|
|
| برخى از آداب و رسوم مردم قم بعد از گذشت سال‌ها رو به فراموشى نهاده‌اند، برخى همچنان باشکوه اجراءِ مى‌شوند و برخى کم رنگ شده‌اند.
|
|
|
|
|
|
|
| شب پيش از عيد نوروز را عرفه يا برات مى‌نامند. در اين روز مردم براى ديدار رو زيارت قبور، راهى امام‌زاده‌ها مى‌شوند. در اين شب مراسم مختلفى در اماکن گوناگون انجام مى‌شود.
|
|
| در شب عيد نوروز بسيارى از مردم به‌عنوان بزرگترين زيارتگاه 'استان قم به زيارت حضرت معصومه (س) مى‌روند. در ديگر زيارتگاه‌هاى اين استان نيز کم و بيش اين مراسم رعايت مى‌شود.
|
|
|
|
| براى آتش‌افروزى در غروب آخرين سه‌شنبه سال، بوته و ... جمع‌آورى مى‌کنند و با جمع‌آورى پشته‌اى از آنها و آتش زدن به آن از روى آتش مى‌پرند و با خوشحالى مى‌گويند زردى من از تو، سرخى تو از من' .
|
|
| در مراسم چهارشنبه‌سورى روستائى برخى افراد به در منازل رفته و دستمالى به آن خانه‌ها پرتاب مى‌کنند و صاحب‌خانه داخل دستمال، پول و آجيل يا تختم‌مرغ رنگى مى‌گذارد و صاحب دستمال آن‌را بر مى‌دارد.
|
|
|
|
| جوانان به‌خصوص دختران، به در خانهٔ همسايه‌ها رفته و با پنهان کردن روى خود و بدون آشنائي، خواستار هديه‌اى مى‌شوند. صاحب‌خانه معمولاً نقل، آجيل، آب‌نبات و ... در کاسه قاشق‌زن مى‌ريزد.
|
|
| مراسم تحويل سال نو و ايام نوروز
|
|
| در هنگام تحويل سال مردم قم و برخى از استان‌هاى ديگر در حرم حضرت معصومه (س) حضور مى‌يابند. با خواندن دعاى تحويل، سال آغاز مى‌شود و لحظهٔ تحويل سال با پراکندن نقل و شيرنى و گلاب و شادى مردم به اوج مى‌رسد. پس از تبريک‌گوئي، مراسم گلباران ضريح مطهر انجام مى‌شود. اين مراسم که توسط خادمين حرم و زائرين به شکل خاصى انجام مى‌شود، در امام‌زاده‌هاى ديگر نيز برگزار مى‌شود.
|
|
| آخرين روز مراسم نوروز، سيزده‌بدر است. در اين روز مردم و به‌صورت گروهى به کنار آب و نواحى سرسبز يا زيارتگاه رفته، دختران به هنگام برگشت سبزه گره مى‌زنند. عده‌اى نيز هفت عدد سنگ را به داخل آب مى‌اندازند به اين نيت که در دو بلاى آن سال را به آب بدهند.
|
|
|
|
| مهم‌ترين مراسم سنتى در طول يک سال قمري، مراسم عزادارى حضرت امام حسين در ماه‌هاى محرم و سفر است. مهم‌ترين اين روزها دهه اول ماه محرم به‌ويژه، روزهاى تاسوعا و عاشورا و نيز روزهاى بيستم صفر يا چهلم شهادت امام است. علاوه بر آن روز ۲۸ صفر، روز وفات حضرت پيغمبر و حضرت امام حسن مراسم عزادارى برگزار مى‌شود.
|
|
| مراسم ماه‌هاى محرم و صفر در همه امام‌زاده‌هاى شهر و استان قم معمول است. از اين ميان مراسمى که در صحن حرم حضرت معصومه (س) برگزار مى‌شود نقطه تلاقى همه دسته‌هاى عزادارى است و در شمار پرشکوه‌ترين مراسم عزادارى در ايران است. اين مراسم شامل دسته‌گرداني، روضه‌خوانى و تعزيه است. تعزيه‌خوانى در شهر قم به‌صورت گردان به همراه دسته‌هاى عزادار انجام مى‌شود. ازجمله مراسم حاشيه‌اى ماه محرم، دادن نذورات به‌صورت شربت، غذا، قربانى گوسفند و ... است.
|
|
|
|
| سيزده رجب تولد حضرت اميرالمؤمنين على (ع) است و در اين روز چراغاني، برافراشتن پرچم و مداحى مرسوم است.
|
|
| نيمه‌‌شعبان، ميلاد حضرت امام زمان (عج) در تمام امام‌زاده‌ها جشن مى‌گيرند و عمده‌ترين مراسم آن چراغانى است.
|
|
| مبعث حضرت رسول (ص) نيز مراسم خاص خود را دارد.
|
|
|
|
| در ماه رمضان به‌مناسبت شهادت حضرت على (ع) و نيز شب‌هاى احيا، در تمام امام‌زاده‌ها مراسم عزادارى برگزار مى‌شود. اين مراسم شامل روضه‌خواني، دسته‌گرداني، و در مواردى تعزيه‌خوانى است. در شب‌هاى احياء نيز مراسم ويژه قرآن به سر گرفتن و ... انجام مى‌شود.
|
|
|
|
| روز اول ماه شوال، روز عيد فطر و از اعياد بزرگ مسلمانان است. در برخى امام‌زاده‌ها از جمله در حرم حضرت معصومه (س)، مجموعه چهل اختران، امام‌زاده حمزه واحد (ع)، امام‌زاده ابراهيم (ع)، امام‌زاده سيد معصوم (ع) در شهر قم و ديگر امام‌زاده‌هاى خارج از شهر قم مراسم عيد برگزار مى‌شود. محل برگزارى نماز عيد فطر فضاى باز است و در صورت نامساعد بودن هوا، داخل امام‌زاده، يا مسجد، تکيه و حسينه است.
|
|
|
|
| دو عيد بزرگ قربان و غدير در اين ماه قرار گرفته‌اند. در اين دو روز بيشتر مردم براى زيارت به زيارتگاهها مى‌روند و به انجام فرايضى چون نماز، مراسم خاص مربوط به اين ايام و ... مى‌پردازند. در عيد قربان معمولاً حجاج، گوسفندى را در زيارتگاهها ذبح مى‌کنند و گوشت آن‌را ميان مردم تقسيم مى‌کنند.
|
|
| حرم حضرت معصومه (ص) را در روزهاى عيد قربان و عيد غدير چراغانى مى‌کنند و به مداحى مى‌پردازند. در ساير امام‌زاده‌ها با چراغاني، آذرين‌بدي، پارچه‌نويسي، بر افراشتن پرچم‌هاى رنگين و سفيد و سبز و قرمز (به نشانه ميلاد، سيادت، انتقام) عيد را جشن مى‌گيرند.
|
|
| مراسم روز تولد حضرت فاطمه (س)
|
|
| زايرين و خادمين حرم مطهر حضرت معصومه (س)، ضريح را در روز تولد حضرت فاطمه (س) در بيستم جمادى‌الثانى گلباران مى‌کنند. در امام‌زاده سيد معصوم (ع) در روز تولد، مراسم شعر، سخنرانى و مولودى‌خوانى اجراء مى‌شود. در امام‌زاده‌هاى ديگر نيز مراسم خاص اين روز برگزار مى‌شود. در اين روز تمام زيارتگاهها چراغانى مى‌شوند.
|
|
|
|
| در شب چله، طولانى‌ترين شب سال اهل خانواده گرد هم مى‌آيند و آئين اين شب را به‌جاى مى‌آورند. در اين شب هندوانه مى‌خورند تا در تابستان عقرب و مار آنها را نگزد و از خوردن آجيل خوددارى مى‌کنند تا در فصل تابستان گرماى هوا آنها را اذيت نکند.
|
|
|
|
| اين مراسم توسط چوپانان و دامداران انجام مى‌شود. در نيمه زمستان دو نفر نقش کوسه و زنش درآمده کوسه لباس قرمز و پوستين مى‌پوشد و کلاه مخصوص بر سر مى‌گذارد. او تنبک‌زنان و رقص‌کنان به در منازل دامداران مى‌رود و مى‌خواند: خير و برکت گلدي، کوسه گلدي، آنها گردو و بادام هديه مى‌گيرند.
|
|
|
|
| اين مراسم جهت طلب باران است. دو نفر به نقش کوسه و زنش در مى‌آيند و با رفتن به در منازل مى‌خوانند:
|
|
|
هوانى و هوانى خدابده بارانى |
گندم زير خاک از تشنگى هلاکه |
|
ياق، ياق، ياق(روغن) |
|
|
| آنها از هر خانه آرد، روغن و شيره جمع مى‌کنند و با آن حلوا مى‌پزند وداخل حلوا مهره‌اى مى‌گذارند. هنگام خوردن حلوا، مهره سهم هر کس بود، بايد مشخص کند که چند روز ديگر باران مى‌بارد.
|
|
| لاله‌گرانى (شمعدان‌گردانى)
|
|
| اين مراسم دو حرم حضرت معصومه (س) توسط خادمين اجراء مى‌شود. اين مراسم مخصوص تغيير کشيک خادمين حرم است. هفت شمعدان که درون هر يک شمعى روشن است بين دو رديف خادم قرار مى‌گيرد. آنها چوب پرهاى خود را روى زمين در جلوى خود مى‌نهند. بعد يکى از مردان جلوى صف در ايوان طلا، رو به حرم شرمح به خواندن خطبه مى‌کند. اين مراسم روزى دو نوبت در ساعت ۵/۷ صبح و ۵/۷ بعد از ظهر انجام مى‌شود. پس از پايان خطابه يک نفر شمعدان را بر مى‌دارد، مى‌بوسد و به نفر ديگرى که کار را آغاز مى‌کند تحويل مى‌دهد. سپس چوب‌پرهاى خود را برمى‌دارد و مراسم خاتمه مى‌يابد. کسى که شمعدان به‌دست دارد، کار روزانه خودر را شروع مى‌کند.
|
|
|
|
| هنگام خشکسالى و عدم ريزش نزولات جوي، مردم در امام‌زاده‌ها و مکان‌هاى مذهبى ديگر گردهم مى‌آيند و با شيوه‌هاى خاصى از جمله قربانى کردن گوسفند، طلب باران مى‌کنند.
|
|
|
|
| آشنائى اوليه در نقاط شهرى استان قم، در مجالس عروسي، سوگواري، روضه‌خوانى يا در کوچه و بازار صورت مى‌گيرد و در مناطق روستائى در برخوردهاى روزمره کشاورزي، دامدارى و ... شکل مى‌گيرد. سابق رسم بر اين بود که عروس پيش از رفتن به خانه داماد با جمعى از همراهان به حرم حضرت معصومه (س) مى‌رفت و دور ضريح طواف مى‌کرد.
|
|
|
|
| قبل از اجراى مراسم عروسي. حنابندان انجام مى‌شود. در اين مراسم ساقدوش‌ها دست، پا و موى سر را به حنا آغشته مى‌کنند. در مراسم حنابندان مهمانان به جشن و پايکوبى مى‌پردازند.
|
|
|
|
| در اين مراسم داماد را روى تخت مفرش مى‌نشانند، سپس افراد مسن و بزرگ فاميل گرد آمده و هر يک پولى را به‌عنوان هديه به عروس و داماد مى‌دهند.
|
