گازگرفتگی‌ها و گزیدگی‌ها(۲)

اگر تنها هستيد

انجام کمک‌هاى اوليه در صورتى‌که قربانى خودتان بوده و تنها هستيد مشکل است. شما نمى‌توانيد پاى خود را بى‌حرکت کنيد زيرا بايد کمک بخواهيد. اگر بعد از گزيدگى درد زودرس بروز کرد و محل گزيدگى قابل دسترس است، از روش بريدن و مکيدن استفاده کنيد. هر چه زودتر براى دريافت کمک شروع به راه رفتن کنيد ولى آرام گام برداريد. هر پنج دقيقه استراحت کنيد. اگر گزيدگى در دست يا بازوى شما است، بازوى خود را پائين انداخته و از نوار فشارى استفاده کنيد. همواره امکانات مناسبى را که مى‌تواند به شما کمک کند به خاطر داشته باشيد.

گزيدگى‌هاى حشرات

معمول‌ترين حشراتى که نيش مى‌زنند عبارتند از زنبورهاى عسل، زنبورهاى کمر باريک (wasps)، زنبورهاى زرد و سياه (yellow jackets)، زنبورهاى درشت (hornets) و مورچه‌هاى آتشين (Fireants). زهر اين حشرات ايجاد سوزش شديد و ناگهانى مى‌کند و گاهى باعث قرمزي، برجستگى و خارش پوست اطراف محل گزيدگى مى‌شود. محل گزيدگى را با آب و صابون بشوئيد. به‌کار بردن يک بسته يخ باعث تشکيل قابل توجهى مى‌شود. برخى از روش‌هاى درمانى خانگى طرفدارانى دارد ولى اغلب اين روش‌ها آزمايش نشده‌اند. ماده نرم‌کننده گوشت، جوش شيرين، محلول کالامين و آسپيرين پودرشده همگى به‌وسيلهٔ يک پارچه کوچک به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقيقه به‌طور ملايم در موضع گذاشته مى‌شود.

زنبورهاى عسل ممکن است نيش خود را روى پوست باقى بگذارند. نيش را با انگشتان خود بيرون نکشيد، زيرا کيسهٔ زهر ممکن است هنوز به آن متصل باشد. فشار دادن کيسهٔ هزر تنها باعث تزريق زهر بيشتر زير پوست مى‌شود. کيسه را به‌وسيلهٔ يک چاقو از پوست خود دور کنيد. سپس نيش را به‌وسيله ناخن يا موچين خارج سازيد.

هر فردى که دچار گزيدگى‌هاى متعدد شده است بايد به مرکز فوريت‌ها انتقال يابد. زيرا زهر حشرات بسيار شبيه زهر مار عمل مى‌کند و هر چه بيشتر تزريق شود علائم آن شديدتر است. (به مبحث شوک مراجعه کنيد) کودکان مخصوصاً به‌علت جثهٔ کوچک آسيب‌پذيرى بيشترى دارند.

خطرناک‌ترين جنبهٔ گزش حشرات احتمال ايجاد واکنش شديد حساسيتى است. اين موضوع به تفصيل در مبحث ساير حساسيت‌ها (حشرات) بررسى شده است. افرادى که نسبت به گزش حشرات حساسيت دارند بايد وسايل تزريق اپى‌نفرين (آدرنالين) را از پزشک خود تهيه کنند و در مورد کاربرد آن کاملاً آموزش ببينند.

پيشگيرى

شواهد متعددى نشان مى‌دهد که حشرات به رنگ روشن و بوى شديد عطرها و صابون‌هاى عطرى جلب مى‌شوند. در فضاى باز لباس‌هاى تيره بپوشيد و از عطر استفاده نکنيد. با پاى برهنه روى علف‌ها راه نرويد. زنبورهاى زرد و سياه (yellow jackets) و برخى حشرات ديگر در مجاورت با زيرزمين لانه مى‌سازند. در گردش‌هاى تفريحى غذا را براى جلوگيرى از جلب حشرات گزنده خوب بپوشانيد. اگر حشره‌اى مزاحم شما شد، به آن حمله نکنيد. آن را ناديده بگيريد و از محل دور شويد. اگر مورد هجوم گروهى از زنبورهاى عسل قرار گرفتيد صورت خود را پنهان کنيد و سر خود را بپوشانيد.

گزيدگى‌هاى عنکبوت

تقريباً کليهٔ عنکبوت‌ها سمى هستند ولى تنها عدهٔ کمى از آنها براى سوراخ کردن پوست، نيش آنها به اندازهٔ کافى محکم و بلند است. در آمريکا دو نوع عنکبوت اهميت دارند که عبارتند از عنکبوت بيوهٔ سياه (Black Widow) و عنکبوت منزوى قهوه‌اى (Black recluse). بعد از ايجاد گزيدگى کوشش براى گرفتن و شناسائى عنکبوت ضرورى است، زيرا ماهيت آن ممکن است در درمان مؤثر باشد.

گزيدگى عنکبوت بيوهٔ سياه

گزيدگى معمولاً مانند فرو رفتن سر سوزن حس مى‌شود و به دنبال آن درد مبهم و کرخنى در اندام مبتلا ايجاد مى‌شود. سپس اغلب انقباض و سختى عضلات شکم، شانه و قفسهٔ سينه بروز مى‌کند. علائم عمومى عبارتند از: اضطراب، عرق‌ريزش، سردرد، منگي، بثورات جلدى و خارش، تهوع و استفراغ، کودکان ممکن است دچار مشکل تنفسى شوند. مرگ با وجود نادر بودن اتفاق مى‌افتد. هيچ اقدامى براى کمک‌هاى اوليه ارزش حقيقى ندارد. قرار دادن يخ روى محل گزيدگى ممکن است تا حدودى درد را تسکين دهد. توصيه مى‌شود بيمارانى که زير ۱۶ و بالاى ۶۰ سال دارند و يا آنان که مبتلا به فشار خون بالا با بيمارى قلبى هستند به‌علت امکان بروز مشکل تنفسى و قلبي، بسترى شوند. پادزهر مخصوص عنکبوت بيوه سياه موجود و قابل تجويز است.

گزيدگى عنکبوت منزوى قهوه‌اى

معمولاً درد ابتدا خفيف است ولى ظرف يک ساعت درد موضعى بروز مى‌کند. محل گزيدگى قرمز مى‌شود و سپس زهر عروق خونى را پاره مى‌کند و خونريزى در محل باعث تغيير رنگ مى‌گردد، تاول ايجاد مى‌شود و به ضايعه نماى چشم گاوى مى‌دهد، سپس زخمى با رويهٔ سياه به‌وجود مى‌آيد. درد ممکن است شديد باشد. علائم عمومى عبارتند از تهوع و استفراغ، کم‌خونى و نارسائى کليه. در اين مورد نيز به‌کار بردن يخ ممکن است به تسکين درد کمک کند. اگر ظرف ۱۲ ساعت در موضع زخم ايجاد گرديد و در ۱۲ ساعت بعدى اندازه آن بزرگ شد، به پزشک مراجعه کنيد. او ممکن است براى پيشگيرى از بروز علائم عمومى دارو تجويز کند.

گزيدگى کنه

کنه تعداد زيادى از بيمارى‌هاى مهم مثل تب منقوط کوه‌هاى راکى (Rocky mountain spotted fever)، تب کيو (Q fever)، تب کنهٔ کلرادو (Colorado tick fever)، التهاب مغز و نخاع (encephalomyelitis)، بيمارى لايم (lyme) و فلج ناشى از کنه را منتقل مى‌کند (اين بيمارى‌ها اغلب در آمريکا وجود دارند).

اگر کنه زير پوست شما جايگزين شد، مى‌توانيد آن را از طريق بى‌حس کردن توسط اِتِر يا خفه کردن با پنبهٔ آغشته به بنزين، روغن، گليسيرين، نفت سفيد يا نفت کوره، از موضع خارج کنيد. اکثر کنه‌ها را مى‌توان از طريق تماس با چوب‌ کبريت داغ (شعله‌ور نباشد) يا موچين حرارت‌ديده روى شعله کبريت بيرون آورد. اگر کنه با زور بيرون آورده شود سر و ضمايم دهانى آن داخل پوست گير مى‌کند و زخم ممکن است بعد از چند روز عفونى شود.

اگر دچار گزيدگى کنه شده‌ايد با پزشک خود در مورد ضرورت مراقبت پزشکى و آنتى‌بيوتيک براى پيشگيرى مشورت کنيد، اقدامات ضرورى در هر ناحيه با نواحى ديگر متفاوت است. نگه داشتن که براى شناسائى مفيد است زيرا کليهٔ انواع آن در يک ناحيه ناقل بيمارى نيستند.

پيشگيرى

هنگامى‌که در مناطق روستائى کنه‌خيز هستيد، معاينه خود در فواصل زمانى متعدد به‌خصوص در ناحيهٔ سر و گردن اقدام عاقلانه‌اى است. تقريباً تمام بيمارى‌هائى که توسط کنه منتقل مى‌شوند با خارج کردن جانور ظرف ۲ تا ۳ ساعت قابل پيشگيرى است. گزيدگى کنه بدون درد است بنابراين تنها معاينه دقيق بدنى مى‌تواند حضور آن را آشکار کند.

گزيدگى توسط لارو حيرهٔ ترومبيکولا (Chigger)

لارو حيرهٔ ترومبيکولا (Trombicula) ريز و آزاردهنده است. در شمال آمريکا در ماه‌هاى آوريل و مه (فروردين و ارديبهشت) و در جنوب آمريکا در سراسر سال ظاهر مى‌شود. اين لارو از نزديک‌ترين گياه بالا مى‌رود و در انتظار اولين حيوانى که براى خوردن غذا مى‌آيد، مى‌ماند. اگر با محل استقرار لارو تماس پيدا کنيد، اين انگل روى بدن شما مى‌افتد و خود را به پوست متصل مى‌کند. لارو از طريق ترشح آنزيم‌ها و تجزيهٔ پوست تغذيه مى‌کند. اين آنزيم‌ها تحريک‌کننده هستند و ايجاد التهاب شديد پوست و خارش مى‌کنند که يک هفته يا بيشتر طول مى‌کشد، اگرچه حيره تنها چند روز روى پوست باقى مى‌ماند.

Mite يا حيرهٔ ترومبيکولا جزء بندپايان بسيار ريز است که لارو (نوزاد) آن مى‌تواند لايهٔ شاخى پوست را از طريق ترشح آنزيم سوراخ کند و ايجاد خارش نمايد. نوع ديگرى حيره مى‌تواند داخل بافت شاخى ‌پوست نقب بزند و خارش ايجاد کند (بيمارى گال) ـ م.

کمک‌هاى اوليه

براى رفع خارش مى‌توان از حمام نشاسته يا بلغور جو (Aveeno فرآوردهٔ تجارى بلغور جو براى حمام کردن است) و يا محلول کالامين استفاده کرد. در موارد شديد پزشک ممکن است يک داروى آنتى‌هيستامين يا داروى استروئيدى (داروهاى هم‌خانوادهٔ کورتون ـ م.) موضعى تجويز کند. تسکين خارش براى پيشگيرى از عفونت‌هاى ثانويهٔ ناشى از خاراندن، اهميت دارد.

پيشگيرى

لارو حيرهٔ ترومبيکولا (chigger) خون نمى‌مکد، در پوست نقب نمى‌زند و ناقل بيمارى نيست. بهترين راه پيشگيرى پوشيدن شلوارهاى بلند است. شما ممکن است از مواد ضد حشره (به مبحث مواد ضد حشره در مبحث ساير جانوران گزنده توجه کنيد) براى روى پوست بدون پوشش يا لباس رو استفاده کنيد. اگر در يک روستاى حيره‌خيز گردش مى‌کنيد، بعد از آن خود را بررسى کنيد. دنبال لکه‌هاى ريز و قرمز بگرديد و آنها را به‌وسيله چاقو يا ناخن پاک کنيد. شما مى‌توانيد با به‌کارگيرى محلول گاما بنزن (Kwell) يا داروى تجويزى کروتاميتون (crotamiton) که خارش را نيز تسکين مى‌دهد خود را از چنگ حيره خلاص کنيد.