ارتفاعات و قله‌ها، استان آذربایجان غربی

ارتفاعات و قله‌ها، استان سمنان

ارتفاعات شمال استان سمنان در جنوب ديوارهٔ کوهستانى البرز قرار گرفته‌اند.

بخش شرقى البرز نسبت به البرز غربى که ارتفاعات آن رو به نقصان مى‌گذارد، کم عرض‌تر و باريک‌تر است و در ۲۰۰ کيلومترى شرق درياى خزر به دشت آرموتلى منتهى مى‌شود. عرض رشته کوه البرز در اين منطقه از ۱۲۰ کيلومتر در فيروزکوه، در فاصلهٔ بين دامغان و گرگان به ۶۰ کيلومتر کاهش مى‌يابد و در شمال شرقى شاهرود فقط به ۳۰ کيلومتر محدود مى‌شود. در قسمت شرقى از ارتفاعات البرز هم به همين نسبت کاسته مى‌شود، به طورى که در حوالى جاجرم در قلهٔ خورکوه، ارتفاع آن به ۲۸۱۹ متر مى‌رسد و از آن پس به صورت فلاتى کم ارتفاع در مى‌آيد. مهم‌ترين ارتفاعات البرز شرقى در ناحيه استان سمنان عبارت‌اند از:

کوه‌هاى البرز در شمال سمنان با ارتفاع متوسط ۳۲۰۰ متر شهرستان سمنان را از استان مازندران جدا کرده است. قله‌هاى نسبتاً بلند البرز در استان سمنان و در شمال غربى شهميرزاد نيز سر به آسمان کشيده‌اند.

بخشى از رشته‌‌کوه‌هاى البرز که در شمال شاهرود واقع شده، ‌ منبع اصلى رودها و قنات‌هاى اين منطقه است. در قسمت جنوبى اين سلسلهٔ اصلى، کوه‌هاى کم ارتفاع موازى با رشتهٔ اصلى کشيده شده است که آن‌ها نيز با نزديک شدن به دشت کوير کم ارتفاع‌تر مى‌شوند. قله‌هاى معروف آن عبارت‌اند از شاهوار ۳۰۰۰ متر، خوش ييلاق ۲۸۰۲ متر، ‌ قلهٔ خياشک ۲۶۷۰ متر و قلهٔ ابر با ارتفاع ۲۶۳۰ متر.

در شمال دامغان، رشته‌کوه‌هايى به نام سفيدکوه قرار گرفته است که تا شاه‌کوه امتداد دارد. در حد فاصل بين دامغان و سمنان، شاخه‌اى از سفيدکوه جدا مى‌شود و به طرف کويرنمک امتداد مى‌يابد که کوه‌هاى معروف آن سلطان شاهرخ و پنجکوه است.

کوه‌هاى شمال گرمسار که دره رودخانهٔ حبله‌رود آن را بريده و به دو قسمت تقسيم کرده است. اين کوه‌ها مانند حصارى در شمال شهر گرمسار کشيده شده است. مهم‌ترين قلهٔ آن سولک است.

گردنه‌هاى طبيعى منطقه البرز شرقى اهميتى بسيار دارد. قله‌هاى شاهکوه داراى ارتفاع قابل توجه و همواره جاذب رطوبت و پوشيده از برف است و اغلب گردنه‌هاى طبيعى اين کوه، در زمستان‌ها مسدود هستند. دامنه‌هاى جنوبى شاهکوه خشک و پشش گياهى آن فقير است.

معابر عمدهٔ کوهستانى آن در گذشته مورد توجه بوده است، از جملهٔ‌ آن‌ها يک راه کوهستانى است که از گردنهٔ قزلق و شاهکوه و سپس ا زگردنهٔ دج‌مينو با ارتفاع ۲۸۵۸ متر عبور مى‌کند. از ديگر گردنه‌هاى معروف که از اهميت نظامى، تاريخى برخوردارند، مى‌توان گردنهٔ شمشيربر را نام برد. اين گردنه به طول ۱۳۵ متر و عرض شش متر در مغرب کوه شاه‌کوه بين گرگان و دامغان قرار گرفته و از ميان دو صخرهٔ عمودى با ارتفاع هشت متر عبور مى‌کند. يکى ديگر از اين گردنه‌هاى طبيعى که اهميت اقتصادى و نظامى دارد، ‌ گردنهٔ‌ مشهور خوش ييلاق است که بين شاهرود و گرگان قرار دارد.

ديگر گردنه‌هاى معروف استان سمنان عبارت‌اند از گردنهٔ آهوان (بين راه سمنان و دامغان)، گردنهٔ بشم (بين راه سمنان - فيروزکوه)، گردنهٔ چاشم (بين شهميرزاد و چاشم) و گردنهٔ سر دره خوار (دربند خزر) که اهميت تاريخى دارد.

نواحى کوهستانى در فصل‌هاى مختلف مکانى مناسب براى کسانى است که علاقه‌مندند مدتى را دور از هياهوى شهر در دامنه‌هاى کوهستانى و دره‌هاى خوش آب و هواى آن سپرى کنند. از اين نظر در ايام تعطيل به ويژه در تابستان، نواحى کوهستانى مردم را به سوى خود جلب مى‌کنند و آبادى‌هاى کوهستانى به عنوان گردشگاه‌هاى تابستانى مملو از جمعيت مى‌شوند. همچنين در فصل زمستان، برف‌ها هنگامى که کوهستان‌ها را مى‌پوشانند، چهره‌اى دلفريب به آن‌ها مى‌بخشند و چشم‌اندازهايى زيبا به وجود مى‌آورند.

کوه‌هاى شمالى استان مکان‌هاى مساعدى براى گذراندن اوقات فراغت هستند. بيشتر نقاط کوهستانى اگرچه داراى آب و هواى سرد و خشن زمستانى توأم با بارش برف هستند؛ ولى با توجه به فقدان ارتفاع مناسب برفگير در يک دوره طولانى، براى ورزش کوهستانى اسکى مناسب نيستند، اما کوهنوردى، راهپيمايى، استفاده از طبيعت زيبا، ‌ دره‌نوردى، صخره‌نوردى و پياده‌رى در اطراف شهرها يکى از زمينه‌هاى توسعهٔ‌ ايرانگردى در نواحى کوهستانى و دره‌اى است.

ارتفاعات و قله‌ها، استان آذربايجان غربى

استان آذربايجان غربى به لحاظ ويژگى توپوگرافيک از جمله مناطقى است که ارتفاعات و قلل متعددى دارد. ارتفاعات فوق ضمن اينکه در تغييرات آب و هوايى منطقه تأثير مستقيم و به سزايى دارند، از زيبايى شگفت‌آور طبيعى نيز برخوردار هستند.

برخى از اين مرتفعات از ييلاق‌هاى زيبا و خوش آب و هواى کشور به حساب مى‌آيند. از جملهٔ اين مناطق مى‌توان به دامنه‌‌هاى شرقى آرارات پيرامون ماکو، سيه‌چشمه، سردشت و ... اشاره کرد. منطقهٔ ترگه‌ور و مرگه‌ور که در ۱۳ کيلومترى غرب اروميه واقع شده است و تا کوه‌هاى سرحدى ايران، ترکيه و عراق امتداد مى‌يابد نيز يکى از اين نواحى منحصر به فرد ييلاقى در تابستان مى‌باشد و به لحاظ پربرف بودن در زمستان مناسب اسکى است. وسعت اين ناحيه از شمال به جنوب ۵۰ الى ۶۰ کيلومتر و از شرق به غرب در حدود ۲۰ کيلومتر مى‌باشد. ارتفاع اين ناحيه از سطح دريا ۶۰۰ الى ۷۰۰ متر و در نتيجه داراى آب و هواى ييلاقى بسيار لطيف و سالمى است.

ارتفاعات آذربايجان از نظر قابليت و نوع استفاده به چهار دسته تقسيم مى‌شوند:

يکم - کوه‌هاى لخت سنگى که به علت تخريب و فرسايش شديد با پوشش خاکى کم و يا فاقد پوشش خاکى مى‌باشند. اين نوع ارتفاعات به دلايل متعدد از جمله حفاظت حوزه‌هاى آبخيز بايد مورد کنترل و بهسازى لازم قرار گيرند. وسعت تقريبى آنها در حدود ۳۰۰‚۷۴ هکتار است.

دوم - کوه‌هاى مرتفعى که مشتمل بر ارتفاعات مرتعى دائم و فصلى و از نظر پوشش خاکى داراى وضعيت متوسط نسبتاً عميق با پوشش گياهى مناسب است وسعت تقريبى اين اراضى در حدود ۹۰۰‚۶۱۲‚۱ هکتار است.

سوم - کوهستان‌هاى جنگلى طبيعى که عمدتاً در منطقهٔ سردشت و قسمتى از پيرانشهر در جهت مرزى ايران و عراق قرار گرفته و يکى از منابع طبيعى ارزشمند اقتصادى و توريستى به حساب مى‌آيد. وسعت اين کوهستان‌هاى جنگلى در حدود ۵۰۰‚۱۶ هکتار است.

چهارم - کوهستان‌هاى مارنى گچ و نمک که مواد تشکيل دهندهٔ سنگ مادر آنها مارن‌هاى رنگين گچى - نمکى است و به علت قابليت فرسايش شديد، خطرى جدى براى اکولوژى محسوب مى‌شود که بايد مورد حفاظت و کنترل دقيق قرار گيرد. وسعت تقريبى اين نوع ارتفاعات در حدود ۰۰۰‚۶۶ هکتار است.

مهمترين قله‌هاى ارتفاعات آذربايجان غربى از درهٔ رودخانهٔ ارس تا درهٔ رودخانهٔ گدار قرار دارد که به طول ۳۱۴ کيلومتر و عرض حداقل ۲۵ کيلومتر (در غرب سلماس) و حداکثر ۸۰ کيلومتر (در شمال خوي) و به طور متوسط ۵۰ کيلومتر کشيده شده است و مساحتى معادل ۲۰۰‚۱۵ کيلومترمربع را در بر مى‌گيرد.

حدود ۳۰ قله از طرف فدراسيون کوهنوردى و اسکى مناسب تشخيص داده شده است که اکثر آنها داراى جاذبه‌هاى طبيعى مانند چشمه، آبشار، يخچال و غار هستند. مهمترين اين قله‌ها عبارتند از : شيدان ۳۵۵۵، سه‌سو ۳۰۰۰، ستاره‌لوند ۲۸۰۰، يربهار ۲۸۰۰، خليل ۳۱۰۰، سه‌کچه ۳۰۰۰، دالاپر ۳۳۸۰، بورسينا ۳۴۸۰، مرگ زياره ۳۲۸۰، ماه داغى ۲۸۵۰ و نادر ۲۰۰۰ متر ارتفاع.

اشتران كوه، اليگودرز

رشته‌كوهي به طول تقريبي 50 كيلومتر است كه در محدوده اليگودرز و بروجرد در جهت شمال غربي - جنوب شرقي امتداد دارد. اين رشته كوه يكي از زيباترين كوه‌هاي كشور به شمار مي‌رود كه يخچال‌هاي طبيعي و دائمي آن در تمام سال از برف و يخ پوشيده است. اشترانكوه قلل متعددي دارد كه بلندترين قلة آن، معروف به چال كبود و به نام «سن‌بران» مي‌باشد كه 4100 متر از سطح دريا ارتفاع دارد. اين رشته كوه از شرق به غرب به شكل مارپيچ امتداد مي‌يابد و در هر پيچ يك نيم دايره تشكيل مي‌دهد كه در اصطلاح محلي به اين نيم دايره‌ها چال مي‌گويند. در انتهاي هر چال كه به زير قلل و خط‌‌الرأس‌هاي مرتفع منتهي مي‌شود، يخچال‌هاي دائمي وجود دارد. چال‌هاي اشترانكوه و قلل مهم آن به ترتيب از غرب به شرق عبارتند از : چال‌هاي ميشان، كبود،‌ بران، فيال سون،‌ پنجم، پيارو و چال همايون.

تمندر، اليگودرز

رشته كوه تمندر در نواحي بربرود و زلقي شهرستان اليگودرز واقع شده و داراي چهار رشتة شمالي، جنوبي، شرقي و مركزي است. رشته شمالي دو قلة ازنا و دره سر را در بر مي‌گيرد كه به ترتيب 3200 و 3250 متر ارتفاع دارند. رشته مركزي داراي شش قله به نامهاي قله مركزي تمندر، هما، قله شمالي، شرقي و جنوبي تمندر و قلة جنوبي دره‌سر است كه همة آنها بيش از 3500 متر ارتفاع دارند. قلة مركزي تمندر 3900 متر ارتفاع دارد. رشتة شمالي تمندر دو قلة فرسش و قلة جنوبي را شامل مي‌شود كه به ترتيب 3600 و 3850 متر ارتفاع دارند. رشته جنوبي تمندر نيز شامل يك خط‌الرأس 15 كيلومتري است كه در انتهاي غربي آن قلعة مخروبه قديمي به نام قلعه دختر قرار دارد. كوهستان تمندر يكي از بزرگترين شكارگاه‌هاي شهرستان اليگودرز است. زنجيرة به هم پيوستة كوه‌ها و قله‌هاي استان لرستان نه تنها مي‌تواند به يكي از كانون‌هاي توسعة ورزش كوه‌نوردي و صخره‌نوردي تبديل شود، بلكه به علت برف‌‌گيري و وجود شيب‌هاي مناسب در پاره‌اي از مناطق،‌ قابليت ايجاد و توسعة ورزش اسكي را نيز دارند. علاوه بر آن ناحيه زيبا و كوهستاني لرستان كه ارتفاعات زاگرس مركزي در آن جاي گرفته است از زيبائي كم‌نظيري برخوردار است و ديدار از آن بويژه در بهار و تابستان تجربه‌اي فراموش نشدني است.

چال همايون، اليگودرز

آخرين چال مهم اشترانكوه به نام چال همايون معروف است كه قلة مرتفع كفت همايون با 4000 متر ارتفاع در آن قرار دارد. چشمه معروف و بزرگ شاه‌تخت كه بزرگترين سرچشمه آب دز است، در اين محل واقع شده است. از طرف ديگر، درياچة‌ زيباي گهر نيز در قسمت جنوبي چال قرار گرفته و پتانسيل‌هاي توريستي آن را دو چندان كرده است. تا قبل از سال 1336 به اين قله صعود نشده بود، ولي از آن سال به بعد صعودهاي متعدد و مكرري به قلة‌ ياد شده صورت گرفته است. راه صعود به اين رشته كوه از دو طريق صورت مي‌گيرد. براي صعود به قلل چال كبود از طريق ايستگاه دربند و روستاي تيون و صعود به قلل ديگر آن از طريق روستاهاي دره تخت و دره رودخانه و ديگر شعبه‌هاي آن امكانپذير است.

غاليه کوه، اليگودرز

يکى از مرتفع‌ترين کوه‌هاى جنوب غربى ايران است که با ۴۱۱۰ متر ارتفاع در فاصله ۸۰ کيلومترى اليگودرز واقع شده و مرز طبيعى شهرستان اليگودرز و دزفول است. دامنه‌هاى اين کوه ، بسيار زيبا و مفرح و پر از گياهان و گلهاى معطر مى‌‌باشد. صعود به اين قله از طريق روستاى چقاگرگ که در فاصله ۴۸ کيلومترى جنوب غربى اليگودرز واقع شده است ، ‌ صورت مى‌گيرد. مسير صعود عبارت است از : روستاى چقاگرگ - روستاى دردايى - گردنه نصير مرده - روستاى شاه‌آباد - روستاى باغ - ناحيه تخت رز - گردنه آخورا - درهٔ دنده‌سان - قله دال بازى - غاليه کوه.