کلیات جامعه‌شناسی روستائی

- موضوع جامعه‌شناسى روستائى:

جامعه‌شناسى روستائى شاخه‌اى از جامعه‌شناسى است که از قواعد، اصول و روش‌هاى جامعه‌شناسى پيروى مى‌کند. از ويژگى‌هاى آن اين است که موضوع آن محدود مى‌شود به پديده‌هاى اجتماعى و نوع فرهنگى که به دنياى روستائى تعلق دارد. در داخل اين چارچوب جامعه‌شناسى روستائى به بررسى انواع نظام‌هاى اجتماعى مانند: خانواده، جمعيت‌ها، گروه‌بندى‌ها، ارزش‌هاى اجتماعى، هنجارهاى اجتماعى، گرايش‌ها، کارکردها، تحولات و بالأخره کليه امور و مسائل جامعه روستائى مى‌پردازد که شناخت آن مى‌تواند از يک‌سو براى توسعه، رفاه اجتماعى و بهبود زندگى روستانشينان سودمند باشد و از سوى ديگر زمينه گسترش جامعه‌شناسى روستائى را به‌عنوان يک رشته علمى فراهم آورد.

از جامعه‌شناس روستائى انتظار مى‌رود که مسائل اقتصادى، فنى، زيستى، طبيعى و نيز عوامل ديگرى که در پذيرش تغييرات و نوآورى‌ها و به‌طور کلى پذيرش شيوه‌هاى جديدى که در پيشرفت اقتصاد کشاورزى و توسعه روستائى مؤثر است از طريق تحقيق تبيين کند ^(۱).

(۱) . Hoyois Givanni. Sociologie rurale Editions universitaires Paris 1968 P.16

توسعه روستائى و افزايش توليد کشاورزى نه تنها مستلزم مهارت‌هاى فنى در زمينه‌هاى علمى و کاربردى است، بلکه با شناخت کشاورزى سنتى و الگوهاى رفتارى انسان روستائى در ارتباط متقابل با فنون جديد کشاورزى و به‌طور کلى شناخت زندگى سنتى روستائى باز بسته است. زمينهٔ چنين شناختى را جامعه‌شناس روستائى فراهم مى‌کند.

جامعه‌شناس روستائى در وهله نخست يک جامعه‌شناس است و با همان روشى به بررسى پديده‌هاى اجتماعى جامعه روستائى مى‌پردازد که جامعه‌شناسان ديگر در زمينه مسائل اجتماعى جامعه‌هاى شهرى، صنعتى، خانواده، آموزش و پرورش و زمينه‌هاى مشابه ديگر به‌کار مى‌برند ^(۲). درک معنى جامعه‌شناسى روستائى با آگاهى از مفهوم جامعه‌شناسى، روش‌ها و قوانين آن ارتباط نزديک دارد. مردمان روستائى در کارهاى مربوط به کشاورزى فعاليت دارند، به اقتضاء آن در محدوده جغرافيائى مشخصى زيست مى‌کنند، آداب و رسوم، هنجارها، ارزش‌هاى اجتماعى و فرهنگ خاصى دارند و از الگوى رفتارى و شيوه زندگى ويژه‌اى پيروى مى‌کنند که با آنچه در جامعه شهرى وجود دارد فرق مى‌کند. پديده‌هاى اجتماعى جامعه روستائى موضوع بررسى رشته خاصى از جامعه‌شناسى يعنى جامعه‌شناسى روستائى است.

(۲) . کنستاندز، ا.ک. (A.K. Condtandse) جامعه‌شناسى روستائى، فريدون بدره‌اى. اميرکبير، ۱۳۵۱، صفحهٔ ۵

جى. بى. چى تا مبار (J. B. chitambar) جامعه‌شناس هند مى‌نويسد: جامعه‌شناسى روستائى يکى از رشته‌هاى تخصصى جامعه‌شناسى است که به بررسى علمى انسان‌هاى روستائى در ارتباط با گروه‌هائى که با آنها کنش متقابل دارند مى‌پردازد. او هدف جامعه‌شناسى روستائى را شناخت رفتار انسان روستائى مى‌داند و عقيده‌ دارد که اين امر از لحاظ کاربردى داراى اهميت خاصى است؛ زيرا دانشجوى علوم اجتماعى از طريق مطالعه در زمينه‌هاى جامعه‌شناسى روستائى مى‌تواند درک بيشترى از رفتار انسان روستائى و رفتار خود داشته باشد ^(۳).

(۳) . Chitambar J.B. introductory rural sociology. A synopsis of concepts and principles.Retd. principal Allahabad Argicultural Institute 1983 p.12

اين کتاب تحت عنوان مقدمه‌اى بر جامعه‌شناسى با تأکيد بر جامعه‌شناسى روستائى به‌وسيله: احمد حجاران و مصطفى ازکيا ترجمه شده و نشرنى آن را در سال ۱۳۷۳ منتشر کرده است. دانشجويان براى کسب اطلاعات بيشتر مى‌تواند به اين کتاب مراجعه کنند.

پس از پايان تحصيل وقتى بخواهد درباره مسائل مربوط به روستا کار کند، بدون شناخت از مردم روستا قادر نخواهد بود نقش خود را به‌نحو مطلوب ايفا نمايد.

پلاسيد رامبو (Placide Ranbaud) جامعه‌شناس فرانسوى درباره پايگاه علمى جامعه‌شناسى روستائى مى‌گويد: جامعه‌شناسى روستائى يک رشته علمى است که به‌درستى نام‌گذارى نشده است. او از ده عنوان آنتى تز شهر نام مى‌برد. به نظر او هيچکدام از دو مقوله شهر و ده بدون واسطه علوم ديگر نمى‌توانند مورد بررسى جامعه‌شناسى قرار گيرند.

شهر و ده موضوع‌هاى بررسى پيچيده و دشوارى را تشکيل مى‌دهند که شناخت کامل آنها با علوم متعددى ارتباط دارد ^(۴). جامعه‌شناس روستائى در بررسى جامعه‌ روستائى از دست‌آوردهاى علوم ديگرى مدد مى‌گيرد، يا اينکه دست کم از روش‌هاى آن علوم در کار تحقيق استفاده مى‌کند.

(۴) . Rambaud placide. sociologie Rurale. paris 1980 p.7

در پژوهش‌هاى روستائى اغلب متخصصان مختلفى با يکديگر همکارى دارند و هر کدام به بررسى جنبه‌اى از جنبه‌هاى مختلف زندگى اجتماعى جامعه روستائى مى‌پردازند. هانرى مندارس (Hanri Mendras) جامعه‌شناس فرانسوى عقيده دارد، موضوع جامعه‌شناسى روستائى جامعه روستائى است که در سطح‌هاى سه‌گانه بوم‌شناسى، نظام اقتصادى و نظام اجتماعى مورد بررسى قرار مى‌گيرد ^(۵). جامعه‌شناساان روستائى همچنين دست‌آوردهاى مردم‌شناسان و روانشناسان اجتماعى بهره مى‌گيرند.

(۵) . مندراس، هانرى. جامعه‌شناسى محيط روستائى. عبدالحسين نيک گهر، مجله دانشکده ادبيات مشهد، سال سوم، شماره ۲ و ۳، صفحهٔ ۲۲۸ و ۲۲۹.