|
|
| اقتصاددانان معمولاً منابع را به منابع آزاد (يعنى به‌قدرى فراوان هستند که براى تخصيص آنها به هيچ ساز و کارى نياز نيست) و منابع کمياب (يعني، منابعى که عرصهٔ آن در قياس با تقاضاى بالفعل و بالقوه، محدود است) تقسيم مى‌کنند. منابع کمياب را به‌نوبهٔ خود مى‌توان به‌صورت زير طبقه‌بندى کرد:
|
|
| - منابع طبيعى - زمين، معدن، آب و منابع زيست شناختى
|
|
| - منابع کار - کار انسان، و 'کارآفرينى'
|
|
| - منابع سرمايه‌اى - افزايش ساير منابع به‌دست انسان
|
|
| مطالعات اقتصادى اکثراً به بررسى تصميمات مربوط به توليد و تخصيص اين منابع کمياب مى‌پردازند.
|
|
| هر جامعه، تصميم‌گيرى دربارهٔ تخصيص منابع را در چند سطح انجام مى‌دهد. يک کشور مى‌تواند يک نظام سياسى را اتخاذ کند که داراى روش‌شناسى تخصيص منابع باشد؛ مانند قيمت‌گذارى از طريق بازار در اقتصاد سرمايه‌دارى يا برنامه‌ريزى متمرکز در اقتصاد کمونيستي. در نظام اول، تصميمات ملى يا منطقه‌اى عامل تخصيص منابع بين فعاليت‌ها و کاربردهاى اقتصادى مولد و نامولد است. براى مثال، دولت، صاحبان صنايع و گروه‌هاى فشار دربارهٔ قطعه زمينى مذاکره مى‌کنند که يا براى فعاليت‌هاى معدني، کشاورزى و جهانگردى قابل استفاده است يا به‌صورت طبيعى حفظ شود (از نظر اقتصادي، نامولد باقى بماند). در سطح صنعت، بنگاه‌ها بر سر منابعى رقابت مى‌کنند که کم و بيش مختص آن صنعت است. براى مثال، هتلداران و صاحبان رستوران‌ها شايد با استفاده از اغواکننده پرداخت حقوق بيشتر براى استخدام آشپزهاى خوب - 'منبع کار ماهر براى تهيه غذا' - رقابت کنند. حتى درون يک فعاليت مولد، رقابتى در تقاضاى منابع کمياب وجود دارد و چگونگى تخصيص اين منابع بايد روشن شود. براى مثال، آيا ادارهٔ ملى جهانگردى بايد تمام بودجهٔ تبليغاتى خود را به خريد ويدئوى تبليغاتى اختصاص دهد يا به تهيهٔ بروشور و پوستر؟
|
|
| راه‌هاى تعيين نتيجهٔ اين تصميمات، موضوع اساسى مطالعهٔ اقتصادى چه در سطح کلى و چه در ارتباط با فعاليت‌هاى معين را تشکيل مى‌دهند. بنابراين، يکى از حوزه‌هاى اصلى اقتصاد جهانگردى بايد به پرسش‌هاى زير بپردازد:
|
|
| - در مناطق جهانگردفرست و جهانگردپذير چه ساز و کارهائى براى تخصيص منابع به‌کار مى‌رود؟
|
|
| - در رقابت براى منابع کمياب چگونه جهانگردى با فعاليت‌ها و صنايع ديگر مقايسه مى‌شود؟
|
|
| - چه نوع رقابتى بين عرضه‌کنندگان سفر و جهانگردى بر سر منابع و بازارهاى تقاضا در مى‌گيرد؟
|
|
| - آيا کاربرد بعضى منابع در جهانگردى هزينه‌هاى فرصت چشمگيرى دارد؟
|
|
| (هزينهٔ کاربرد منابع در جهانگردى عبارت است از فرصت از دست رفته کاربرد اين منابع براى 'بهترين استفادهٔ ديگر' )
|
|
| اينها همه پرسش‌هاى اثباتى هستند نه هنجاري؛ به‌عبارت ديگر، آنها به واقعيت مى‌پردازند نه آنچه به‌نظر ما بايد رخ دهد. اين مبحث به ناگريزگاهى به ابراز داورى‌هاى ارزشى خواهد پرداخت زيرا جهانگردى تأثير مهمى بر بسيارى از جوامع و اقتصاد آنها گذاشته است.
|
|
|
|
| دو مسئلهٔ عمده در منابع مسافرتى و جهانگردى عبارتند از:
|
|
| - چون توليدکننده و مصرف‌کننده نسبت به آنچه 'محصول' جهانگردى را تشکيل مى‌دهد غالباً تصورات متفاوتى دارند دربارهٔ اينکه چه منابعى در جهانگردى به‌کار مى‌رود شايد اختلاف نظر وجود داشته باشد.
|
|
| - بعضى از منابعى که صنعت جهانگردى متقاضى آن است کالاى عمومى يا حتى منابع رايگان هستند.
|
|
| در حالى‌که مى‌توان گفت در جهان امروز اگر منابع رايگانى هم باقى مانده باشد تعداد آن انگشت‌شمار است - يعنى هر نوع فعاليت بشر در اين جهان عملاً تقاضائى را پديد مى‌آورد که بالاخره کسى بايد هزينهٔ آن را بپردازد - اما بى‌شک بسيارى از کالاهاى مورد تقاضا در جهانگردى کالاى عمومى هستند. اين کالاها مى‌تواند تسهيلات موجود باشد که مورد بهره‌بردارى کامل قرار نگرفته‌اند و فرد بدون کاهش استفادهٔ ديگران از اين تسهيلات از آن استفاده مى‌کند. به‌عبارت ديگر اين وضعيت، نشانگر صفر بودن هزينهٔ فرصت است. اگر خانواده‌اى با اتومبيل خود در فصل غير تعطيلى به تعطيلات برود مى‌تواند از شبکهٔ راه‌ها، پارک‌هاى عمومى يا ملى و سواحل استفاده کند و با تماشا کردن يا عکس‌بردارى از مناظر آنها بهره برد، بى‌آنکه مانع استفادهٔ ديگران شده باشد. البته، اگر همين خانواده در فصل تعطيلى به سفر مى‌رفت بر اثر ازدحام وسايل نقليه و تراکم جمعيت در مقصد و ضايع شدن مناظر، هزينهٔ فرصت چشمگيرى پديد مى‌آمد.
|
|
| عرضه‌کنندگان سفر و جهانگردى نيز ترکيب‌هاى مختلف از همان منابع کميابى را به‌کار مى‌برند که توليدکنندگان ديگر مورد استفاده قرار مى‌دهند. تلاش‌هاى گوناگون براى تعيين و طبقه‌بندى منابعى که از نظر آمارى سهم چشمگيرى در سفر و جهانگردى دارند انجام شده است. در شکل (منابع مهم براى سفر و جهانگردي) اين منابع به اجمال نشان داده شده است.
|
|
|
|
|
| اين شکل نشان مى‌دهد که جهانگردى غالباً متکى بر کاربرد منابع رايگان است و (در اقتصاد اکثر کشورها) ترکيبى از منابع عمومى و خصوصى کمياب به آن اضافه مى‌شود. بنابراين، ترکيب اين دو منبع همان چيزى را شکل مى‌دهد که جهانگردان به‌عنوان 'محصول' مصرفى تصور مى‌کنند و به‌دست عرضه‌کنندگان توليد مى‌شود.
|
|
| عده‌اى از نويسندگان براى شناسائى انواع محصولات جهانگردى به‌ويژه مقصدها و جاذبه‌هاى آن اصطلاحات محصولات متکى بر منابع و معطوف به استفاده‌کننده را به‌کار برده‌اند. محصولات متکى بر منابع جاذبه‌هاى منحصر به فردى هستند که طبيعت يا کادر پيشينيان آن را پديد آورده است. در مقابل، محصولات معطوف به استفاده‌کننده فراوان‌تر هستند و احتمالاً براى استفادهٔ خود جهانگردان پديد آمده‌اند.
|
|
| کوه‌ها، شکل طبيعى و رمزآميز حيات وحش و خرابه‌هاى روم چند نمونه از محصولات اول هستند و ورزشگاه‌ها و مراکز برگزارى اجلاس‌ها چند نمونه از محصولات دوم. اما محصولات جهانگردى موفق اکثراً هر دو محصول را در برمى‌گيرند براى مثال، اسکى‌بازى در مناطق شيبدار نياز به کوهستان، سرمايه‌گذارى خاص جهانگردى در ايجاد بالابر و اقامتگاه و نيز شيب طبيعى دارد و نفع يک مرکز موفق در برگزارى اجلاس‌ها در اين است که در مکانى خوش‌منظر يا فرهنگى قرار داشته باشد.
|
