اما از بررسى مجموع آن ماتريسها با چنين نتايج غريبى مواجه خواهيد شد:
- ۱۲ کودک، انسان را زنده ندانستهاند و سگ را زنده دانستهاند.
- ۱۳ کودک، بالعکس سگ را زنده ندانستهاند و انسان را زنده دانستهاند.
- ۳۳ کودک، کف کوچه را زنده ندانستهاند اما ساختمان خانه را زنده دانستهاند.
- ۱۴ کودک، ليوان شکسته را زنده دانستهاند و قاشق را زنده ندانستهاند.
- ۳۵ کودک، گفتهاند ليوان شکسته زنده نيست، اما ليوان شکسته زنده است.
- ۱۶ کودک، گفتهاند جوى آب زنده نيست، ولى کف کوچه زنده است.
- ۲۳ کودک، سهچرخه را زنده ندانستهاند و جوى آب را زنده دانستهاند.
- ۸ کودک، سهچرخه را زنده داسنتهاند و سگ را زنده ندانستهاند.
- ۱۰ کودک، ساختمان خانه را زنده دانستهاند و درخت را زنده ندانستهاند.
چرا؟:
بهنظر من، تمامى اين ماتريسها حکايت از آن دارد که معنى در پيام نيست. معنى در ذهن آدمها است و هرکس معنى خاص خود را دارد. بعضى از اين معنىها به يکديگر شبيه است و برخى بسيار متفاوت است و ما آثار اين مسئله را در بيان کودکان مورد آزمايش به خوبى ديديم.
در مبحثهاى بعد، ده نمودار از درصد پاسخهاى بهست آمده براى هر يک از ده موضوع مورد سؤال آمده است. اين نمودارهاى براساس پاسخ زنده هست تهيه شده است مىبينيم که براى انسان، سگ و درخت هر چه سن بالا مىرود سر نمودار رو به بالا حرکت مىکند و براى ليوان شکسته، قاشق، ساختمان خانه، سهچرخه، لامپ، جوى آب و کف کوچه رو به پائين آمد است.(محور عمودى درصد پاسخهاى زنده هست و محور افقي، گروههاى سنى است)
حال بيائيد فرض کنيم شما اين ۲۸۸ کودک را در يک سالن جمع کردهايد و با آنها مىخواهيد ارتباط برقرار کنيد و محتوى پيام شما موضوع زنده بودن است.
معنى زنده بودن در ذهن شما مشخص است. انسان حيوان و گياه و حتى يک تکياختهاى را زنده مىدانيد. براى شما بزرگى و کوچکى فرقى نمىکند. مورچه و فيل، هر دو را موجود زنده مىدانيد. يک جلبک کوچک و يک درخت کهنسال، هر دو را زنده مىدانيد. شما يک آدم آهنى (ربوت)، يک ماشين لباسشوئى تمام خودکار يا يک لامپ چراغ برق، يک قاشق غيره را زنده نمىدانيد. حال مىخواهيد با همان ۲۸۸ کودکى که ما با آنها آزمايش خودمان را انجام داديم دربارهٔ زنده بودن صحبت کنيد. آيا نسبت Ḿ (يعنى معنى متجلى شده در ذهن آنها) بر M (يعنى معنى موردنظر شما) چقدر است؟
اينجا به آن دقت آزمايش نشانهها نمىتوان اين نسبت را بهدست آورد. با استفاده از جداول اوليه، جدول زير را تنظيم کرديم.
اگر به آن جدول مراجعه کنيد مثلاً در مورد لامپ، درصد کسانى که لامپ را زنده ندانستهاند ۱/۵۲ يا بهعبارتى براساس پايهٔ يک عدد۵۲۱/۰ است. حال ميانگين چنين محاسبهاى براى تمامى ده مورد مذکور عدد ۶۶۵/۰٭ خواهد شد.
٭ حاصل جمع ۸۹۲/۰، ۸۳/۰، ۵۸۳/۰، ۵۴۵/۰، ۵۳۸/۰، ۷۱۲/۰، ۵۲۱/۰، ۵۴۹/۰، ۵۸۷/۰، ۸۹۲/۰(مىشود ۶۴۹/۶ # ۶۵/۶) تقسيم بر ۱۰ (که مىشود ۶۶۵/۰)
جدول مقايسهٔ پاسخ ۲۸۸ کودک دربارهٔ زنده بودن براى ۱۰ مضمون (۱)
رديف
مضمونها
زنده هست
زنده نيست
ساير
بىجواب
تعداد
درصد
تعداد
درصد
تعداد
درصد
تعداد
درصد
۱
انسان پرسشگر
۲۵۷
۸۹/۲
۲۶
-/۹
۲
۰/۷
۳
-/۱
۲
ليوان شکسته
۴۵
۱۵/۶
۲۳۹
-/۸۳
۲
۰/۷
۲
۰/۷
۳
قاشق
۱۱۵
۳۹/۹
۱۶۸
۵۸/۳
۳
-/۱
۲
۰/۷
۴
ساختمان
۱۲۳
۴۲/۷
۱۵۷
۵۴/۵
۷
۲/۴
۱
۰/۳
۵
سهچرخه
۱۲۳
۴۲/۷
۱۵۵
۵۳/۸
۸
۲/۸
۲
۰/۷
۶
درخت
۲۰۵
۷۱/۲
۷۵
-/۲۶
۶
۲/۱
۲
۰/۴
۷
لامپ
۱۲۵
۴۳/۴
۱۵۰
۵۲/۱
۹
۳/۱
۴
۱/۴
۸
جوى آب
۱۱۷
۴۰/۶
۱۵۸
۵۴/۹
۸
۲/۸
۵
۱/۷
۹
کف کوچه
۱۰۵
۳۶/۵
۱۶۹
۵۸/۷
۷
۲/۴
۷
۲/۴
۱۰
سگ
۲۵۷
۸۹/۲
۲۶
۹
۱
۰/۳
۴
۱/۴
(۱) مقايسهٔ پاسخهاى مربوط به انسان، سگ و درخت از طريق فرمول کاىاسکوير (Chi-Square) نشانگر تفاوت معنىدار در سطح ۹/۹۹ درصد است. اما مقايسهٔ انسان و سگ با همان فرمول، نشانهٔ عدم تفاوت معنىدار حتى در سطح اطمينان ۹۰ درصد است. مقايسهٔ ليوان شکسته، قاشق، ساختمان، سهچرخه، لامپ، جوى آب و کف کوچه با همان فرمول نشانگر تفاوت در سطح اطمينان ۹/۹۹ درصد است. اگر ليوان شکسته را از اين مجموعه برداريم اين تفاوت تا سطح اطمينان ۹۵ درصد معنىدار است اما بعد از آن سطح اطمينان به بالا، تفاوت معنىدار نيست. Chi-S
مقايسهٔ انسان سگ و درخت
۵۱/۱۸۷
مقايسهٔ انسان و سگ
۰/۹۷۴
مقايسهٔ ليوان شکسته، قاشق، ساختمان، سهچرخه، لامپ، جوى آب و کف
۹۴/۴۹۵
مقايسهٔ قاشق، ساختمان، سهچرخه، لامپ، جوى آب و کف کوچه
۱۵/۲۱۴
تغييراتى را که به هنگام صحبت دربارهٔ هر يک از دو موضوع مذکور پيش مىآيد در نمودار ذيل تصور کنيم:
حال، اگر بهجاى آنکه شروع و ادامهٔ پرسشها به ترتيب ذکر شده از انسان، ليوان شکسته تا کف کوچه و سگ باشد، ابتدا از انسان و سپس سگ، ليوان شکسته، درخت، کف کوچه، قاشق، جوى آب، ساختمان خانه، سهچرخه (دوچرخه) و لامپ براى آن ۲۸۸ کودک صحبت کنيم، نمودار نسبت Ḿ بر M حدوداً مثل نمودار زير خواهد شد.
اين دو نمودار يک بار ديگر نشان مىدهند که براساس تعريف من از ارتباط، در اين مجموعهٔ ده واژهاي، ارتباط کامل انجام نشده است. در مورد کف خيابان، قاشق، جوى آب، ساختمان، سهچرخه و لامپ تقريباً حدود ۵/۰ بوده است.