|
|
|
| چهارمين واحد زمانى مورد استفاده در تقويم سال است، به‌گونه‌اى که تقويم براى يک سال تنظيم مى‌شود. هرچند تنظيم تقويم، در گاه‌شمارى‌هاى خاص، براى بيش از يک سال نيز، على‌الاصول، امکان‌پذير است. در سه نوع گاه‌شمارى مَهي، خورشيدى و خورشيدي-مهي، اعم از گاه‌شمارى نجومى و گاه‌شمارى حسابي، يا به سال مهى (lunar year) توجه مى‌شود يا به سال خورشيدى (solar year). هريک از اين دو نوع سال معمولاً به دوازده ماه تقسيم مى‌شود.
|
|
|
|
| سال مَهى عبارت است از مدت زمان معادل دوازده ماه مهي. برحسب استفادهٔ يک گاه‌شمارى خاص از يک نوع خاصِ ماهِ مَهي، طول سال مهى محاسبه مى‌شود.
|
|
|
|
| سال خورشيدى برپايهٔ مدت حرکت ظاهرى خورشيد که متناظر با حرکت انتقالى زمين است، محاسبه مى‌شود.
|
|
| سال خورشيدى را نيز مى‌توان به دو نوع سال خورشيدى حسابى (arithmetical solar year) و سال خورشيدى اخترشناختى (astronomical solar year) تقسيم کرد.
|
|
| در طول سال خورشيدى حسابى استفاده از طول سال حقيقى به‌گونه‌اى غيرمستقيم است، به‌طورى که با توجه به‌طور تقريبى سال حقيقى عددى قراردادي، متأثر از عوامل گوناگون ديگري، به‌جز عوامل اخترشناختي، به‌عنوان طول سال خورشيدى در گاه‌شمارى پذيرفته مى‌شود.
|
|
| در طول سال خورشيدى اخترشناختى به‌طول سال حقيقى توجه مى‌شود. بر اين پايه مى‌توان سال‌هاى خورشيدى اخترشناختى گوناگونى را تعريف کرد:
|
|
| - سال نجومى (sidereal year) عبارت است از فاصلهٔ زمانى ميان دوبار متوالى قرارگرفتن خورشيد در برابر يک ستارهٔ ثابت. مدت آن ۲۵۶۳۶/۳۶۵ (۳۶۵ روز و ۶ ساعت و ۹ دقيقه و ۹ ثانيه) است. به‌علت تقويم اعتدالين محل ستارگان تغيير مى‌کن.
|
|
| - سال بى‌هنجار [غيرعادى و انحرافي] (anomalistic year) عبارت است از فاصلهٔ زمانى متوسط ميان دو عبور متوالى زمين از حضيض خورشيدى (perihelion) روى مدار بيضوى خود که خورشيد در يکى از کانون‌هاى آن است. طول اين سال ۲۵۹۶۴/۳۶۵ روز است. تفاوت آن با سال نجومى به‌علت تأثير گرانشى سيارگان ديگر است.
|
|
| - سال‌گرفتى (eclipse year) عبارت است از فاصلهٔ زمانى متوسط ميان دو عبور متوالى خورشيد از يکى از گره‌هاى مدار ماه. مدت آن برابر است با ۶۲۰۰۳/۳۴۶ روز.
|
|
| - سال تقويمى يا سال گاه‌شمارى (calendar year) عبارت است از طول سال پذيرفته شده در يک گاه‌شمارى که تعداد روزهاى آن يک عدد کامل يا يک عدد صحيح است. هرچندسال يک بار اين طول سال بايد تغيير کند، به‌طورى که طول سال متوسط طى يک دورهٔ هرچه طولانى‌تر به سال حقيقى (اعم از مَهى و خورشيدي) هرچه نزديکتر باشد، سال تقويمى سال عرفى (civil year) ناميده مى‌شود.
|
|
| - سال اعتدالى (tropical year) عبارت است از فاصلهٔ زمانى ميان دو عبور متوالى خورشيد از نقطهٔ اعتدال بهارى متوسط. در دستيابى به نقطهٔ اعتدال متوسط (mean equinox) آثار رقص محورى زمين حذف مى‌شود و تنها تأثير تقويم اعتدالين باقى مى‌ماند. در زندگى روزمره و محاسبات گاه‌شمارى اين سال اعتدالى است که مبناى محاسبه است، به‌طورى که هرسال تقويمى بايد هرچندسال به‌گونه‌اى تغيير کند (به اندازهٔ يک يا چند روز) تا سال تقويمى متوسط (mean calendar year) طى يک دورهٔ کوتاه يا بلند به‌طول سال اعتدالى هرچه نزديکتر شود. اين امر مبناى کبيسه‌گيرى (intercalation) است.
|
|
| بنابر محاسبات صورت‌گرفته، طول سال اعتدالى براى دى‌ماه ۱۲۷۹ ش / ژانويهٔ ۱۹۰۰ م برابر با ۲۴۲۱۹۸۷۹/۳۶۵ روز (يا ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقيقه و ۹۷۵۴۵۶/۴۵ ثانيه) است.
|
|
| در واقع اخترشناسان ساعت ۱۲ زمان تقويمى ۳۱ دسامبر ۱۸۹۹ م را 'صفر ژانويهٔ ۱۹۰۰' مى‌نامند و طول سال اعتدالى در آن سال اساس محاسبه است. چنانکه در کنفرانس بين‌المللى دوبلين، در ۱۹۵۵، تعريف شبانه‌روز خورشيدى متوسط برپايهٔ سال اعتدالى در سال ۱۹۰۰ صورت گرفت. پس از تعريف‌کردن ثانيه به مثابه ۸۶۴۰۰/۱ شبانه‌روز خورشيدى متوسط و تأييد آن از سوى اتحاديهٔ بين‌المللى فيزيکدانان در کنفرانس بين‌المللى دوبلين، در اکتبر ۱۹۵۶ م کميتهٔ بين‌المللى اوزان و مقياس‌ها ثانيه را به‌صورت ۹۷۴۷/۳۱۵۵۶۹۲۵/۱ طول سال اعتدالى در صفر ژانويهٔ سال ۱۹۰۰ تعريف کرد که در ۱۴ اکتبر ۱۹۶۰ مورد تأييد يازدهمين کنفرانس عمومى اوزان و مقياس‌ها قرار گرفت.
|
|
| بنابراين طول سال اعتدالى ۹۷۴۷/۳۱۵۵۶۹۲۵ ثانيه است و اگر شبانه‌روز خورشيدى متوسط را برابر با ۸۶۴۰۰ (يعنى ۶۰×۶۰×۲۴) ثانيه در نظر گيريم، طول سال اعتدالى ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقيقه و ۹۷۵۴۵۶/۴۵ ثانيه (يا ۲۴۲۱۹۸۷۹/۳۶۵ روز) مى‌شود.
|
|
| گفتنى است که طول سال به مرور زمان کاهش مى‌يابد. طول سال اعتدالى در واقع از رابطهٔ زير به‌دست مى‌آيد:
|
| T = ۳۶۵/۲۴۲۱۹۸۷۹ - ۰/۰۰۰۰۰۰۰۶۱۴t
|
|
|
| که t فاصلهٔ زماني، برحسب سال، از سال ۱۹۰۰ است. پس براى مثال، کاهش طول سال اعتدالى در هر قرن ۱۰ به توان ۶-×۱۴×۶ روز يا ۵۳۰۴۹۶/۰ ثانيه است. در رابطهٔ فوق اثر تغيير محل رأس بيضى مدار زمين و تغييرشکل بيضى مدار ملحوظ شده است.
|
|
| به‌علت تأثير ماه بر مدار زمين، تغيير سرعت دورانى زمين به‌دور خورشيد، تقويم اعتدالين، و حرکت حضيض طول سال خورشيدى حقيقى ثابت نيست. از اين‌رو ناگزيريم طول سال متوسط را درنظر گيريم. حداکثر اختلاف ممکن ميان طول سال متوسط و يک سال حقيقى حدود ۲۰ دقيقه است.
|
|
| طول مورد نظر ما در گاه‌شمارى همين طول سال اعتدالى است، چنانکه طول شبانه‌روز خورشيدى متوسط را به‌عنوان طول لازم در محاسبات گاه‌شمارى پذيرفته‌ايم.
|
