جامعه‌شناسی به‌عنوان یک علم

جامعه‌شناسي، نيز مانند علوم ديگر اجتماعي، از بيشتر رشته‌هاى علوم طبيعى دقت کمترى دارد. چند دليل اساسى براى اين امر وجود دارد: نخست آنکه روش علمى به تازگى در بررسى رفتار اجتماعى به‌کار گرفته شده و دوم اينکه در برخورد با موضوع‌هاى انسانى مسائل بسيارى مطرح هستند که در بررسى فيزيک يا زمين‌شناسى وجود ندارند. رفتار افراد دستخوش دگرگونى‌هائى است که همين دگرگونى‌ها مى‌توانند در رابطهٔ آنها با ديگران و نيز با داشمندانى که مى‌خواهند آنها را مورد بررسى قرار دهند، تأثير شايانى بگذارند.

- مثال:

مردى که دربارهٔ موضوع براى حقوق زنان مورد پرسش قرار مى‌گيرد، ممکن است در برابر پرسشگر زن واکنشى نشان دهد که با واکنش او در برابر پرسشگر مرد متفاوت باشد. همچنين اگر در هنگام پرسش همسر خود حضور داشته باشد، ممکن است باز هم واکنش متفاوت ديگرى نشان دهد.

جامعه‌شناسى براى پاسخگوئى به پرسش‌هاى مهمى که مطرح مى‌شوند، روش علمى به‌کار مى‌برد. در اين روش بررسي، بايد اين شرايط را در نظر داشت:

- شواهد تحقيق‌پذير:

تحقيق علمى به مشاهدات عينى و واقعى نياز دارد که بتوان صحت و سقم آنها را آزمود. از آنجا که شواهد تحقيق‌پذير براى هرگونه تحقيق علمى ضرورت دارند، بررسى مسائل گوناگون مابعدالطبيعى مانند حدوث يا قدم عالم، در تحقيق علمى جامعه‌شناختى جائى ندارد.

- طرد حقايق مطلق:

علم هيچ حقيقت مطلقى را برنمى‌تابد. دانشمند هميشه بايد آمادهٔ آزمودن شواهد تازه باشد. حقيقت علمى هميشه بايد پذيراى تجديدنظر باشد.

- بى‌طرفى اخلاقى:

علم به پرسش‌هاى راجع‌به واقعيات پاسخ مى‌گويد، ولى نمى‌تواند اثبات کند که يک ارزش از ارزش ديگر بهتر است. ما به دنبال دانش هستيم، ولى اين ارزش ‌هاى اجتماعى هستند که در نهايت تعيين مى‌کنند که دانش را چگونه بايد به‌کار بست. دانشمند به‌عنوان يک فرد، از نظر اخلاقى بى‌طرف نيستسي، اما در ضمن نبايد اجازه دهد که ارزش‌هاى شخصى او بر طرح و انجام تحقيق حرفه‌اى او تأثير گذارند.

- عينيّت:

جامعه‌شناس بايد دربارهٔ موضوع مورد بررسى خود نظر غيرشخصى و فارغ از موضع‌گيرى داشته باشد. او بايد همهٔ مشاهدات خود را بدون موضع‌گيرى ثبت کند. در اين کار، از پيش‌انگاره‌ها بايد پرهيز کرد.

- روش‌هاى بررسى دقيق و استاندارد شده:

جامعه‌شناس بايد توصيف‌هاى درست و دقيقى از داده‌هاى تحت بررسى خود به‌دست دهد. بايد طرح منتظمى براى گردآورى داده‌ها در دست داشته باشد و روش‌هاى گردآورى داده‌ها و يافته‌هاى خود را بايد به دقت مشخص کند.

- مهارت حرفه‌اى:

مشاهدات علمى بايد که به‌وسيلهٔ مشاهده‌گران تعليم‌ديده انجام گيرند، زيرا مشاهده‌گر تعليم‌نديده ممکن است مشاهدات خود را درست بيان نکند. جامعه‌شناس در ارزيابى مشاهدات گزارش‌شده بايد سطح آموزش و پختگى مشاهده‌گر و درجهٔ تخصص و سوابق آموزشى او را درست بشناسد.

- شرايط کنترل‌شده:

يک تجربهٔ علمى در صورتى مى‌تواند انجام گيرد که همهٔ متغيرهاى مهم، به‌استثناء يکي، تحت کنترل باشد.

- مثال:

فرض کنيد که يک جامعه‌شناس بخواهد تأثير کاربرد دو پليس گشت را به‌جاى يک پليس گشت، مورد بررسى قرار دهد. در يک‌چنين بررسي، همهٔ شرايط (از جمله، حوزهٔ گشت، آموزش، آمادگى جسماني، سابقهٔ کار و غيرهٔ پليس گشت)، بايد بدون تغيير باقى بمانند. تنها تغييرى که بايد پيش بيايد، استفاده از يک پليس اضافى است. در صورتى‌که همهٔ شرايط ديگر ثابت باشند، اگر نتايج گشت با کاربرد پليس اضافى تغيير کند، پس وجود پليس اضافى را بايد عامل اين دگرگونى دانست.