|
|
| در اين نوع تحقيقات، دسترسى مستقيمى به‌علل وقايع نداريم و نمى‌توانيم آنها را در زمان حاضر، مشاهده تجربه و يا آزمايش کنيم و منابع مورد استفاده غالباً مربوط به گذشته دور يا نزديک است که با توجه به ماهيت پديده‌هاى تاريخي، محقق اجتماعى با مشکلاتى چند مواجه است که بعضى از آنها چنين است:
|
|
| - حوادث تاريخى زنده نيستند بلکه مربوط به گذشته‌اى دور يا نزديک هستند. از اين‌رو، درک و تفهم مستقيم آنان ممکن نيست. پس همواره به‌طور با واسطه به مطالعه و ارزشيابى آنان مى‌پردازيم.
|
|
| - گذشتهٔ تاريخى هرگز قابل تکرار نيست. از اين‌جا است محقق اجتماعى خواه‌ناخواه با معيارهاى جامعهٔ زمان خود، با گذشته مواجه شود. پس ضريب انحراف خاصى را در ارزشيابى خود در برابر دارد.
|
|
| - هيچ واقعهٔ تاريخى به‌طور مجزاء و در 'تجريد' معنى ندارد. بنابراين قاعده، کليهٔ پديده‌هاى اجتماعى در همه زمان‌ها و مکان‌ها صدق نمى‌کند و بى‌معنى و گاهى مضحک به‌نظر مى‌رسد.
|
|
| - حوادث تاريخى هرگز تماماً در اسناد و مدارک جاى نمى‌گيرند و مورخ ناچار از روش‌هاى استنتاجي، جهت تکميل خلاء استفاده مى‌نمايد که طبيعتاً عنصرى تازه در فاصله با حقيقت پديد خواهد آورد.
|
|
| - محقق اجتماعى به‌منظور دسترسى به ريشه حوادث اجتماعى از قبيل: جنبش‌ها، تحولات و انقلابات اجتماعى با استفاده از اين روش مى‌کوشد به درک چگونگى جنبه‌هاى مختلف زندگى اقوام و ملل و رابطه علت و معلولى وقايعى که باعث تغيير و تحولات نظم جامعه شده‌اند دست يابد. به اين منظور جامعه‌شناس ناگزير از به‌کار بردن روش تاريخى و استفاده از منابع و اطلاعات تاريخى است که اين منابع به‌دو قسمت: مدارک و منابع مادى و غيرمادى قابل تقسيم هستند.
|
|
|
|
| منابع مادى به آن دسته از آثار و بقاياى مادى اطلاق مى‌گردد که در آنها سخن دخالتى ندارد مانند:
|
|
| - بناهاى تاريخي، اشياى زيرخاکي، سکه‌ها، ظروف، آلات و ادوات جنگي، لباس، جواهرات، اسکلت‌ها ... .
|
|
|
|
| که عبارت هستند از آثارى که از زمان گذشته يا به‌صورت مکتوب به ما رسيده و يا به‌صورت خاطره‌ها و محفوظات در اذهان باقى مانده است. اين مدارک عبارت هستند از:
|
|
| - منابع مکتوب از قبيل کتاب‌هاى تاريخى و اجتماعي، سفرنامه، سياحت‌نامه‌ها، شرح وقايع تاريخي، اسناد تاريخى مانند فرمان‌ها و قوانين (قانون حمورابي)، زندگى‌نامه‌ها و بيوگرافى اشخاص، شرح خاطرات، آثار منظم و نثر و غيره ...
|
|
| - منابع شفاهى مانند: نقل قول‌ها و روايات، احاديث و اخبار و خاطرات که سينه به سينه از نسلى به نسل بعد منتقل مى‌شود. داستان‌ها و افسانه‌هاى عاميانه، اشعار محلي، ضرب‌المثل‌ها و غيره
|
|
| - منابع هنرى مانند: مجسمه‌ها، حجارى‌ها و نقاشى‌هاى تاريخى و... علاوه بر اين امروزه در تحقيق از منابع جديدى چون: فيلم، ضبط صوت، ميکروفيلم استفاده مى‌کنند که در گذشته وجود نداشته است.
|
|
| براى اينکه جامعه‌شناس در مطالعات خود از روش تاريخى بتواند بهره کافى به‌دست آورد و از زواياى اخبار و اطلاعاتى که از گذشته دور يا نزديک در مسير تاريخ اجتماعى قوم يا ملتى به‌جا مانده است به نتايج علمى برسد بايد از مراحلى بگذرد بدين ترتيب:
|
|
| ۱. جمع‌آورى اسناد و مدارک
|
|
| ۲. طبقه‌بندى موضوعات
|
|
| ۳. ثبت و ضبط انتقاداتى که بر مطالب جمع‌آورى شده وارد گرديده و نقد اين دانسته‌ها و ارزشيابى انتقادى از آنها
|
|
| ۴. تجزيه و تحليل منطقى مطالب و پيدا کردن رابطه علت و معلولى بين وقايع.
|
