از سال ۱۵۰۱ تا سال ۱۶۰۰ میلادی

۱۵۰۹ م. چاپ قديمى‌ترين کتاب‌ها به زبان عربى در اروپا

کتاب‌هائى که به خط عربى در اروپا چاپ و نشر يافته عبارتند از الحاوى فى‌الطب از محمد بن زکرياى رازى که به سال ۱۵۰۹ - ۹۱۵ هـ.ق. ونيز 'البندقيه' ، همچنين مزاميرد داود ۱۵۱۶، تورات ۱۵۵۱ اسلامبول، انجيل ۱۵۹۱ وين، القانون فى‌الطب ۱۵۹۳ رم، النجاة فى‌الفلسفه ۱۵۹۳ رم، تحرير اصول الهندسهٔ خواجه نصيرالدين طوسى ۱۵۹۴ رم و قرآن ۱۶۹۴ هامبورگ.

۱۵۲۶ م. نخستين فهرست رسمى از کتاب‌هاى ممنوعه

در نيمه نخست سده شانزدهم که کتاب‌هاى لوتر و ديگر کتاب‌هاى خطرناک! سراسر اروپا را فراگرفته بود. حکومتگران دانشگاهى و رؤساء شوراهاى شهرى به انتشار ليست کتاب‌هاى ممنوع پرداختند و هر يک چاپ کتاب‌هائى را که براى آنها خطرناک بود ممنوع اعلام داشتند. در بعضى از کشورها چاپ آزاد بود. اما در خيلى از شهرها و کشورهاى ديگر چاپ شمار عظيمى از کتاب‌ها جزء فهرست کُتب ممنوعه شد. نخستين کسى که فهرست رسمى از کتاب‌هاى ممنوع منتشر کرد هنرى هشتم پادشاه انگلستان بود. او عقيده داشت که بزرگ‌ترين خطر را کتاب‌هاى اصلاحگران آلمان و انگليس به ‌ويژه کتاب‌هاى لوتر تشکيل مى‌دهند. از اين رو در سال ۱۵۲۶ نخستين ليست کتاب‌هاى ممنوع را انتشار داد و هم‌وطنان خود را از مطالعه آنها منع کرد. ليست مفصل شامل هشتاد و پنج عنوان مى‌شد که بيست و دوتاى آن مربوط به لوتر بود. نام هنرى هشتم به ‌عنوان يکى از پرشورترين کتاب‌سوزان تاريخ ثبت شد. در کشورهاى ديگر هم فهرست‌هاى بى‌شمارى تهيه شد. در ۱۵۴۵ ايتاليا - ۱۵۴۹ - ۱۵۵۴ دستگاه‌هاى تفتيش عقايد -۱۵۵۴ ميلان - ۱۵۴۳ پاپ پاولوس چهارم ۱۵۷۰ آنتورپ ۱۵۸۱ ليسبون ۱۵۸۳ مونيخ کتاب دکامرون اثر بوکاچيو در فهرست کتاب‌هاى ممنوعه بود. نکته قابل توجه اين که همين پاپ که به مبازرى بى‌امان در راه پاکسازى عقايد کاتوليک و اخلاق مسيحى معروف بود کتاب بوکاچيو را در خور مطالعه دانست، از اين رو پس از کمى رتوش کردن داستان به او اجازه خواندن داده شد. در اين دست‌کارى راهبه‌هاى شهوتران کتاب به زنانى با وقار و پاکدامن و راهبان بدکاره به جادوگران تبديل شدند. همچنين کتاب معروف دانته (Dante) کمدى الهى در سال ۱۵۵۹ جزء ليست ممنوع ثبت شد.

۱۵۵۳ م. نخستين دايرةالمعارف بومى فرانسه

نخستين دايرةالمعارف فرانسوى 'فرهنگ تاريخي' جغرافيائى و شعرى تأليف شارل استين اتيين در سال ۱۵۵۳ منتشر شد. قبل از اين دايرةالمعارف، فرانسويان دايرةالمعارف‌هاى ديگر ملل را به زبان فرانسه ترجمه کرده بودند.

۱۵۶۳ م. کتابخانه اسکوريال Escorial صومعه و کليسا در مادريد اسپانيا

کتابخانه اسکوريال در مادريد اسپانيا به دستور فيليپ دوم پادشاه اسپانيا در فاصله سال‌هاى ۱۵۶۳ - ۱۵۸۴ بنا شد. در اين کتابخانه براى نخستين بار قفسه‌بندى ديوارى پديد آمد.

۱۵۶۴ م. نخستين کتاب چاپى در روسيه (اوکراين)

نخستين کتاب چاپى در روسيه به سال ۱۵۶۴ چاپ شد و در اوکراين در سال ۱۵۷۴ بيشتر کتاب‌هائى که در اين دوره چاپ مى‌شدند رنگ دينى و مذهبى داشتند. به دشوارى از چاپ، به‌ عنوان يک صنعت شکوفا، در اين کشورها مى‌توان سخن گفت. بعدها با جلوس پطرکبير بر تخت امپراتورى دروازه‌هاى روسيه به روى اروپاى غربى گشوده شد و در نتيجه کتاب‌هاى غيردينى فراوانى به منصه ظهور رسيد. اصلاحات پطرکبير همچنين به پيدايش حروف موسوم به کريلى انجاميد. ريخته‌گرى ميخائيل آفريموف در سال ۱۷۱۷ سه نوع حروف را قالب‌ريزى کرد. از آن زمان توليد کتاب را از کليسا جدا ساخت. در سال ۱۷۵۶ دانشمند و نويسنده معروف و لومونسوف (M. V. Lomonosov) چاپ‌خانه مهمى در دانشگاه پطرزبورگ که خود آن را پِى افکنده بود داير کرد.

۱۵۷۱ م. کتابخانه لورنتسيانا صومه و کليسا فيورانى ايتاليا

کتابخانه لورنتسيانا (Laurenziana) معروف به کتابخانه مديچى (Medicean) در قرن شانزدهم در فلورانس بنا شد. بعد از مرگ پاپ لوئى دهم در سال ۱۵۲۱ وصى او، کاردينال جوليواى مديچى کتبى را که اسلاف آنها جمع‌آورى کرده بودند به شهر فلورانس باز گرداند و ميکل‌آنژ را مأمور کرد تا کتابخانه‌اى براى نگهدارى آنها بنا کند. کتابخانه با طرح و نقشه ميکل‌آنژ رسماً در سال ۱۵۷۱ افتتاح شد.

۱۵۸۲ م. کتابخانه دانشگاهى کمبريج انگليس

کتابخانه دانشگاه کمبريج در سال ۱۵۸۲ داراى ۳۰۰ جلد کتاب چاپى و ۱۵۰ نسخه خطى بود. در سال ۱۹۰۰ مجموعه آن به ۱،۰۰۰،۰۰۰ جلد رسيد و در اواسط دهه ۱۹۶۰ مجموعه مذکور مشتمل بر ۳،۰۰۰،۰۰۰ جلد شد. بديهى است به همين نسبت مجموعهٔ آن تا به امروز گسترش يافته است.

۱۵۸۷ م. کتابخانه و اتيکان

پاپ‌سيکستوس چهارم (Sixtus) تالارهاى مخصوصى براى اين کتابخانه در طبقه همکف کاخ پاپ تيکولاوس پنجم ساخت. در کارتزئين اين کتابخانه نام‌دارترين هنرمندان آن زمان چون (دومينکو)، (داويد گيرلاندايو)، (ملوتتسودافورلي)، (روسانينو) شرکت کردند. يکصد سال بعد، پاپ سيکتوس پنجم در سال‌هاى ۱۵۸۷ تا ۱۵۸۹ محل برگزارى براى اين کتابخانه تأسيس کرد. کتابخانه ياد شده در نتيجه کوشش‌هاى پاپ‌ها و هداياى فراوانى که از جهان مسيحى و نيز غيرمسيحى به آن مى‌رسيد، به ‌سرعت يکى از مهم‌ترين کتابخانه‌هاى جهان شد. امروزه اين کتابخانه از لحاظ تعداد کتاب از جهت اهميت دست‌نوشته‌هاى کمياب و کتاب‌هاى چاپي، يکى از ثروتمندترين کتابخانه‌هاى جهان به شمار مى‌آيد. هم‌اکنون در اين کتابخانه شصت‌هزار نسخه خطي، هفت هزار نسخه کتاب چاپى قديمي، بيش از يک ميليون کتاب و شمار زيادى نقشه جغرافيائى قديمى و ديگر مواد ارزنده وجود دارد.