عملکرد بیومکانیک

مربيان و معلمان تربيت بدنى پيوسته با مسائل مربوط به فنون مورد استفاده در فعاليت‌هاى جسمى مواجه هستند. سال‌ها قبل والرى برومل (Valeriy Brumel) از کشور روسيه پيشتاز پرش ارتفاع در جهان شد. در آن زمان برومل صاحب بهترين رکورد پرش ارتفاع در جهان بود. او طورى از حريفان خود برتر بود که در مادهٔ پرش ارتفاع قهرمانى او محرز و شکست‌ناپذير مى‌نمود. در آن زمان تمايل زيادى بين مربيان و قهرمانان اين رشته به‌وجود آمد تا روش اين قهرمان را کورکورانه تقليد کنند و او را در پرش ارتفاع الگوى خود قرار دهند، زيرا بسيارى از روش‌هاى مورد استفاده توسط برومل به‌طور نسبى در اين رشته جديد بودند و قهرمانان ديگر و حتى مربيان آنها سعى مى‌کردند از او در روش پريدن تقليد کنند.

بعضى از قهرمانان پرش ارتفاع از دورخيز نسبتاً زياد و بيش از حدِّ او و حرکت دورانى و پرتابى هر دو دست او به هنگام جدايى از زمين تقليد مى‌کردند. برخى ديگر روش‌هاى تمرينى او را در زمينهٔ دويدن و جهيدن با استفاده از وزنه و همچنين پريدنو زدن پاى پرتابى به حلقهٔ بسکتبال تقليد مى‌کردند، حتى برخى ديگر از روش‌هاى ذهنى و روانى او براى آماده کردن خود استفاده مى‌کردند به‌طورى‌که مانند برومل از ساير قهرمانان که در حال انتظار براى پريدن بودند جدا مى‌نشستند و پشت خود را به مانع و چالهٔ پرش مى‌نمودند. به‌عبارت ديگر هرچه برومل مى‌کرد مورد توجه ساير قهرمانان واقع شده و در سراسر جهان الگو مى‌شد و توسط ساير قهرمانان اين رشته عيناً تقليد مى‌گرديد.

سال‌ها قبل از برومل يکى از دوندگان دوهاى استقامت به‌ نام اميل زاتوپک (Emil Zatopek) از کشور چکسلواکي، انقلابى عظيم در دوهاى استقامت به‌وجود آورده، رکوردهاى شگفت‌انگيزى به‌دست آورد. او نيز مانند برومل الگو و نمونه شد، برخى حرکات موجى سر او را در دويدن تقليد کردند. بعضى ديگر روش تمرينات متناوب (Interval) او را تقليد نمودند تمرينات متناوبى که بسيار سخت بود و در آن به‌طور مثال: ۵x۲۰۰ متر، ۶۰x۴۰۰ و سرانجام ۵x۲۰۰ با سرعت مسابقه‌اى پيش‌بينى شده شده بود. تازه بين هر دفعه تکرار فعاليت، مسافت ۲۰۰ متر را به‌طور يورتمه مى‌دويد. شيوهٔ دويدن زاتوپک را تعداد کمى تقليد کردند زيرا او موقع دويدن سر خود را به چپ و راست به‌طور نوسانى حرکت مى‌داد و شانه‌هاى او مى‌چرخيدند، دست‌هاى او مى‌کوبيدند، و صورت او گرفته به‌نظر مى‌آمد و کسى فکر نمى‌کرد که اين اعمال به او کمک مى‌کند تا سريعتر و قوى‌تر بدود ليکن عليرغم اين حرکات زائد، زاتوپک دونده‌اى موفق بود.

از مقايسهٔ برومل و زاتوپک مى‌توان اين نتيجه را گرفت که چون برخى از حرکات زاتوپک به‌طور بديهى غيرضرورى بودند توسط دونده‌هاى ديگر مورد تقليد واقع نشدند، ليکن دربارهٔ برومل آنهايى که از روش‌ها و فنون او در پريدن از روى مانع پرش ارتفاع تقليد کردند هم نکات قوت و مطلوب را گرفتند و هم نکات ضعف او را تقليد کردند. اين نکات ضعف و اشتباهات اگرچه بديهى نبودند ليکن بسيار مهم بودند و تثبيت آنها در نمايش حرکات مقلّدين او به اندازهٔ اشتباهات زاتوپک واضح و قابل بررسى نبودند. شرح اين ماوقع نشان‌دهندهٔ يکى از مسائلى است که ما مربيان و معلمان تربيت بدنى و ورزش با آن روبرو هستيم و آن مسئله اين است هرگاه قهرمان زبده‌اى در صحنهٔ ورزش پيدا شود مى‌توان در روش‌هاى او نکات قوت و اساسى را شناخت و آنها را تقليد کرد و از نکات ضعف و اشتباهات او احتراز نمود. پاسخ به اين مسئله را علم بيومکانيک بايد ارائه دهد زير در بيومکانيک اساس و پايه‌هاى علمى در روش‌هاى اجرايى حرکات و فعاليت‌هاى ورزشى بايد مورد مطالعه قرار گيرد تا بتوان بر آن اساس فنونى را که ورزشکاران جهان در صحنه‌هاى ورزشى ارائه مى‌کنند ارزيابى نمود.

پاره‌اى از اوقات فنون جديد به‌وسيلهٔ عوامل ديگرى مورد توجه قرار مى‌گيرند از آن جمله‌ هستند قوانين و مقررات تازه در ورزش‌ها، که خودبخود موجب تغيير در فنون و روش‌ها مى‌شوند. به‌طور مثال در شنا موقعى که مقررات مربوط به برگشت عوض مى‌شوند مى‌توان به‌طور بديهى و روشن شاهد تغييرات زيادى در روش‌ها و فنون بود. همچنين توسعه و پيشرفت وسائل و لوازم ورزشى مى‌تواند باعث دگرگونى در روش‌ها و فنون اجراء مهارت‌هاى ورزشى گردد. به‌طور مثال راکت‌هاى اسفنجى در تنيس روى ميز و يا نوع و جنس نيزه در پرش با نيزه و تغييرات که در ساختمان چوب‌هاى اسکى به‌وجود آمده‌اند همگى اثر قابل ملاحظه‌اى بر روى روش‌ها و فنون اجراء مهارت‌هاى ورزشى به جا گذاشته‌اند.

در هريک از حالت‌هاى فوق مربى و معلم ورزش با مشکلات و مسائلى رودررو مى‌شوند. وقتى که مقررات بازى‌ها عوض گردند و يا در ساختمان و نوع وسائل و تجهيزات ورزشى تغييرى رخ دهد، چگونه مى‌توان با استفاده از روش‌هاى علمى بهترين روش‌ها و فنون را در زمينهٔ اجراى مهارت‌ها به‌دست آورد؟ جواب اين مشکل را بايد از طريق استفاده از علم بيومکانيک به‌دست آورد، زيرا تصميمات در زمينهٔ روش‌هاى اجرائى مهارت‌هاى ورزشى را بايد براساس تحليل‌هاى بيومکانيکى اتخاذ نمود.

موقعى که به‌طور مشخص تکنيک مطلوب در وضع جديد شناخته و تعيين شده، تازه مربيان و معلمان ورزش بايستى سعى کنند اشتباهات قبلى ورزشکاران خود را تشخيص داده و سپس نسبت به اصلاح آنها بکوشند. براى شناسايى اشتباهات ابتدا بايد علت اصلى اشتباه را پيدا کرد، زيرا تشخيص اشتباهات در حرکات اصلى و شناخته شده چندان مشکل نيست و چشمان باتجربهٔ مربى و معلم با يک نگاه از عهدهٔ اين کار برمى‌آيد. اين امر وقتى مشکل مى‌شود که علت اشتباه و اثر آن از حيث فاصلهٔ زمانى از همديگر دور باشند به‌طور مثال در پريدن، حرکات زمينى ژيمناستيک، و حرکات شيرجه غالباً اثرات اشتباه که در فضا و يا به هنگام فرود آمدن ديده مى‌شوند مربوط به تکنيک‌هاى مورد استفاده دز دورخيز کردن و يا در لحظهٔ جدا شدن از زمين مى‌باشند. بسيارى از مربيان صرفاً کوشش دارند اثر اشتباه را تصحيح نمايند و به‌ علت اصلى آن اشتباه توجه نمى‌کنند. اين نوع کوشش‌ها غالباً بدون نتيجه مى‌باشند و به نظر مى‌رسد با ادامهٔ اين وضع نوعى آشفتگى تکنيکى در حرکات ورزشکار پيدا شود و مربى نه تنها قادر به ارائهٔ کمک فنى نبوده بلکه در ايجاد اين وضع سهيم مى‌باشد.

حال بايد ديد، مربى و معلم چگونه مى‌توانند قابليت خود را در زمينهٔ شناسايى علت و يا علل اصلى اشتباهات تکنيکى ورزشکاران افزايش دهند؟ آيا اطلاعات و دانشى که مربى و معلم در زمينهٔ يادگيرى حرکتى مانند مهارت، مدت تمرينات، تعداد جلسات تمرين در هفته و يا ماهيت تمرين و غير دارند مى‌تواند به حسن قضاوت او دربارهٔ نحوهٔ آموزش صحيح تکنيک‌هاى ورزشى کمک کند؟ در اينجا ملاحظه مى‌شود که تنها دانش و اطلاعات مربوط به بيومکانيک است که مربى را در مقامى قرار مى‌دهد تا بتواند مطلوب‌ترين تکنيک‌ها را بررسى و انتخاب کرده و مآلاً در صورتى که اشتباهى در اجراء مهارت رخ دهد منشاء اصلى آن را پيدا نمايد. به‌عبارت ديگر چنانچه فرض کنيم يادگيرى حرکتى علم پايه و مربوط به يادگيرى مهارت‌ها مى‌باشد و يا فيزيولوژى علم پايه براى بررسى تغييرات ورزشى روى ارگان‌ها است از بيومکانيک هم مى‌توان به‌عنوان علم پايه براى آشنايى با فنون مختلف ورزشى نام برد (بايد توجه داشت که علوم ياد شده پاسخ‌هاى از پيش تعيين شده براى تمام مسائل ورزشى در اختيار خود ندارند که مربيان و معلمان بتوانند عيناً آنها را مورد استفاده قرار دهند ليکن مى‌توان با استفادهٔ صحيح از اين علوم نهايتاً به ارائهٔ راه ‌حل‌هاى مناسب براى مسائل مختلف ورزشى رسيد).