اقدام‌هايى که تاکنون براى کنترل بيمارى قند در کشور ما انجام شده است، محدود، نارسا و بيشتر به درمانگاه‌هاى تشخيصي، درمانى و آموزشى - آن هم در سطح محدود - منحصر بوده است. در سال ۱۳۷۵ پس از يک بررسى جامع، طرح کشورى پيشگيرى و کنترل بيمارى ديابت جهت ادغام در نظام شبکه‌هاى بهداشتى درمانى طراحى شد.
هدف از اجراى طرح کشورى پيشگيرى و کنترل بيمارى ديابت، مبارزه با اين معضل جهانى درقالب اقدام‌هاى پيشگيرى اوليه، ثانويه و ثالثيه است که بصورت غربالگرى افراد در معرض خطر براى ابتلا به ديابت نوع ۲ و شناسايى بيماران انجام مى‌گيرد. اساس اين مبارزه برپايه آموزش است. آموزش تمام جامعه، بيماران و خانواده آنها و کارکنان نظام بهداشتى درماني.
لزوم غربالگرى افراد در معرض خطر براى ابتلا به ديابت نوع ۲ بدين سبب است که اين نوع ديابت شيوع بيشترى دارد (۹۰ تا %۹۵موارد ديابت) و درضمن بتدريج پيشرفت مى‌کند و اين بيماران در عين وجود بيماري، بى‌علامت هستند و يا فاقد علايم شديدى مى‌باشند - که موجب مراجعه به مرکز درمانى شود. درنتيجه در بسيارى از موارد، بيمارى تشخيص داده نمى‌شود. طبق مطالعه‌هاى علمي، حتى در کشورهاى داراى نظام پيشرفته مراقبت‌هاى بهداشتي، ۵۰% افراد مبتلا به ديابت از بيمارى خود اطلاع ندارند؛ يعني، درمقابل هر فرد ديابتى که از بيمارى خود آگاه است، فرد ديابتى ديگرى وجود دارد که بيماريش تشخيص داده نشده است. درحالى که در دوران بى‌علامتي، اختلال متابوليک ناشى از بالابودن گلوکز پلاسما وجود دارد و اين افراد همچنان در معرض خطر عوارض ماکرو ميکروواسکولار ديابت قرار دارند و به‌طور معمول زمانى متوجه وجود بيمارى مى‌شوند که دچار عوارض ناتوان‌کننده مزمن ديابت نظير پاى ديابتي، گانگرن پا، سکته مغزى يا قلبي، نارسايى کليه و يا کورى شده‌اند، درصورتى که با شناسايى بموقع اين بيماران ازطريق غربالگرى افراد در معرض خطر و درمان بموقع و صحيح مى‌توان از بروز اين عوارض جلوگيرى کرد يا آنها را به تعويق انداخت.
اهداف طرح کشورى پيشگيرى و کنترل بيمارى ديابت
هدف کلى
پيشگيرى و کنترل بيمارى ديابت وعوارض ناشى از آن است.
اهداف اختصاصى
۱. پيشگيرى اوليه
- کاهش بروز و شيوع ديابت نوع ۲
- کاهش بروز و شيوع عوامل خطر ابتلا به ديابت نوع ۲ (چاقي، عدم فعاليت بدني، تغذيه نامناسب).
راهبردهاى رسيدن به اين اهداف شامل اين موارد است: تغيير و اصلاح شيوه زندگى تمام جامعه و افراد در معرض خطر؛ کنترل و کاهش عوامل خطر؛ شناسايى افراد در معرض خطر؛ پيگيرى و مراقبت افراد در معرض خطر؛ افزايش آگاهى و درک نسبت به عوامل مستعدکننده ابتلا به ديابت و زيان‌هاى آنها و نحوه پيشگيرى و کنترل آن عوامل (در جامعه، افراد در معرض خطر، مسؤولان و کارکنان بهداشتى - درماني)؛ و افزايش آگاهى نسبت به بيمارى ديابت، عوارض و سير بيماري، (در افراد جامعه، افراد در معرض خطر و کارکنان بهداشتى - درماني).
۲. پيشگيرى ثانويه
پيشگيري، کاهش و تأخير در بروز عوارض کوتاه و درازمدت ديابت، يعنى تغيير در سير طبيعى بيمارى و کند و توقف پيشرفت بيماري.
راهبردهاى بکارگرفته شده در رسيدن به اين هدف شامل موارد زير است: تشخيص زودرس بيمارى توسط غربالگرى افراد در معرض خطر و زنان آبستن و شناسايى بيماران مبتلا به ديابت نوع ۲؛ مراقبت و درمان سريع و مناسب بيماران شناسايى شده به‌منظور کنترل بيمارى و جلوگيرى از پيشرفت آن؛ افزايش آگاهى از بيمارى ديابت و عوارض آن و نحوه کنترل بيمارى و پيشگيرى از عوارض؛ درمان و هدف درمان ديابت و همچنين عوامل خطر بيمارى‌هاى قلبى - عروقى و زيان آنها و نحوه کنترل و پيشگيرى اين عوامل (شامل: مصرف دخانيات، فشارخون بالا، چربى خون بالا، تحرک بدنى کم و چاقي) در جامعه، بيماران ديابتى و خانواده آنها و کارکنان بهداشتى - درماني.
۳. پيشگيرى ثالثيه
کاهش و تأخير در تشديد معلوليت و ناتوانى‌ها و مرگ حاصل از عوارض ديابت و کاهش سالهاى از‌دست رفته عمر افراد مبتلا به ديابت.
راهبردهاى بکارگرفته شده در رسيدن به هدف فوق شامل اين موارد است: غربالگرى مبتلايان به‌ديابت نوع ۲ ازنظر تشخيص زودرس و بموقع عوارض چشمي، کليوي، عصبي، قلبى - عروقى و شناسايى عوارض فوق در مراحل اوليه؛ درمان بموقع بيمار و پيگيرى و مراقبت مستمر بيماران.
