روش‌های شناخت عینی

در اين روش‌ها، راهنما و مشاور از طريق کاربرد آزمون‌هاى رواني، به کسب اطلاعات و شناخت دانش‌آموزان مى‌پردازد. مشاور براى کمک به دانش‌آموز بايد با شيوه‌هاى انتخاب، اجرا، و تفسير نتايج آزمون‌هاى روانى آشنا باشد تا بتواند از آنها جهت بررسى و شناخت رفتارهاى دانش‌آموزان، طبقه‌بندى آنان، و پيشنهاد روش‌هاى صحيح آموزش به موقع استفاده کند.

استفادهٔ نادرست از آزمون‌هاى رواني، بر مشکلات و مسائل دانش‌آموزان مى‌افزايد. لازم به توضيح است که بدون کاربرد آزمون‌هاى روانى نيز کمک به دانش‌آموزان و حل مشکلات آنان امکان‌پذير است و مشاور نبايد همواره کمک‌هاى خود را به نتايج آزمون‌ها مقيد و وابسته سازد. مشاور گر چه در موارد لزوم مى‌تواند از آزمون‌هاى روانى مناسب استفاده کند. ولى اجراى آزمون‌هاى روانى قبل از انجام مصاحبهٔ مشاوره‌اي، کار پسنديده‌اى به حساب نمى‌آيد. زيرا مشاور مى‌تواند ضمن مصاحبه، اطلاعات وسيعى در زمينه‌هاى گوناگون دربارهٔ دانش‌آموز به دست آورد و دريابد که به کاربرد آزمون نيازى هست يا خير.

آزمون وسيله‌اى عينى براى سنجش رفتارى معين در زمانى مشخص است. عينيت آزمون بدان سبب است که قضاوت ذهنى مجرى در اجراء، نمره‌گذاري، و تفسير آن دخالت ندارد. آزمون‌ها انواع گوناگونى دارند و از نظر اجرا به دو دسته فردى و گروهى تقسيم مى‌شوند. در آزمون‌هاى فردي، آزمون‌کننده در يک جلسهٔ انفرادى با آزمون‌شونده، به انجام آزمون مورد نظر مى‌پردازد. در حالى که در آزمون‌هاى گروهي، تعداد آزمون‌شوندگان بيش از دو نفر است و همهٔ آنان همزمان به يک آزمون پاسخ مى‌دهند. آزمون‌ها از نظر شکل به سه نوع ابزاري، کتبى و شفاهى تقسيم مى‌شوند. در آزمون‌هاى ابزاري، آزمون‌شونده با ابزار و وسايلى نظير مکعب‌هاى چوبي، آنچه را که آزمون‌کننده از او مى‌خواهد، مى‌سازد. در آزمون‌هاى کتبي، آزمون‌شونده پاسخ به پرسش‌هاى مطرح شده را مى‌نويسد. در آزمون‌هاى شفاهي، آزمون شونده به سؤالات مطرح شده، پاسخ مى‌گويد و آزمون‌کننده پاسخ‌هاى وى را يادداشت مى‌کند. آزمون‌ها از نظر موضوع به چهار نوع استعداد (براى تعيين توانائى‌هاى ذاتى و فطرى مانند استعداد فنّى و مکانيکى و عمومي)، معلومات (براى سنجش مهارت‌ها و معلومات يادگرفته ‌شده، مانند مهارت ماشين‌نويسى و يا دانش فيزيک و شيمي)، شخصيت (براى تشخيص خصوصيات رواني)، رغبت (براى آگاهى از علاقه و تمايل فرد به مشاغل و فعاليت‌هاى متعدد) تقسيم مى‌شوند. آزمون‌ها از نظر دقت شامل معلم ساخته (تهيه شده توسط معلمان براى تعيين معلومات دانش‌آموزان) و تراز شده (داراى اعتبار و روائى و نرم) مى‌باشند.

آزمون‌ها به منظور شناخت و طبقه‌بندى و جايگزينى صحيح دانش‌آموزان، ارزشيابى شيوه‌هاى آموزش، کشف استعدادها و رغبت‌هاى دانش‌آموزان براى تدوين برنامه‌هاى آموزشى مفيد و کارآمد، شناخت محدوديت‌ها، و تشخيص مشکلات و نيازهاى دانش‌آموزان اجرا مى‌شوند. مشاور بايد از آزمون‌هائى استفاده کند که اعتبار و روائى داشته باشند. آزمونى معتبر است که خصوصيات و ويژگى‌هاى مورد نظر را با دقت بسنجد. آزمونى روائى دارد که فقط همان خصوصيات و ويژگى‌هاى مورد نظر - و نه چيز ديگرى - را اندازه‌گيرى کند.

مشاور براى انتخاب و اجراى آزمون بايد دقت کافى مبذول دارد. اجراى آزمون همواره هدف دارد و مشاور براى استفاده از آن بايد دلايل مستند و محکمى داشته باشد و بر اساس نوع مشکل و هدف، آزمون مناسبى را انتخاب و اجرا کند، مشاور در استفاده از آزمون‌ها بايد بداند که چرا آزمون را به‌کار مى‌بندد، از چه نوع آزمونى استفاده کند، با نحوهٔ اجرا و نمره‌گذارى آزمون کاملاً آشنا باشد، و اطلاع کاملى از شيوه‌هاى تفسير نتايج آزمون داشته باشد. چنانچه مشاور موارد بالا را به خوبى نداند، نبايد آزمون را اجرا کند.

تفسير نتايج آزمون، مرحلهٔ مهمى در کاربرد آن محسوب مى‌شود و هدف از آن استفاده عملى از نتايج آزمون در طرح‌ريزى براى رفع مشکلات است. بر اساس نتايج آزمون‌ها است که مى‌توان براى تغيير و اصلاح رفتارهاى نامناسب و نامطلوب دانش‌آموزان برنامه‌ريزى کرد. توانائى‌هاى آنان را کشف و نسبت به پرورش آنها اقدام کرد، توانائى‌ها و ضعف‌هاى مشخص شده را به کمک والدين دانش‌آموزان مورد بررسى قرار داد، و دانش‌آموزان را به انتخاب رشتهٔ تحصيلى مناسب تشويق کرد. نتايج آزمون‌ها بايد اولاً در يک جلسهٔ مشاوره با دانش‌آموز مورد بررسى قرار گيرد؛ ثانياً دانش‌آموز در جلسهٔ تفسير نتايج آزمون، مشارکت فعال داشته باشد، ثالثاً مشاور نتايج آزمون را به طريق بيان کند که براى دانش‌آموز قابل درک و فهم باشد؛ و رابعاً بر اساس نتايج آزمون‌هاى کاربردهاى عملى براى حل مشکل به دانش‌آموز توصيه شود. (براى کسب اطلاع بيشتر دربارهٔ کاربرد آزمون در مشاوره به فصل ششم کتاب فنون و روش‌هاى مشاوره مراجعه کنيد.)