوع مورد مطالعه از جهات مختلف مورد شناسائى دقيق قرار گيرد. زيرا موضوعات قابل تحقيق در علوم اجتماعي، گوناگون و فراوان است. از اينرو هر محقق، پيش از هر چيز بايستى به تهيه و تنظيم طرح مطالعه‌اى که مى‌خواهد انجام دهد، بپردازد. براى اين کار لازم است نکات زير را مورد توجه خاص قرار دهد.

۱. تعيين حدود موضوع مورد مطالعه، اين يکى از مسائلى است که حائز اهميت مى‌باشد. زيرا تحقيقى که محدوده، و چارچوب آن مشخص نباشد عملاً امکان‌پذير نخواهد بود.

فرض کنيم سازمانى از مؤسسه تحقيقاتى بخواهد که: 'تأثير نوعى ماليات را در مورد صنعتى بررسى کند' . موضوع تحقيق به اين صورت نکات ابهام بسيارى دارد که عبارت هستند از:

- منظور از تأثير نوعى ماليات چيست؟ تأثير روى فروش است؟ روى توليد است؟ يا روى درآمد؟ و غيره ...

- در چه دورهٔ زمانى است؟ در يکسال اخير است؟ يک ماه اخير است؟ در حال حاضر است؟ يا تأثيرات احتمالى آينده موردنظر است؟

- منظور از وضع صنعت چيست؟ روى قيمت‌هاى آن صنعت به‌خصوص است؟ روى درآمد يا قدرت رقابت است؟

- و سرانجام تحقيق در کجا است (محل موردنظر)

در صورتى که موضوع فوق را مى‌توان به‌گونهٔ زير و به‌صورت روشن و مشخص بيان کرد و تحقيق دربارهٔ آن را امکان‌پذير ساخت.

'تأثير ماليات ... روى کل فروش سال ۱۳۷۲ صنعت ... در شهر ... (يا کل کشور)'

مشخص و محدود کردن دقيق جامعهٔ مورد مطالعه و تعيين چارچوب موضوع، گذشته از آنکه نتايج به‌دست آمده از تحقيق را قابل قبول و معتبر مى‌سازد، محقق و ساير افرادى را که در پژوهش شرکت دارند از سردرگمى و ابهام و ترديد رهائى مى‌دهد.

۲. اهداف اساسى تحقيق: محقق بايد به‌وضوح و به‌دقت هدف يا اهداف خود را در انتخاب موضوع و انجام تحقيق روشن نمايد و نتايجى که در پى آن است به‌طور کامل در نظر آورد. بدين ترتيب وى و همکاران او از ابتدا مى‌دانند دنبال چه مى‌گردند و چرا؟

۳. اهميت موضوع: پس از طرح موضوع و مسئله، لازم است محقق اهميت و موجباتى را که نيازمند تحقيق است بداند.

۴. محقق با همکاران و نيز صاحب‌نظران در مورد تحقيق خود مشورت و تبادل نظر کند.

۵. امکان مطالعه و جامعه‌اى که مى‌بايستى مطالعه در آن انجام گيرد مشخص گردد.

۶. روش مطالعه انتخاب گردد.

۷. ابزار و وسايل تحقيق فراهم باشد.

۸. امکان دسترسى به منابع اطلاعاتى مورد نياز وجود داشته باشد.

۹. سابقهٔ تاريخى موضوع مورد مطالعه را بداند. بدين معنى که محقق، ادبيات مربوطه به تحقيق را نيک بشناسد تا بتواند تجربيات ديگران را ملاک عمل قرار دهد و نتايج کار آنان را يا به‌صورت اصل و يا به‌صورت فرضيه به‌کار بندد.