منابع اطلاعات بهداشتی (۲)

ثبت وقايع حياتى

سرشمارى عبارت است از شمارش متناوب جمعيت در حالى که ثبت وقايع حياتى (مثل تولد و مرگ)، تغييرات جمعيت‌شناسى را پيوسته تحت‌نظر دارد. اگر ثبت وقايع حياتى کامل و قابل اعتماد باشد، به‌عنوان منبعى معتبر از اطلاعات بهداشتى به‌کار خواهد رفت. بنابراين لازم است به ثبت وقايع حياتى در کشورها، اهميت بيشترى داده شود. ثبت وقايع حياتى پيش‌نياز آمارهاى حياتى بوده و در طى سال‌ها، نظام اطلاعات بهداشتى را تحت‌الشعاع قرار داده است. سازمان ملل متحد ثبت وقايع حياتى را اين چنين تعريف کرده است: ثبت وقايع حياتى در برگيرنده ثبت قانونى گزارش آمارى و گزارش‌دهى بروز، گرد‌آوري، طبقه‌بندي، ارائه، تجزيه و تحليل و توزيع آمارهاى مربوط به وقايع حياتى يعنى مواليد زنده، مرگ‌ها، مرگ‌هاى دوران جنيني، ازدواج، طلاق، فرزندخواندگي، مشروعيت، به‌رسميت شناختن، سلب (فرزند) و جدا شدن قانونى مى‌باشد. ثبت وقايع حياتى پايه آمارهاى حياتى بوده است.

نظام ثبت مواليد و مرگ در هندوستان سنتى است. در سال ۱۸۷۳ حکومت هندوستان قانون ثبت تولد، مرگ و ازدواج را تدوين کرد ولى اين قانون فقط شامل داوطلب ثبت مى‌شد. بعد از آن ايالت‌هائى از قبيل تاميل نادو (Tamil Nado)، و کاراناتاکا (Karnataka) و آسام (Assam)، قوانين مربوط به‌خود را تدوين کردند. نظام ثبت در هند بسيار غير قابل اعتماد مى‌باشد. داده‌ها عموماً در درستي، به‌موقع بودن، کامل بودن و پوشش مناسب، نقص دارند. موارد ثبت نشده در بعضى ايالت‌ها از ۳۸ تا ۹۷% براى تولد و از ۳ تا ۸۳% براى مرگ، متغير است که به‌خاطر بى‌سوادي، بى‌توجهى و فقدان انگيزه کافى مى‌باشد. دلايل ديگرى هم براى اين امر وجود دارد، مثل فقدان يکپارچگى در جمع‌آوري، طبقه‌بندى و تبديل داده‌ها که در شهر و روستا با هم متفاوت است. از دلايل ديگر وجود سازمان‌هاى مختلف ثبت اطلاعات است (مثل اداره بهداشت، اداره پليس و اداره ماليات).

قانون ثبت مرکزى تولد و مرگ

در پى تلاشى به‌منظور بهبود بخشيدن به نظام ثبت، حکومت هندوستان قانون ثبت مرکزى تولد و مرگ را در سال ۱۹۶۹ رسماً اعلان کرد که از اول آوريل سال ۱۹۷۰ لازم‌الاجراء گشت. اين قانون ثبت تولد و مرگ را در سراسر کشور اجبارى کرده است و همه ايالات را موظف ساخته است، آمار حياتى را جمع‌آورى کرده تا از يکپارچگى و قابل قياس بودن داده‌ها اطمينان حاصل شود اجراء اين قانون نيازمند سازگارى با ساير قوانين موجود مى‌باشد. اين قانون وظيفه ثبت تولد و مرگ را تثبيت مى‌کند. غير از عموم مردم (براى مثال والدين و خويشاوندان) که مجبور به گزارش وقايع در خانواده خود هستند، رؤساى بيمارستان‌ها، خانه‌هاى سالمندان، هتل‌ها و زندان‌ها نيز موظف هستند وقايع رخداده را گزارش دهند. حداکثر فرصت براى گزارش تولد ۱۴ روز و براى مرگ ۷ روز مى‌باشد و در صورت عدم گزارش‌‌دهى جريمه‌اى حداکثر تا ۵۰ روپيه (کمى بيشتر از يک دلار م.) در نظر گرفته مى‌شود اين قانون فصل جديدى را در تاريخ ثبت آمار حياتى در کشور هند گشوده است.

گزارش از طريق عامه مردم (Lay Reporting)

به‌علت سير تکاملى آهسته در نظام جامع ثبت وقايع حياتي، برخى کشورها سعى کرده‌اند با استخدام کارکنان در خط اول بهداشتى (مثل بهداشت ياران روستايى - يا همان بهورزان .م) گزارشات مربوط به مرگ را در جامعه خودشان، ثبت نمايند. در حقيقت يکى از مهم‌ترين وظايف کارکنان مراقبت‌هاى اوليه بهداشتى جمع‌آورى و گزارش داده‌هاى مربوط به وقايع حياتى و ديگر اطلاعات بهداشتى در جامعه خودشان مى‌باشد.

براى به‌دست آوردن اطلاعات، در بعضى کشورها، روش‌هاى جديدى ابداع شده است که گزارش از طريق عامه مردم ناميده مى‌شود. اين نوع گزارش‌دهى عبارت است از گرد‌آوري، استفاده و انتقال اطلاعات، توسط کارکنان غير حرفه‌اى بهداشتي، به ديگر سطوح نظام بهداشتي.

در تعداد زيادى از کشورها، نظام ثبت اطلاعات وقايع مناسبى وجود ندارد و لازم است بررسى‌هاى جمعيت‌شناسى و نظير آن، به‌عنوان منبع جايگزينى براى ثبت اطلاعات، محفوظ بماند. به هرحال بررسى‌هاى جمعيت‌شناسى به تنهايي، هرگز، هدف ثبت کامل همه وقايع کشور را برآورده نخواهند کرد. بنابر اين وقتى نظام ثبت وقايع حياتى به‌خوبى عمل نمى‌کند و فعال نيست، بررسى‌هاى جمعيت‌شناسى مى‌تواند به‌عنوان جايگزين موقت در نظر گرفته شود، اما هيچ‌گاه جاى ثبت وقايع را نخواهد گرفت.

نظام ثبت نمونه‌ها (Sample Registration System)

از آنجائى که ثبت شهرى در هند با نقايصى همراه بود، نظام ثبت نمونه‌ها (S.R.S)، در هند در اواسط دهه ۱۹۶۰ ميلادي، به‌وجود آمد. نظام ثبت نمونه‌ها به‌منظور برآوردهاى معتبر از ميزان مواليد و مرگ در سطوح ايالتى و کشورى ايجاد شد. در اين نظام ثبت وقايع دو گانه بوده و شامل شمارش پيوسته موارد تولد و مرگ توسط مأمور آمار و يک بررسى مستقل هر ۶ ماه يک‌بار مى‌باشد. بررسى شش ماه يک‌بار توسط سرپرست گروه تحقيق انجام مى‌شود. اين بررسى‌هاى شش‌ماهه علاوه بر اينکه صحت وقايع ثبت شده، توسط مأمور آمار را بررسى مى‌کند، مخرج کسرهاى لازم براى محاسبه ميزان‌ها را نيز به‌دست مى‌دهد. نظام ثبت نمونه‌ها در حال حاضر همه کشور هند را تحت پوشش دارد.

اين نظام منبع اصلى اطلاعات بهداشتى در هند محسوب مى‌شود و از زمانى که اين نظام برقرار شده است اطلاعات معتبرترى در مورد ميزان‌هاى تولد و مرگ، ميزان‌هاى بارورى و مرگ و مير اختصاصى براى سن، مرگ و مير بالغين، نوزادان و غيره به‌دست آمده است.