کتیبه‌های ایرانی

کتيبه واژه‌اى است عربى‌الاصل. در فرهنگ فارسى معين تعريف آن به اين صورت آمده است. 'نوشته‌اى که بر سر در ورودى ديوار ابنيه (کاخ‌ها، مساجد، اماکن متبرکه و غيره) يا بر بدنهٔ کوه به خطوط مختلف نويسند: کتيبه بيستون' علاوه بر اين کتيبه برحاشيه بالاى صفحات کتاب نيز اطلاق شده است.

در زبان‌هاى ايران باستان، کتيبه‌ بيشتر شامل نبشته‌هائى است که بر ديوار کاخ‌ها، دامنهٔ کوه‌ها، الواح گلي، فلزي، نقش‌ها و نوشته‌هاى روى سکه‌ها، قطعه‌هاى سنگي، چرم و غير از آن نوشته شده است. در فارسى امروز واژهٔ کتيبه و سنگ نبشته هر دو به‌کار مى‌رود.

نخستين آثار خطى بشر بر روى موادى سخت همچون سنگ، عاج، استخوان، فلز و خشت بوده و بعدها بر روى چرم نيز نوشته شده است. با کشف پاپيروس و کاغذ، نوشتن بر سنگ و مواد سخت به‌تدريج منسوخ گرديد. اين گونه نگارش در تمام ملت‌هائى که پيشينهٔ تاريخى کهن دارند، در گونه‌هاى متفاوت به‌چشم مى‌خورد.

در ايران پيش از اسلام، کتيبه‌نگارى محدودهٔ وسيعى را در بر مى‌گيرد؛ که شامل دوره باستان و دوره ميانه است. دورهٔ باستان که محدودهٔ زمانى پادشاهى هخامنشيان و دورهٔ ميانه شامل دورهٔ اشکانيان و ساسانيان را در بر مى‌گيرد. از دورهٔ پيش از هخامنشيان نيز کتيبه‌هائى به خطاهاى غير ايرانى از جمله سومري، ميخى بين‌النهرين، اورارتو و احتمالاً با خط تصويرى به‌دست آمده است.