|
| جغرافياى طبيعى و اقليم استان
|
|
| استان تهران با رشته‌کوه‌هاى البرز از استان‌هاى شمالى ايران جدا شده است. بخش مرتفع البرز در مرز شمال استان به ۱۵۰۰ متر مى‌رسد که در سمت شمال غربى کشيده شده است. در ارتفاعات بالايى کوهستان البرز که داراى شيب نسبتاً تندى است، امکاناتى بسيار محدود براى دست‌يابى به منابع آب و کشاورزى وجود دارد. از اين رو جمعيتى بسيار اندک در اين نواحى ساکن شده‌اند. شهرستان و تقريباً همهٔ شهر دماوند در اين ارتفاعات قرار گرفته است.
|
|
| ارتفاع رشته‌کوه‌هاى البرز به سوى شرق افزايش مى‌يابد و در ارتفاع ۵۶۷۸ مترى (قلهٔ دماوند) به بالاترين حد خود مى‌رسد. قلهٔ دماوند در مرکز البرز قرار دارد و مرتفع‌ترين قله ميان چکادهاى آسياى غربى و اروپا است. قلهٔ دماوند آتشفشانى خاموش است که اکنون آخرين مرحله‌هاى پيش از خاموشى کامل را مى‌گذراند و خروج گازهاى گوگردى و چشمه‌هاى معدنى اين ادعا را تأييد مى‌کند.
|
|
| در شمال شرقى استان، کوه‌هاى سوادکوه و فيروزکوه قرار دارد و به ارتفاعات شهميرزاد در شرق مى‌پيوندد.
|
|
| ديوارهٔ جنوبى کوه‌هاى البرز مرکزى را در استان تهران کوه‌هاى لواسانات و قره‌داغ و کوه‌هاى شميرانات که بلندترين نقطهٔ آن قلهٔ ۳۹۳۳ مترى توچال مى‌باشد، در بر گرفته است. از ديگر ارتفاعات استان مى‌توان به کوه‌هاى حسن‌آباد و نمک در جنوب، بى‌بى شهربانو و القادر در جنوب شرقى و ارتفاعات قصر فيروزه در شرق اشاره کرد.
|
|
| موقعيت آب و هوايى استان تهران، چه در مناطق کوهستانى و چه در دشت‌ها، موجب پوشش گياهى از نوع نيمه صحرايى شده است. بارندگيِ اندک و خشکى هوا باعث رشد خار و بوتهٔ استپ‌هاى صحرايى و نيمه صحرايى به ويژه در بلندى‌هاست.
|
|
| نواحى جلگه‌اى و دشت‌هاى استان تهران با شيبى ملايم از شمال شرقى به سوى جنوب غربى کشيده شده است. اين مناطق به علت هموار بودن، وضعيتى مناسب براى کشاورزى و تجمع کانون‌هاى زيستى فراهم آورده است.
|
|
| دشت‌هاى گستردهٔ ايران در محدوده‌هاى ورامين، تهران و کرج گسترش يافته و شهرهايى پرشمار را در حوزه‌هاى خود پديد آورده است. دشت‌هاى استان تهران از هشتگرد آغاز مى‌شوند و تا دشت ورامين ادامه مى‌يابند. بخشى از اين دشتِ آبرُفتى، در جنوب استان تهران واقع شده است که با ارتفاع ۷۹۰ متر از سطح دريا پست‌ترين قسمت استان است. اين دشت‌ها از شمال به دامنه‌هاى جنوبى البرز و از جنوب به شوره‌زارها و حاشيهٔ کوير مرکزى و يا رودخانه‌هاى شور مى‌انجامند. پوشش گياهى اين ناحيه از گونه‌هاى گياهى خاردار است.
|
|
| در نواحى مختلف استان تهران به علت موقعيت ويژهٔ جغرافيايى، آب و هواى متفاوتى شکل گرفته است. سه عامل جغرافيايى در شکل‌گيرى آب و هواى آن نقش اساسى و تعيين‌کننده دارند:
|
|
| ۱. کوير يا دشت کوير که: در جنوب استان تهران قرار گرفته است و عاملى منفى به حساب مى‌آيد. زيرا باعث گرما و خشکى هوا مى‌شود و به همراه خود گرد و غبار مى‌آورد.
|
|
| ۲. رشته‌کوه‌هاى البرز: که در شمال تهران واقع شده و باعث تعديل آب و هوا مى‌شود و از اين ديدگاه نقشى مثبت ايفا مى‌کند.
|
|
| ۳. بادهاى مرطوب و باران‌زاى غربى: که نقش آن در آب و هواى استان محسوس و مؤثر است، ولى نمى‌تواند به طور کامل نقش کوير را خنثى کند.
|
|
| استان تهران را مى‌توان به سه بخش اقليمى زير تقسيم کرد:
|
|
| - اقليم ارتفاعات شمالى، که بر دامنه‌هاى جنوبى بلندى‌هاى البرزِ مرکزى، در ارتفاعى بالاى ۳۰۰۰ متر قرار گرفته و آب و هوايى مرطوب و نيمه مرطوب و سردسير با زمستان‌هايى بسيار سرد و طولانى دارد. بارزترين نقاط اين اقليم، دماوند و توچال است.
|
|
| - اقليم کوه‌پايه‌ها، اين اقليم در ارتفاع دو تا سه هزار مترى از سطح دريا قرار گرفته است و آب و هوايى نيمه مرطوب و سردسير با زمستان‌هايى به نسبت طولانى دارد. آب‌على، فيروزکوه، دماوند، گلندوک، سد اميرکبير و درّهٔ طالقان در اين اقليم قرار دارند.
|
|
| دماى متوسط سالانه در مناطق کوه‌پايه‌اى استان ميان ۱۰ تا ۱۵ و در دشت‌هاى مجاور آن ۱۵ تا ۲۰ درجهٔ سانتى‌گراد است.
|
|
| - اقليم نيمه خشک و خشک که زمستان‌هاى کوتاه و تابستان‌هاى گرم دارد، در ارتفاعات کم‌تر از ۲۰۰۰ متر واقع شده است. هرچه ارتفاع کاهش مى‌يابد، خشکى محيط بيش‌تر مى‌شود. ورامين، شهريار و جنوب شهرستان کرج در اين اقليم قرار گرفته‌اند.
|
|
| گرم‌ترين ماههاى سال در دو ايستگاه کرج و مهرآباد، ماههاى مرداد و شهريور است که دماى آن‌ها به ترتيب ۲۵/۴ و ۲۹/۶ درجهٔ سانتى‌گراد گزاش شده است. سردترين ماه سال نيز در ايستگاه کرج ۱/۲ درجهٔ سانتى‌گراد در طى دورهٔ آمارگيرى بوده است. به اين ترتيب، اختلاف متوسط دماى سالانه ۲۸/۴ درجه است. در ايستگاه مهرآباد از ماه دى رفته رفته ميزان درجهٔ حرارت افزايش مى‌يابد و در ماه تير به بيش‌ترين حد خود مى‌رسد. در ماههاى خرداد، تير و مرداد افزايش دما به تدريج صورت مىگيرد، در صورتى که از شهريور و مهر، ميزان حرارت به سرعت کاهش مى‌يابد و در دى به کمترين حد خود مى‌رسد. به اين ترتيب، تابستان‌ها در تهران به ويژه در جنوب و مرکز شهر، گرم و در شمال شهر معتدل است.
|
|
| در زمستان نيز مرکز شهر تهران معتدل است، مرکز بخش‌هاى شمالى شهر سرد است و دما بارها به زير صفر مى‌رسد. ميانگين روزهاى يخ‌بندان در سال‌هاى ۵۵-۱۳۳۰ در ايستگاه کرج ۸۳ روز و در ايستگاه مهرآباد تهران ۶۱ روز گزارش شده است.
|
|
| وضعيت اقليمى شهرستان فيروزکوه و دماوند در زمستان‌هاى بسيار سرد و در تابستان‌ها خنک است. اقليم شهرستان‌هاى ورامين و رى نيز زمستان‌ها به نسبت سرد و تابستان‌ها، گرم گزارش شده است.
|
|
| بين ايستگاه‌هاى تهران، در مورد ميزان رطوبت نسبى، به علت نقص ديدبانى‌‌ها تنها ايستگاه مهرآباد مورد بررسى قرار گرفت. در طول سال، بيش‌ترين ميزان رطوبت در ماههاى زمستان و کمترين حد آن در ماههاى تابستان بود. اين ميزان براى ايستگاه مهرآباد در ماه مرداد در کمترين حد بود. ميزان رطوبت نسبى در ماههاى تابستان از نقطهٔ اشباع، بسيار دور است، ولى هر چه به زمستان نزديک مى‌شويم، اين فاصله کوتاه مى‌شود و در صورت وجود موقعيت مساعد، نقطهٔ اشباع امکان‌پذير مى‌شود.
|
|
| سازمان هواشناسى ميزان بارندگى تهران و شهرستان‌هاى مجاور آن را از سال ۱۳۳۵ به بعد مورد مطالعه قرار داد. نتيجه‌هاى به دست آمده از اين ايستگاه‌ها نشان مى‌دهد نوسان بارش از سالى به سال ديگر بالا رفته و مقدار بارش در سال‌هاى گوناگون متفاوت بوده است، ميزان بارندگى در اين استان از جنوب به شمال بيش‌تر مى‌شود. ميانگين بارندگى سالانه در سال‌هاى ۵۵-۱۳۳۰ در ايستگاه کرج با ۲۳۹ ميلى‌متر، بالاترين ميزان و در ايستگاه مهرآباد با ۲۱۸ ميلى‌متر کمترين مقدار بوده است. بيش‌ترين ميزان بارندگى در بسيارى از ايستگاه‌هاى استان در ماه اسفند است ولى در ايستگاه ورامين بيش‌ترين مقدار بارش در ماه دى است. در همهٔ ايستگاه‌ها کمترين ميزان بارش در ماههاى مرداد، شهريور و مهر است. در سراسر تابستان، هوا خشک و بدون بارندگى يا با بارندگى بسيار ناچيز است. در کوهپايههاى جنوبيِ بلندى‌هاى البرز نيز مقدار بارش تا اندازه‌هاى بيش‌تر است و نسبت به دشت‌هاى حاشيهٔ کوير تفاوت دارد. در هر دو بخش، بين ۴۰ تا ۵۰ درصد کل بارش در فصل زمستان صورت مىگيرد.
|
|
| در استان تهران، بيش‌ترين فشار هوا در اواخر پاييز و اوايل زمستان ديده مى‌شود. اين، نشانگر غلبهٔ توده‌هاى سرد هوا در اين ماه‌هاست. در فصل زمستان، به علت عقب‌نشينى جبههٔ سرد به سوى شمال کشور، توده هواى خشک اين ناحيه را تحت نفوذ قرار مى‌دهد و به همين سبب حالتى کم‌فشار پيدا مى‌کند. در بيش‌تر ماههاى سال جهت باد، غربى است و تنها در دو ماه از سال باد از جنوب شرقى و در دو ماه ديگر از شمال مى‌وزد. به اين ترتيب، در بيش‌تر ماه‌ها، بادهاى غربى با نوسان زياد همراه است. جهت عمومى اين جريان‌ها، با جهت کلى کوه‌هاى البرز تقريباً موازى است و به اين ترتيب، تأثير اين کوه‌ها بيش‌تر به صورت کاهش متوسط باد در دره‌هاى کوهپايههاى جنوبى است. در مجموع، هواى شهر تهران آرامش و سکون بيش‌ترى نسبت به نقاط مجاور خود دارد و بادهاى چندانى ندارد.
|
|
| هواى تهران در مناطق کوهستانى از نوع آب و هواى معتدل است و در دشت‌ها از نوع نيمه‌بيابانى با ويژگى‌هايى است که بيش‌تر از موقعيت جغرافيايى آن، که بين دو ناحيه متفاوت قرار گرفته، ناشى مى‌شود. تهران در مرز شرايط جوى برّى و اقيانوسى قرار گرفته و تمايل آن به موقعيت برّى بيش از وضعيت اقيانوسى است.
|
|
| طول روزها در تابستان که ارتفاع آفتاب ۷۴ درجه و ۴۸ دقيقه است، به طور متوسط ۱۴ ساعت و ۲۶ دقيقه است و در زمستان به ۹ ساعت و ۳۴ دقيقه کاهش مى‌يابد. در زمستان، ارتفاع آفتاب ۳۰ درجه و ۵۲ دقيقه است.
|
|
| با توجه به ويژگى‌هاى آب و هوايى که به اجمال گفته شد، زمان مطلوب و مناسب اقليمى در استان تهران را از نظر جهانگردى مى‌توان به شرح زير بيان کرد:
|
|
| - دامنه‌هاى جنوبى البرز که مشرف به استان تهران است از ارزش‌هاى تفرج‌گاهى در ساحل رودخانه‌ها، درياچه‌هاى پشت سدها و درياچه‌هاى طبيعى برخوردار است.
|
|
| - در تمام زمستان، مناطقى از شمال استان تهران به دليل پوشش برف سنگين در دامنه‌ها، دره‌ها و شيب‌هاى البرز جنوبى، موقعيتى مساعد براى ورزش‌هاى زمستانى از جمله اسکى روى برف فراهم مى‌آورد.
|
