در خصوص انتخاب بهترين بستر براى جوجهها اختلافنظر وجود دارد. بستر سالن بايد بهگونهاى باشد که موجب به حداقل رساندن خطر عفونتها، جلوگيرى از يبوست و همچنين جلوگيرى از صدمات پا گردد.
مواد تشکيل دهنده بستر مىتوانند بهصورت بتون، نرده چوبي، موکت، چمن مصنوعي، خاک فشرده، شن، تورى پلاستيکي، کاه، تراشه نجارى (پوشال) و حصير پلاستيکى باشد.
جدول زير مزايا و معايب برخى از بسترها را نشان مىدهد.
بسترها و مواد بسترى براى محل نگهدارى جوجه
پوشش
عدم لغزندگى
خطر يبوست
خطر سرايت بيمارى
ملاحظات
بتون
±
+
+
سطح زياد نرم نيست و ممکن است سرد باشد
پوشش قابل ارتجاع پيشساخته
+
+
+
تراشه چوب (پوشال)
-
+
+
تراشه پلاستيک
+
+
+
موکت
+
+
O
چمن مصنوعى
+
-
O
حصير پلاستيکى
+
+
±
شن
+
±
+
تعويض و نظافت مکرر بايستى کاملاً خشک باشد
+: قابل پيشنهاد
-: غيرقابل پيشنهاد
±: بسته به موقعيت پيشنهاد مىگردد.
O: بىتفاوت
در مورد خطر ايجاد يبوست نتايج مختلفى در مورد استفاده از يک نوع بستر بهدست آمده است. بهعنوان توجيهى براى اين اختلاف مىتوان بهحالت بىحوصلگى (Boredom)، جوجهها اشاره کرد. جوجهها اگر بهدلايلى مانند حضور والدين، کارکنان يا نزديکى و ديدن پرندگان ديگر در جايگاههاى مجاور مشغول شوند خطر يبوست يا انباشتگى ناشى از بلع اشياء در آنها کمتر مىشود. ولى وقتى بهحال خود رها شوند به اطراف قدم زده و هرچيزى را نوک مىزنند. پرورشدهندگانى که نمىتوانند مدت زمان زيادى را با جوجهها صرف نمايند بايستى پوششى مثل بتون، حصير پلاستيکي، موکت و غيره را انتخاب نمايند که کمتر کثيف مىشود.
گاه حتى اگر به خوبى خرد شده باشد نبايستى بهعنوان بستر جوجهها استفاده شود، چرا که ممکن است باعث يبوست جدى و در نتيجه مرگ جوجهها شود.
در مورد هرگونه پوشش بايد توجه داشت تکههاى کوچک مثل سيم، ميخ، چوب و پلاستيک در بستر نباشند زيرا اين اشياء توسط جوجهها بلعيده شده و سبب انباشتگى مىشود.
مشاهده
جوجهها بايد بهطور دقيق مورد مشاهده قرار گرفته و بايستى جوجههائى را که از سرعت رشد کمى برخوردار هستند از گله جدا کرد تا تحت مراقبت بيشترى قرار گيرند و از اذيت و آزار جوجههاى ديگر در امان باشند. هيچ جوجهاى را نبايستى تنها نگهدارى نمود. مشاهده چشمى بهخصوص در جوجههاى جوان به تنهائى براى تشخيص بيمارى کافى نيست. بدينمنظور بايستى اضافه وزن جوجهها را کنترل نمود. تا هفته ششم، جوجهها بايستى سه بار در هفته وزن شوند و از آن بهبعد تا سن سهماهگى يکبار در هفته وزنکشى کافى مىباشد. در اين مورد بايستى به نکات زير توجه کامل نمود:
- جوجهها در هفته اول زندگى وزن خود را (بهدليل جذب کيسه زرده و رفع ادم زيرجلدي) از دست مىدهند و مجدداً بعد از تقريباً يک هفته به وزن اوليه خود مىرسند.
- در ده روزگى جوجهها بايستى حداقل ۱۰۰۰ گرم وزن داشته باشند.
- در طول هفته سوم و چهارم، وزنگيرى روزانه متوقف شده و بعد از آن افزايش مىيابد.
- جوجههاى با وزن اوليه کم سرعت رشد بهترى را در هفته اول در مقايسه با جوجههاى سنگينتر نشان مىدهند.
ممکن است جوجههائى ديده شوند که علاقهاى به راه رفتن و خوردن و آشاميدن ندارند. قرار دادن جوجه شترمرغهاى ماده مسنتر در کنار جوجهها به آنها جهت شروع حرکت کمک خواهد کرد. همچنين علاقه جوجهها براى آشاميدن آب با اضافه کردن رنگهاى خوراکى يا بهوسيله چسباندن اشياءِ رنگى (پررنگ و درخشنده) و يا عکس در ته آبخورى تحريک مىگردد. جهت تحريک جوجهها به دانخوردن بايستى با نوک انگشت به داخل ظرف دانخورى ضربه زد تا جوجهها به طرف دانخورى کشيده شوند.
ادرار و مدفوع و سطح شکم جوجهها بايستى بهطور مرتب کنترل شود. ادرار طبيعي، آبکى و بدون ويسکوزيته بوده و مدفوع طبيعى نرم است و نبايد خشک و پلت شکل باشد. وجود کرمهاى گرد و نيز کوکسيدياها از طريق مشاهده مدفوع قابل تشخيص مىباشد. سطح شکم زردرنگ بوده و نبايد متمايل به آبى باشد. کليه مشاهدات مخصوصاً اضافه وزن روزانه در برگه مخصوص يادداشت مىگردد (نمونه برگه ضميمه مىباشد).
در صورتىکه جوجهها قابل شناسائى نباشند تمام اين مشاهدات بيهوده خواهد بود. جوجهها را مىتوان در ابتدا با حلقههائى که در ساق پا نصب مىشود مشخص نمود که معمولاً اين حلقهها را از پا در مىآورند. بعضى ديگر از شماره گوش گاو استفاده کرده و آن را از داخل پوست گردن و در ناحيه پشتى قاعده آن نصب مىکنند. روش راجح استفاده از ميکروچيپ (Microchipping)، مىباشد که يک سانتىمتر طول داشته و در زير پوست وارد شده و براى تمام عمر پرنده کفايت مىنمايد. از دو روزگى ميکروچيپ استفاده نمود. ميکروچيپ براى اهداف اصلاحنژادى بسيار مناسب بوده و کمک بزرگى در خريد و فروش پرندگان و نيز در هنگام دزدى و بيمه بهعنوان يک مدرک قلمداد مىشود.
تعين جنسيت Sexing
معمولاً جنسيت شترمرغهاى بالغ بهراحتى توسط شکل ظاهرى و پر و بال آنها مشخص مىگردد. تعيين جنسيت شترمرغهاى جوان تنها بهوسيله معاينه آلت تناسلى امکانپذير مىباشد. از ماه نهم، آلت تناسلى نر (Penis)، به هنگام دفع ادرار قابل مشاهده و تفريق از کليتوريس (Clitoris)، پرنده ماده مىباشد. بهترين زمان مشاهده ادرار صبح زود و بعدازظهر است. در جوجهها آلت تناسلى نر و ماده تقريباً هماندازه مىباشند(جدول زير). به همين دليل بايد عضو تناسلى جوجه را خارج نمود. بهترين زمان تشخيص جنسيت در جوجهها از يک تا سه ماهگى است. تعيين جنسيت توسط يکنفر صورت مىگيرد. جوجه بهوسيله يک دست از طريق پا بهصورت واژگون گرفته مىشود. انگشت نشانه دست ديگر گه چوب شده است در بخش قدامى (به طرف سر) کلوآک و انگشت شست همان دست در خارج و محل قدامى کلوآک قرار مىگيرد. با چرخش دست آلت تناسلى بيرون زده و قابل بازرسى خواهد شد. آلت تناسلى نر مخروطى شکل بوده و بهوسيله شيار منى قابل تشخيص است. کليتوريس از پهلو باريک بوده و فاقد شيار مىباشد.
در پرندگان بالغ کليتوريس حدود ۳ سانتىمتر طول دارد. در سن شش ماهگى آلت تناسلى نر حدود ۳ سانتىمتر طول داشته و به راحتى از طريق لمس کلوآک قابل تشخيص است.
بايستى توجه کرد که پر شترمرغ مادهاى که تخمدانهاى او برداشته شده مانند پرنده نر به رنگ مشکى مىباشد.