|
|
|
| اين مسجد جزئى از مجموعهٔ مظفرى است که امير مبارزالدين محمد مظفر ميبدى يزدى در سنهٔ ۷۵۰ هجرى قمرى آن را به اتمام رسانده است. در زمان صفويه به مسجد جامع مظفرى شهرت داشت. سردر رو به مشرق آن از شليک توپ‌هاى آقا محمدخان قاجار خرابى يافت ولى بعد مرمت شد. طول صحن مسجد ۶۶/۶۰ متر و عرض آن ۴۸/۴ متر است و يکى از قديمى‌ترين بناهايى است که از سلاطين ايرانى بعد از آل‌بويه باقى مانده است. اين بنا سردرى رفيع و عظيم در ضلع شرقى دارد که با کاشى‌کارى‌هايى زيبا تزئين يافته و برج ساعت آن زينت‌بخش سردر رفيع آن است.
|
|
| ساختمان مسجد بر طبق اصول قرينه‌سازى، دو ايوان بزرگ تابستانى و زمستانى دارد. درآمد تعدادى از مغازه‌هاى بازار قدمگاه و بازار مظفرى وقف مخارج اين مسجد شده است.
|
|
| مسجد جامع كرمانشاه، كرمانشاه
|
|
| اين مسجد در کنار خيابان مدرس، نرسيده به خيابان نواب واقع شده و از آثار قابل توجه اواخر دورهٔ زنديه است که در سال ۱۱۹۶ هـ.ق توسط حاج على خان زنگنه، از نوادگان شيخ على خان معروف و حاکم کرمانشاه، ظاهراً به جاى مسجد قديمى‌ترى بنا شده است. آنچه از بناى قديمى مسجد باقى مانده، بخشى از شبستان ستوندار و هشتى ورودى است. شبستان مذکور در گذشته به چهل ستون معروف بوده که بخشى از آن در خيابان‌کشى‌ها از بين رفته است.
|
|
| شبستان کنونى به غير از محراب ترئينات خاصى ندارد. در گوشهٔ جنوب غربى بنا، پلکانى براى دسترسى با بالاخانه‌اى که گويا زمانى قسمتى از مدرسه بود، ساخته شده است. در اولين دهنهٔ سمت راست ورودى، سه کتيبه متضمن تاريخ ۱۲۰۰ هـ.ق و مطالبى مربوط به خريد و فروش و موقوفات مسجد نصب شده است.
|
|
|
|
| بناى اصلى اين مسجد بر اثر زلزله سال ۱۳۳۶ هـ.ش به کلى از بين رفته و به جاى آن بناى جديدى ساخته شده است. مسجد جامع امروز کنگاور، بنايى مستطيل شکل است که با اجازهٔ مرحوم آيه‌اللّه بروجردى ساخته شده است. شبستان قديمى مسجد از شبستان فعلى کوچکتر بوده است. بناى قديمى نيز مستطيل شکل به درازاى ۱۲ و پهناى ۸ متر بود که بعد از تجديد بنا به طول آن اضافه شده است. در بناى جديد از ضلع شمالى به شبستان اضافه شده و ضلع قبلى عقب نشسته و ايوانى در طول شبستان ايجاد شده است. سنگ مرمرى به ابعاد ۸۵×۳۶ سانتى‌متر در ديوار کفش‌کن قرار داده شده است که عباراتى در يازده سطر بر آن خوانده مى‌شود و مضمون آن در خصوص وقف مدرسهٔ کنگاور از طرف فرج‌الله افشار به تاريخ ۱۲۴۳ هـ.ق مى‌باشد.
|
|
|
|
| بناى اصلى مسجد جامع گرگان در محلهٔ نعلبندان اين شهر واقع شده است. با توجه به وجود مناره آجرى دوره سلجوقى، بناى اوليه مسجد نيز به همان دوره تعلق دارد و در دوره‌هاى بعدى به طور گسترده بازسازى، تعمير و تزئين شده است. در حال حاضر به غير از مناره، اثر ديگرى از بناى اوليه مسجد بر جاى نمانده است. بيشتر بازسازى‌ها در دوره تيمورى، صفوى و دورهٔ حاضر صورت گرفته است.
|
|
| بناى مسجد با طرح مربع مستطيل، وسعتى حدود ۱۶۰۰ مترمربع را در بر مى‌گيرد و شامل صحن وسيع مستطيل شکل، ايوان‌هاى شرقى و غربى، شبستان‌هاى چهارگوشهٔ بنا، ورودى‌هاى شمالى و جنوبى، منارهٔ دورهٔ سلجوقى و کتيبه‌ها و سنگ‌نوشته‌هاى تاريخى است. منارهٔ آجرى بنا با طرح استوانه‌اى تزئين آجرکارى و کتيبه کوفى آجرى دارد و قابل مقايسه با ديگر مناره‌هاى سلجوقى است. به نظر مى‌رسد که بخش فوقانى منار ويران شده و به جاى آن يک مأذنه چوبى در دوره‌هاى بعد جايگزين شده است.
|
|
| از آثار نفيس و تاريخى مسجد مى‌توان به در و منبر چوبى منبت‌کارى شده و فرامين و سنگ‌نوشته‌هاى پادشاهان صفوى و افشاريه اشاره کرد. درِ قديمى و منبت مسجد کتيبه‌ها و کنده‌کارى‌هاى زيبايى دارد که براى نگهدارى و حفاظت برداشته شده و به جاى آن درِ جديدى قرار داده شده است. منبر نفيس و تاريخى مسجد نير داراى کتيبه‌هايى است که براساس متن آنها، اين مسجد و منبر يکبار در سال ۸۹۵ هـ.ق در زمان پادشاهى معين‌الدوله ابوالقاسم بابر - حاکم هرات - توسط امير بابا حسن - فرماندار استرآباد - و بار ديگر در سال ۱۰۱۸ هـ.ق در زمان شاه‌عباس اول توسط قطب‌الدين احمد بن ملا على استرآبادى و سرانجام به سال ۱۱۵۷ هـ.ق در زمان نادرشاه افشار توسط حاجى قربان آقا - ناظر محمد حسين خان قاجار بيگلربيگى استرآباد - تعمير و بازسازى شده است. فرامين و وقف‌نامه‌هاى موجود در مسجد داراى تاريخ‌هايى از اوايل دورهٔ صفوى تا اوايل دورهٔ قاجاريه است و موضوعات مختلفى را شامل مى‌شود.
|
|
|
|
| مسجد جامع گناباد، برطبق تاريخ کتيبهٔ کوفى آن، در سال ۶۰۹ هجرى قمرى احداث و قسمت اعظم بناى اصلى آن منهدم شده است. اين مسجد از لحاظ دارا بودن کتيبهٔ کوفى و آجرکارى‌هاى ظريف حائز اهميت هنرى است. اين مسجد که ايوان‌هاى رفيع در جنوب و شمال و اطراف محوطهٔ صحن دارد و در زمرهٔ مساجد مهم تاريخى به شمار مى‌رود، بالاخص، از لحاظ هنر آجرکارى (در ايوان جنوبى) و ساختمان محراب و منظرهٔ بديع سقف، داراى اهميت بسيارى است. اين مسجد تحت شمارهٔ ۳۲۵، در شمار آثار تاريخى به ثبت رسيده است.
|
|
| مسجد جامع لاهيجان، لاهيجان
|
|
| مسجد جامع لاهيجان در محلهٔ ميدان و در مرکز بافت قديم شهر واقع شده است و با آثار تاريخى مجاور خود؛ يعنى چهار پادشاهان؛ حمام گلشن و بازار، يک مجموعهٔ تاريخى - فرهنگى را تشکيل مى‌دهد. اين مسجد براساس شواهد موجود، يکى از قديمى‌ترين مسجدهاى لاهيجان است که به روايتى، به دستور کارکيا سلطان محمد در سال ۸۹۳ هجرى قمرى به جاى يک آتشکدهٔ قديمى ساخته شده است. در سال ۱۳۳۱ هجرى قمرى به دستور على‌اکبرخان که حاکم وقت لاهيجان بود، بناى قديمى بازسازى و ضمن توسعهٔ بنا تغييرات اساسى در آن جا داده شد؛ به طورى که مشخصات معمارى دورهٔ قاجاريه را پيدا کرد. در سال ۱۳۷۰ هجرى قمرى، يک بار ديگر اين بنا دچار تغييرات بسيار شد و بخش‌هاى تازه‌اى به آن افزوده شد، چنان که امروزه به دشوارى مى‌توان ردپاى مسجد تاريخى دورهٔ تيمورى و قاجارى را در اين بنا پيدا کرد.
|
|
| مسجد جامع محلات، محلات (امويان، سلجوقيان، انقلاب اسلامى)
|
|
| اين مسجد در مرکز بافت قديمى شهر محلات واقع شده و به نام مسجد جمعه نيز معروف است. تاريخ بناى آن را به زمان عثمان مربوط مى‌دانند. اين مسجد داراى ايوان و حياطى بود که اطراف آن را به صورت حجره دو طبقه و به شکل بسيار زيبايى آراسته بودند. شبستان مسجد داراى ستون‌هاى جالب و سقف آن با تخته‌هايى پوشيده شده که روى آن آيات قرآن نقش گرديده است. هم اکنون کار بازسازى و مرمت اين بنا در حال انجام است و متأسفانه کاملاً با مصالح و معمارى مدرن امروزى نوسازى مى‌شود و به همين دليل نيز به غير از سقف چوبى منقش به آيات قرآنى آن، هيچ اثر ديگرى که عظمت معنوى و تاريخى مسجد را نشان دهد، بر جاى نمانده است. به ويژه طبقه زيرين مسجد که با عمليات مرمتى که روى آن انجام داده‌اند تمام بار معنوى و روحانى بنا را به عنوان يک مسجد زير سئوال برده‌‌اند.
|
|
| قبل از بازسازى، بيشتر مراسم مذهبى و يادبود اموات در شهر محلات در اين مسجد برگزار مى‌شد. در سال ۱۳۶۹ در مقابل اين مسجد سنگ قبرى از يک زن مدفون پيدا شد که نام اسلامى داشت و کارشناسان قدمت آن را ۱۲۰۰ سال ذکر کرده‌اند. متأسفانه هنگام خارج کردن، سنگ شکسته است و هم اکنون در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامى استان مرکزى در اراک نگهدارى مى‌شود.
|
|
|
|
| اين مسجد در خيابان خواجه نصير مراغه واقع شده و داراى دو در است که يکى به خيابان و ديگرى به بازار سبزى‌فروشان اين شهر باز مى‌شود. کتيبه‌هاى موجود و شيوهٔ معمارى مسجد نشانگر تعلق آن به دورهٔ صفويان است.
|
|
| اين مسجد حياط بزرگى دارد که بناى اصلى در قسمت جنوبى آن قرار گرفته و در بقيهٔ فضاى حياط ۱۶ اطاق براى سکونت طلاب علوم دينى ساخته شده است.
|
|
| طول بناى مسجد ۲۸ متر و عرض آن ۱۸/۵ متر است و ۳۵ ستون دارد. سقف و ستون‌هاى آن منقش و همگى چوبى است. اين مسجد داراى شبستانى است که چايخانه و آبدارخانه در آن جا است. پنجره‌‌هاى شبستان به مسجد باز مى‌شود.
|
|
| در کنار شبستان، مسجد متروکى نيز وجود دارد که بر روى ديوار آن دو کتيبهٔ سنگى است که تاريخ آنها به ترتيب ۱۰۲۴ و ۱۱۰۶ هـ.ق است. متن کتيبه‌ها نشان‌دهندهٔ فرمانى است که از سوى حاکم وقت در لغو پاره‌اى از مقررات مالى و پرداخت وجوهى که از طرف رعايا انجام مى‌شد، صادر شده بود.
|
|
|
|
| بنا بر بررسى‌هاى انجام شده، اين مسجد ظاهراً در آغاز يکى از آتشکد‌ه‌هاى دورهٔ ساسانى بود که بعدها با سکونت ارامنه در اين منطقه به کليسا تبديل شد. پس از پيروزى اعراب بر بابک در قرن سوم هجرى و همزمان با اسلام آوردن مردم آذربايجان به مسجد تبديل شده است.
|
|
| بناى مسجد بسيار عظيم و بزرگ است با طاق‌ها و گنبدهاى آجري. محراب آن به ابوسعيد بهادرخان (۷۳۱ هـ) منسوب است. اين محراب که هنوز به صورت اصلى خود باقى مانده، داراى گچبرى، کتيبه‌هاى کوفى و رقاع و نقوش جالب از عصر مغول است.
|
|
|
|
| مسجد جامع مهاباد بين خيابا‌ن‌هاى حافظ و پهلوى سابق داخل کوچهٔ مسجد جامع قرار گرفته است. اين مسجد پيش از تعميرات بافت قديم شهر همراه با ساير ابنيه در مرکز بخش قديم قرار گرفته بود. در حال حاضر اين بافت تغييرات عمده‌اى کرده است.
|
|
| اين مسجد به دستور بداق‌السلطان حاکم مهاباد (متوفى به سال ۱۰۱۲ هجرى قمرى) ساخته و در زمان شاه سليمان صفوى تکميل شده است. در ضلع شرقى آن، مدرسه‌اى جهت تحصيل طلاب علوم دينى تأسيس شده است.
|
|
| اين مسجد که قديمى‌ترين مسجد مهاباد است، از حيث توازن در طرح طاق آن، ۱۸ گنبد خشتى و شبستانى با ۱۸ ستون سنگى و حجره‌هاى پيرامون، از زيباترين بناهاى تاريخى استان به شمار مى‌رود.
|
|
| مصالح به کار رفته در پى ديوارها، ستونها و کف شبستان از سنگ است و بقيهٔ قسمت‌ها از آجر مى‌باشد. مسجد کلاً از سادگى خاصى برخوردار است و به جز در تراش سنگ ستونها و نوع آجر چينى بنا، مخصوصاً قسمت داخلى شبستان که از توازن مناسبى برخوردار است. تمام قسمت‌هاى آن و حجره‌هاى اطراف صحن، فاقد تزئينات است.
|
|
|
|
| اين مسجد بر روى دامنهٔ تپه‌اى مشرف بر شهر نهاوند، در سمت شمال ميدان قيصريه واقع شده است. ارتفاع آن از کف شبستان نسبت به کف خيابان مجاور در حدود ۵/۵ متر است و براى دسترسى به آن بايد حدود ۲۵ پله را از کف ميدان قيصريه پيمود تا به حياط مسجد رسيد.
|
|
| بنا، طرحى مستطيل شکل دارد به طول تقريبى ۱۷ متر، و عرض ۱۲ متر و از سه فرش‌انداز تشکيل شده است. چهار ستون قطور، طاق و گنبد سقف مسجد را تحمل مى‌کنند. ضخامت ديوارهاى شرقى و غربى شبستان بيش از ديوارهاى شمالى و جنوبى آن است. فرش‌انداز وسط از فرش‌انداز طرفين عريض‌تر است و با سه گنبد هم ارتفاع پوشيده شده است.
|
|
| در ضلع شرقى ديوار شبستان سه پنجرهٔ مشرف به ميدان قيصريه، داخل طاق‌نماهايى تعبيه شده‌اند و جلوى آنها بالکن کم عرضى وجود دارد که پشت‌بام مغازه‌هاى جلوى مسجد است. مصالح به کار رفته در بناى مسجد شامل آجر با ملاط گچ و خاک است.
|
|
| مسجد داراى سه در ورودى است يکى به طرف بازار قديمى که از کف شبستان مسجد بالاتر است و دو تاى ديگر نيز به طرف حياط قديمى مسجد باز مى‌شوند.
|
|
| مسجد از سادگى ويژ‌ه‌اى برخوردار است و هيچ آثار و نشانه‌اى از تزئيناتى مانند گچبرى و کتيبه در جبههٔ داخلى و بيرونى آن ديده نمى‌شود. تنها تزئين مسجد کتيبهٔ سنگى کوچکى به ابعاد ۵۰×۲۵ سانتى‌متر است که مربوط به دورهٔ سلجوقيان است.
|
|
| اطراف اين کتيبه و بالاى آن به خط کوفى جملات «لا اله الا اللّه» و «محمد رسول اللّه» نوشته شده است. بالاى قوس محراب لوحهٔ سنگى کوچکى نصب شده است که شامل تاريخ تعمير مسجد در دورهٔ صفويه است به شرح زير:
|
|
|
بسم‌الله الرحمن الرحيم |
|
| بو تراب آن ستودهٔ صانــع |
|
کرد تعمير مسجدِ جامــــع |
| سالِ تاريخِ آن به آخرِ ماه |
|
شود از نورِ حق دلش لامع |
| سنهٔ ۱۱۶۱ |
|
|
| اين مسجد تاکنون به ثبت تاريخى نرسيده است امّا با توجه به قدمت بنا ثبت آن در زمرهٔ آثار تاريخى ضرورت دارد.
|
|
| مسجد جامع نى‌ريز، نى‌ريز (امويان، صفاريان)
|
|
| اين مسجد از بناهاى نخستين سده‌هاى اسلامى است. ايوان بلند آن که به سبک معمارى اصيل ساسانى بنا شده، از نمونه‌هاى مشخص معمارى ايران پس از اسلام است. تاريخ ساخت محراب مسجد ۳۶۳ هجرى است و در سال ۱۳۱۲ در فهرست آثار باستانى ايران به ثبت رسيده است.
|
