از سال ۱۱۰۱ تا سال ۱۲۰۰ میلادی

۱۱۲۷ م. کتابخانه امپراتورى در چين

توليد پيشرفته کتاب و شبکه توزيع آن در چين به پيدايش کتابخانه‌هاى عمومى انجاميد که مهم‌ترين آنها کتابخانه امپراتورى بود. اين کتابخانه را خاقان‌هاى چينى در نقش يک مؤسسه علمى درآورده بودند. کتابخانه مذکور از سال ۱۱۲۷- ۱۲۷۹ در چاپ‌خانه پايتخت چين در روزگار دودمان سونگ واقع بود و پيرامون آن را ديوارى به طول هزار و عرض ۱۹۵ پا احاطه مى‌کرد. داخل اين محوطه، علاوه ‌بر سالن ويژه کارشناسانى که روى متون کار مى‌کردند. چندين ساختمان براى نگهدارى کتاب‌ها وجود داشت. در اين مکان، همچنين مرکز اسناد دولتى و ديوان تاريخ امپراتورى يافت شد. سالنى براى استراحت و تفکر اختصاص داده شده بود.

۱۱۴۱ م. دانش‌نامهٔ ديد اسکاليون

دانش‌نامهٔ ديد اسکاليون هيوى سينت ويکتورى حدود ۱۰۹۶- ۱۱۴۱ که مؤلف در آن، بر مبناء گونه‌اى رده‌بندى دانش، توجه بسيار به امور علوم انسانى کرده است. کتابى است که بر بسيارى از دانش‌نامه‌هاى پس از خود تأثير گذاشت.

۱۱۴۷ م. کارخانه کاغذسازى در ويدالون فرانسه

نخستين کارخانه کاغذسازى به سال ۱۱۴۷ در ويدالون در بخش فرانسوى بيرنه به همت جان مونتگولينه تأسيس شد. وى در دومين جنگ صليبى شرکت داشت و به ‌دست مسلمانان اسير شد در دوران اسارت در دمشق از چگونگى توليد کاغذ آگاهى يافته بود.

۱۱۵۲ م. دايرةالمعارف مذهبى 'يواقيت العلوم، درارى النجوم'

نخستين دايرةالمعارف مذهبى به‌ نام 'يواقيت العلوم، درارى النجوم' توسط نويسنده‌اى ناشناخته از اهالى قزوين به رشته تحرير درآمد. اين اثر که قبل از سال ۵۷۳ هجرى نگاشته شده است. کتابى است که سى فصل دارد و هر فصل متضمن دوازده سؤال است. نويسنده در پاسخ به اين پرسش‌ها به موضوعات مختلف علمى پرداخته است. بررسى کتاب نشان مى‌دهد که کتاب دو بخش عمده دارد: بخش نخست آن علوم اسلامى و مذهبى است و بخش دوم به رشته‌هاى فلسفه نظرى پرداخته است.

۱۱۵۵ م. نسخه‌هاى خطى اسکانديناوى دانمارک

کهن‌ترين انواع خط در سرزمين‌هاى اسکانديناوى به نورون (Norrone) يا خط شمالى قديمى و ايسلندى معروف بود. اين خط نيز از خط کارولنژى تأثير پذيرفته بود. همان‌طور که از خط جزرى ايرلندى متأثر بود. تأثير خط جزرى ايرلندى در مخطوطات نروژى که قدم به قدم روش خط جزرى ايرلندى را دنبال کرده است، مشاهده مى‌شود. اما خط سوئدى در قرون وسطى از خود انگليسى ساکسونى از طريق مخطوطات نروژى تأثير پذيرفت و اين هنگامى بود که خط دانمارکى نشان کارولنژى را به همراه کهن‌ترين نسخه خطى که در دست داريم و قطعاً مى‌توان آن را اسکانديناوى دانست، به قرن يازدهم بازمى‌گردد.

۱۱۵۵ م. دايرةالمعارف فارسى 'جامع‌العلوم'

دايرةالمعارف نويسى به معنى خاص آن از قرن ششم هجرى آغاز مى‌شود. در سال‌هاى ۵۷۵ - ۵۷۴هجرى دايرةالمعارف فارسى 'جامع‌العلوم' توسط فخرالدين رازى به رشته تحرير در آمد. اين کتاب که مجموعه‌اى است از علوم عقلى و نقلي، خطاب به خدمت‌گزاران دربارى نوشته شده تا آنها به کمک اين تقسيم‌بندى کلي، کتبى در مورد رشته‌هاى علوم تأليف کنند. چون در اين اثر به شصت علم پرداخته شده آن را 'کتاب ستيّني' نيز خوانده‌اند. تأليف اين اثر گامى بلند در ساخت دايرةالمعارف فارسى بوده است. طرح کلى آن بدين گونه است.

-علوم اسلامى: علم کلام، اصول فقه، علم جدل، علم اخلاقيات، علم مذهبي، تاريخ، علوم ادبي، زبان‌شناسي.

-علوم فلسفى: منطق، طبيعيات، تعبير خواب، علم فراست، طب، تشريح، صيديه داروشناسي، علم خواص اشياء، کيميا، علم جواهر، طلسمات، فلاحت، قلع آثار (پاک کردن پارچه‌ها) بيطره (دامپزشکي) مزاة (تربيت بازشکاري) رياضيات، فلسفه علمى (الهيات) اين تقسيم‌بندى بعدها الگوى بسيارى از دايرةالمعارف‌ها قرار گرفت.

۱۱۶۰ م. دايرةالمعارف‌گونه علوم طبيعى (فرخ‌نامه)

'فرخ‌نامه' دايرةالمعارف گونه‌اى است که در سال ۵۸۰هجرى به ‌وسيله ابوبکر المطهر جمالى يزدى نگاشته شده است. اين اثر دو بار نوشته شده، نخستين نگارش آن شانزده فصل دارد، و در نگارش دوم خود نويسنده آن را در هشت فصل تلخيص نموده است.

۱۱۹۰ م. اولين آسياب کاغذسازى فرانسه

وقتى صنعت کاغذسازى به اروپا رسيد، اروپائيان با ماشين‌هاى عظيم در فن و تکميل آن کوشش بسيار کردند و اصلاحات بسيار به عمل آورند.

در آن تاريخ هنوز کاغذ از چوب ساخته نمى‌شد، بلکه پارچه‌هاى کهنه کتانى يا پنبه‌اى را به‌ کار مى‌بردند و آنها را به خمير مبدل مى‌ساختند و از آن خمير کاغذ مى‌ساختند. در اروپا برخلاف مردم چين که با قلم‌مو مى‌نوشتند از پَر غاز و نظاير آن براى نوشتن استفاده مى‌کردند. آنها ورقه‌هاى کاغذ را در يک نوع ژلاتين فرو مى‌بردند تا به آن استحکام بخشند. در واقع همين استحکام بود که گوتنبرگ مخترع چاپ هنگامى که مى‌خواست کاغذها را در ماشين چاپ در معرض اثر حروف فلزى قرار دهد، ناچار شد که فشار شديدى بر آنها وارد آورد و به اين منظور مجبور شد ماشينى که از مشتقات چرخشت شراب‌سازى بود ابداع کند. بالاخره در سال ۱۱۹۵ اولين آسياب کاغذسازى در ناحيه هرول (Herault) در فرانسه تأسيس گرديد و آنگاه مؤسسات ديگرى در کنار مجارى آب در نواحى اُوِرنى (Auvergne) و تروا (Troyes) در فرانسه و در شهر فلورانس در ايتاليا تأسيس شد.

۱۱۹۵ م. نخستين زن دانش‌نامه‌نويس

نخستين زنى که اقدام به دانش‌نامه‌نويسى نمود راهبه‌اى بود به ‌نام (هراد). او اين دانش‌نامه را براى راهبه‌هاى تحت نظر خود نوشت آن را با ۶۳۹ تصوير مينياتور نقاشى و تزئين نمود. اين اثر دست‌نوشته است و نقاشى‌ها نيز ترسيم شده است. نام اين دانش‌نامه 'گلستان لذات' است.

۱۲۰۰ م. دايرةالمعارف تصوير جهان

هونوريوس ابن کليوسيوس بزرگ‌ترين استاد قرن دوازدهم در دانش‌نامه‌نويسى دايرةالمعارف بود. (تصوير جهان) وى در بارهٔ جغرافياى کشورها و شهرها، اختربيني، ستاره‌شناسى و رويدادهاى مهم جهان از هبوط شيطان تا زمان مؤلف بود. اين دانش‌نامه مدت ۲۰۰ سال مورد اقتباس و نسخه‌بردارى‌هاى بى‌شمار، و تقليدهاى ناشيانه واقع شد.