|
|
|
| تهيهٔ بستر بذر و عمليات زراعى گندم
|
|
| عمليات زراعى و تهيهٔ بستر بذر براى گندم و ساير غلات، به استثناء ذرت و برنج، مشابه است. موقع و طرز تهيهٔ زمين با توجه به‌شرايط مختلف آب و هوائي، روش‌ها و سنت‌هاى ويژه، آبى يا ديم بودن مزرعه، سطح مکانيزاسيون، فصل بارندگي، تيپ گندم (پائيزه يا بهاره) و تناوب زراعى متداول در منطقه، متفاوت است.
|
|
|
|
| در مناطقى که بارندگى شديد نبوده و فرسايش ناشى از بارندگى يا باد شديد نيست، در وهله اول با ديسک يا با گاوآهن برگردان‌دار زمين زراعى را به عمق ۱۰ تا ۳۰ سانتى‌متر شخم مى‌زنند. عمق دقيق شخم تابع شرايط منطقه و تاريخچهٔ زراعى زمين است. براى جلوگيرى از تشکيل لايهٔ غيرقابل نفوذ که بر اثر فشار گاوآهن طى چند سال در عمق مشخصى از زمين به‌وجود مى‌آيد، از عمق‌شکن يا سب‌سويلر (Sub-soiler) استفاده مى‌کنند. در ديمزارها، استفاده از گاو‌آهن‌هاى برگردان‌دار و گاو‌آهن‌هاى يک‌طرفه معمولاً با مشکلات فرسايش خاک ناشى از بارندگى همراه بوده است؛ براى حل مشکلات مذکور يا کاهش اثر آنها، غالباً انواع مختلف کولتيواتور، مانند پنجه غازي، گاوآهن قلمى و هرس را به کار مى‌برند. شخم زدن ديمزارها بايد به‌گونه‌اى باشد که ضمن از بين بردن گياهان هرز رطوبت موجود در خاک نيز حفظ شود.
|
|
|
|
| نخست بايد براى منطقهٔ زراعى مورد نظر واريتهٔ مناسب و سازگار انتخاب شود. در مناطق کمباران با زمستان‌هاى نسبتاً ملايم (و نه خيلى سخت)، معمولاً از گندم‌هاى پائيزهٔ قرمز سخت که از لحاظ کيفيت نانوائى نيز مرغوب باشند، استفاده مى‌کنند. در مناطق کمباران با زمستان‌هاى بسيار سخت که زراعت گندم پائيزه امکان‌پذير نيست، گندم‌هاى بهارهٔ قرمز سخت مناسب هستند.
|
|
|
|
| ضدعفونى بذر گندم معمولاً براى مبارزه با بيمارى‌هاى سياهک پنهان و موجودات ذره‌بينى خاک انجام مى‌گيرد. ضدعفونى بذر، به‌ويژه در مواقعى که شرايط محيطى براى جوانه‌زنى مناسب نيست و نيز در مواقعى که بذر پس از جدب رطوبت نسبتاً نرم و در مقابل بيمارى‌ها حساس مى‌شود، بسيار مهم است. ترکيبات آلى جيوه‌اى مانند سرزان و اگره‌زان از جمله مواد ضدعفونى‌کننده بذر هستند.
|
|
|
|
| زمان بذرکارى طبيعتاً تابع شرايط طبيعى منطقه زراعى است. پنجه‌زنى از خصوصيات واريته‌اى است اما بذرکارى خيلى زودتر و يا خيلى ديرتر گندم پائيزه از قدرت پنجه‌زنى آن مى‌کاهد.
|
|
|
|
|
| بذرکارى خيلى زودتر، بوته را در معرض حملهٔ مگس گندم قرار مى‌دهد و اگر ديرتر کاشته شود احتمال سرمازدگى افزايش مى‌يابد و در نتيجه ميزان عملکرد پائين مى‌رود. اگر بذرکارى در مناطق سردسير کاملاً به‌تأخير افتد بذور کاشته‌شده ممکن است تا بهار آينده جوانه نزنند و شايد به‌علت انجام نشدن فرآيند بهاره‌سازي، به ساقه نرفته سنبله‌اى نيز توليد نکنند.
|
|
| به‌طور کلى مى‌توان گفت که در مناطق خشک‌تر و گرم‌تر، بذرکارى هميشه بايد بلافاصله بعد از اولين باران کافى يا پس از اولين آبياري، که رطوبت لازم را براى جوانه‌زنى تأمين کند، صورت بگيرد.
|
|
| بذرکارى در بهار نيز حتى‌الامکان بايد زودتر انجام گيرد تا قبل از گرماى اوايل تابستان، که گندم نسبت به آن حساس است، گياه به ساقه رود و سنبله تشکيل دهد. کاشت زودتر، دورهٔ رشد گندم بهاره را زيادتر مى‌کند که در افزايش عملکرد بسيار مؤثر خواهد بود.
|
|
| در مناطقى که سرماى زمستانى براى گندم خطر فوق‌العاده‌اى ندارد، بهترين تاريخ کاشت موقعى است که بوته بتواند قبل از آنکه دماى محيط زير صفر درجهٔ سانتى‌گراد برود به مرحلهٔ سه‌برگى برسد. در مناطقى که چرانيدن مزارع گندم متداول است کاشت بايد زودتر انجام بگيرد تا پيش از فرا رسيدن سرما بوته‌هاى چرانيده شده فرصت کافى براى رشد مجدد داشته باشند. بايد توجه داشت که بذرکارى خيلى زود در مناطق ديم ممکن است موجب رشد بيش از حد بوته‌ها در فصل پائيز شود که در اين حالت با مصرف زيادتر رطوبت خاک در اين فصل، محصول را در مقابل کمبود آب در مراحل رشد بعدى قرار دهد.
|
|
|
|
| عامل مهم در تعيين مقدار بذر در مناطق ديم، ميزان رطوبت قابل مصرف پيش‌بينى شده در خاک است. بدين‌معنى که هر قدر شرايط محيطى رشد گياه خشک‌تر باشد به‌همان نسبت بايد تراکم يا تعداد بوته‌ها در واحد سطح کمتر باشد. معمولاً، مقدار بذر را موقعى زياد در نظر مى‌گيرند که رطوبت قابل مصرف پيش‌بينى شده زياد بوده بذرکارى نيز به‌تأخير افتاده باشد. مقدار بذر بدون اينکه در ميزان عملکرد تأثير فوق‌العاد‌اى داشته باشد مى‌تواند به ميزان قابل توجهى تغيير کند. اين مقدار در مناطق ديم بين ۱۸ تا ۱۳۵ کيلوگرم در هکتار گزارش شده است. در صورتى‌که ميزان بارندگى بيش از ۵۰۰ ميلى‌متر و توزيع آن هم متناسب باشد مقدار بذر در مناطق ديم از ۱۲۰ تا ۱۵۰ کيلوگرم در هکتار نوسان مى‌کند.
|
|
|
|
| عمق مناسب براى بذرکارى در ديمزارها با توجه به نوع خاک، اندازهٔ بذر، و ميزان رطوبت موجود در سطوح مختلف خاک، بين ۳ تا ۸ سانتى‌متر است؛ در خاک‌هاى سبک و شنى بذر را عميق‌تر و در خاک‌هاى سنگين و رُسى نزديک‌تر به سطح زمين مى‌کارند؛ به‌علاوه بذر هر چه درشت‌تر باشد عميق‌تر کاشته مى‌شود. براى تضمين عملکرد بيشتر، لازم است که بذرکارى در بستر مرطوب صورت بگيرد.
|
|
|
|
| روش بذرکارى با توجه به نوع خاک، اقليم، آداب و رسوم منطقه و سطح مکانيزاسيون متفاوت است. بذرپاشى سنتى که هنوز هم در بعضى از نقاط ايران متداول است به‌علت معايب متعددى که دارد به‌تدريج جاى خود را به استفاده از بذرپاش‌هاى سانتريفوژ، انواع بذرکارها مى‌دهد.
|
