در پاسخ پرسش سلطان سنجر درباره‌ی مذهب

کار عاقل نیست در دل مهر دلبر داشتن		جان نگین مهر مهر شاخ بی‌بر داشتن
از پی سنگین دل نامهربانی روز و شب		بر رخ چون زر نثار گنج گوهر داشتن
چون نگردی گرد معشوقی که روز وصل او		بر تو زیبد شمع مجلس مهر انور داشتن
هر که چون کرکس به مرداری فرود آورد سر		کی تواند همچو طوطی طمع شکر داشتن
رایت همت ز ساق عرش برباید فراشت		تا توان افلاک زیر سایه‌ی پر داشتن
بندگان را بندگی کردن نشاید تا توان		پاسبان بام و در فغفور و قیصر داشتن
تا دل عیسی مریم باشد اندر بند تو		کی روا باشد دل اندر سم هر خر داشتن
یوسف مصری نشسته با تو اندر انجمن		زشت باشد چشم را در نقش آزر داشتن
احمد مرسل نشسته کی روا دارد خرد		دل اسیر سیرت بوجهل کافر داشتن
ای دریای ضلالت در گرفتار آمده		زین برادر یک سخت بایست باور داشتن
بحر پر کشتی‌ست لیکن جمله در گرداب خوف		بی‌سفینه‌ی نوح نتوان چشم معبر داشتن
گر نجات دین و دل خواهی همی تا چند ازین		خویشتن چون دایره بی‌پا و بی سر داشتن
من سلامت خانه‌ی نوح نبی بنمایمت		تا توانی خویشتن را ایمن از شر داشتن
شو مدینه‌ی علم را در جوی و پس دروی خرام		تا کی آخر خویشتن چون حلقه بر در داشتن
چون همی دانی که شهر علم را حیدر درست		خوب نبود جز که حیدر میر و مهتر داشتن
کی روا باشد به ناموس و حیل در راه دین		دیو را بر مسند قاضی اکبر داشتن
من چگویم چون تو دانی مختصر عقلی بود		قدر خاک افزونتر از گوگرد احمر داشتن
از تو خود چون می‌پسندد عقل نابینای تو		پارگین را قابل تسنیم و کوثر داشتن
مر مرا باری نکو ناید ز روی اعتقاد		حق زهرا بردن و دین پیمبر داشتن
آنکه او را بر سر حیدر همی خوانی امیر		کافرم گر می‌تواند کفش قنبر داشتن
گر تن خاکی همی بر باد ندهی شرط نیست		آب افیون خوردن و در دامن آذر داشتن
تا سلیمان‌وار باشد حیدر اندر صدر ملک		زشت باشد دیو را بر تارک افسر داشتن
آفتاب اندر سما با صدهزاران نور و تاب		زهره را کی زهره باشد چهره از هر داشتن
خضر فرخ پی دلیلی رامیان بسته چو کلک		جاهلی باشد ستور لنگ رهبر داشتن
گر همی خواهی که چون مهرت بود مهرت قبول		مهر حیدر بایدت با جان برابر داشتن
چون درخت دین به باغ شرح حیدر در نشاند		باغبانی زشت باشد جز که حیدر داشتن
جز کتاب الله و عترت ز احمد مرسل نماند		یادگاری کان توان تا روز محشر داشتن
از گذشت مصطفای مجتبی جز مرتضی		عالم دین را نیارد کس معمر داشتن
از پس سلطان ملک شه چون نمی‌داری روا		تاج و تخت پادشاهی جز که سنجر داشتن
از پی سلطان دین پس چون روا داری هم		جز علی و عترتش محراب و منبر داشتن
اندر آن صحرا که سنگ خاره خون گردد همی		وندران میدان که نتوان پشت و یاور داشتن
هفت زندان را زبانی برگشاید هفت در		از برای فاسق و مجرم مجاور داشتن
هشت بستان را کجا هرگز توانی یافتن		جز به حب حیدر و شبیر و شبر داشتن
گر همی مومن شماری خویشتن را بایدت		مهر زر جعفری بر دین جعفر داشتن
کی مسلم باشدت اسلام تا کارت بود		طیلسان در گردن و در زیر خنجر داشتن
گر همی دیندار خوانی خویشتن را شرط نیست		جسم و جان از کفر و دین قربی و لاغر داشتن
پند من بنیوش و علم دین طلب از بهر آنک		جز بدانش خوب نبود زینت و فر داشتن
علم دین را تا نیابی چشم دل را عقل ساز		تا نباید حاجتت بر روی معجر داشتن
تا ترا جاهل شمارد عقل سودت کی کند		مذهب سلمان و صدق و زهد بوذر داشتن
علم چه بود؟ فرق دانستن حقی از باطلی		نی کتاب زرق شیطان جمله از بر داشتن
گبرکی چبود؟ فکندن دین حق در زیر پای		پس چو گبران سال و مه بردست ساغر داشتن
گبرکی بگذار و دین حق بجو از بهر آنک		ناک را نتوان به جای مشک اذفر داشتن
گر بدین سیرت بخواباند ترا ناگاه مرگ		پس ز آتش بایدت بالین و بستر داشتن
ای سنا بی وارهان خود را که نازیبا بود		دایه را بر شیرخواره مهر مادر داشتن
از پی آسایش این خویشتن دشمن خران		تا کی آخر خویشتن حیران و مضطر داشتن
بندگی کن آل یاسین را به جان تا روز حشر		همچو بی‌دینان نباید روی اصفر داشتن
زیور دیوان خودساز این مناقب را از آنک		چاره نبود نو عروسان را ز زیور داشتن
تا کی از یاران وصیت تخت و افسر داشتن		وز برای لقمه‌ای نان دست بر سر داشتن
تا تو بیمار هوای نفس باشی مر ترا		بایدت بر خاک خواری خفت و بستر داشتن
گر ترا بر کشور جان پادشاهی آرزوست		پیش آزت زشت باشد دست و دل بر داشتن
ور ره دین و شریعت ناگزیران بایدت		چون رسن گرمی چه داری سر به چنبر داشتن
کفر باشد از طمع پیش در هر منعمی		قامت آزادگی چون حلقه بر در داشتن
سیم و زر را خوار داری پیش تو آسان بود		پیش ایزد روز محشر کار چون زر داشتن
خار را در راه دین همرنگ گل فرسود نست		در حقیقت خاک را هم بوی عنبر داشتن
راستی در راه توحید این دو شرطست ای عجب		چشم صورت کور و گوش مادگی کر داشتن
آدمی اصلی بود با احتیاط و اصطفا		هر چه از ابلیس معروفست منکر داشتن
بگذر از رنگ طبیعت دست در تحقیق زن		ننگ باشد با پدر نسبت به مادر داشتن
هر که دارد آشنایی با همه کروبیان		تخت همت باید از عیوق برتر داشتن
زیر پای حرص دنیا چون دلت فرسوده شد		دلبر همت چه سود آنگاه در بر داشتن
قوت اسلام و دین بود اقتضای ایزدی		ذوالفقار احمد اندر دست حیدر داشتن
شرط باشد دین به حرمت داشتن در حکم شرع		چون عروس بکر را با زر و زیور داشتن
دوزخست انباشتن در ملت فردوسیان		تشنه لب را در کنار حوض کوثر داشتن
هر که او از موکب صورت پرستان شد برون		بایدش طبل ملامت از قفا برداشتن
و آنکه را اندیشه‌ی عقلی بود گوید طبیب		باید این را از غذا جستن نکوتر داشتن
خود ندانی گر نبودی جان نبودی تن نکو		بی‌سواری خود چه باید اسب و افسر داشتن
گر نتابد سوی کان خورشید تابان بر فلک		تیغ هندی از کجا آورد گوهر داشتن
ناجوانمردی و بددینی بود کز ناکسی		در مزاج این جان صافی را مکدر داشتن