آموزش به وسیله رایانه (CAI)

رايانه‌هاى مورد استفاده در آموزش، ماشين آموزشي (teaching machine) ناميده مى‌شوند. در اين روش، روش تدريس برنامه‌اى توسط ماشين در اختيار شاگردان قرار مى‌گيرد؛ بنابراين، تدريس با ماشين آموزشى همان تدريس برنامه‌اى است، با اين تفاوت که در تدريس برنامه‌اى چاپي، شاگرد خود به ورق زدن مطالب مى‌پردازد و مقدار مطالبى که مطالعه مى‌کند به اختيار خود او مى‌باشد، ولى در ماشين‌هاى آموزشي، پيشرفت در مطالعه در کنترل ماشين است و فقط زمانى که شاگرد در يک مرحله از آموزش موفق شود، اجازهٔ پيشرفت و دريافت مطالب تازه به او داده مى‌شود؛ بنابراين، ماشين‌هاى آموزشيِ CAI وسايلى هستند که آموزش را به طريق منظم عرضه مى‌کنند و موجب فعاليت شاگرد و بازخورد فورى و آموزش انفرادى مى‌شوند. ماشين‌هاى آموزشى بر اساس نظريه‌هاى اسکينر شکل گرفته است و تمام اصول شرطى شدن فعال در آن بکار رفته است. مشخصات ماشين‌هاى تدريس به طور خلاصه عبارتند از:

۱. پاسخ را فوراً تقويت مى‌کند.

۲. شاگرد بر اساس استعداد و توانايى خود برنامه را دنبال مى‌کند.

۳. مفاهيم با يک سير منطقى در آن تنظيم شده‌اند.

۴. پرسش‌ها به صورت زنجيره‌اى به يکديگر وابسته‌اند.

۵. شاگرد در صورتى مى‌تواند به برنامه ادامه دهد که مراحل قبل را آموخته باشد.

۶. اطلاعات مربوط به پاسخ‌هاى شاگردان، در آن نگهدارى مى‌شود.

۷. اطلاعات از طريق غيرکلامى (تصاوير، نمودار و تصاوير متحرک) نيز به شاگردان ارائه مى‌شود.

۸. ماشين بر خلاف انسان دچار عوارضى مانند بى‌حوصلگي، عصبانيت و ناراحتى نمى‌شود.

بايد توجه داشت که ماشين‌هاى آموزشى خود به‌خود داراى ارزش نيستند، آنچه اهميت و ارزش دارد، برنامه‌اى است که به ماشين داده مى‌شود. چنانچه برنامه ضعيف باشد و اصول يادگيرى و تدريس در آن رعايت نشود، هدف آموزشى تأمين نخواهد شد. به علاوه، ماشين با تمام مزاياى خود هرگز نمى‌تواند جانشين معلم شود و معلم هميشه نقش حساس خود را در آموزش خواهد داشت؛ زيرا وى علاوه بر آموزش، رابطهٔ عاطفى و انسانى نيز با شاگرد برقرار مى‌کند، در حالى که ماشين از برقرارى چنين رابطه‌اى ناتوان است. شايد در بعضى موارد، مانند آموزش عقب‌ماندگان ذهني، ناسازگاران اجتماعي، ديرآموزان و کند‌آموزان که مستلزم صبر و حوصلهٔ بيشترى است، ماشين بتواند نقش آموزشى را بهتر ايفا کند، ولى نکته قابل ملاحظه اين است که روابط اجتماعى و انسانى اين افراد مهم‌تر از آموزش آنها مى‌باشد و معلم مى‌تواند در ايجاد چنين روابطى به آنها کمک کند، در حالى که ماشين فقط نقش آموزشى خود را ايفا مى‌کند.