سرطان ريه مهم‌ترين علت مرگ از سرطان‌ها و شايع‌ترين سرطان در سراسر جهان است. ميزان مرگ بالا از سرطان ريه ناشى از ميزان بروز بالا و ميزان بقاء پائين آن است. تنها ۱۳% مبتلايان به سرطان ريه پنج سال پس از تشخيص زنده مى‌مانند. در ۲۰ سال گذشته بهبود چندانى در ميزان بقاء سرطان ريه صورت نگرفته است.
- سير بيمارى:
منشاء بيش از ۹۰% سرطان‌هاى ريه ياخته‌هاى بازال اپيتليوم ريه يا لايه پوششى ريه است. همين‌طور که سرطان ريه ايجاد مى‌شود، با گذشت سال‌ها تغييرهاى چندى روى مى‌دهد. اين
تغييرها شامل افزايش تعداد ياخته‌ها؛ تغييرهاى ساختمانى در ياخته‌هاى اپيتليال خاصى که باعث عملکرد غيرطبيعى مى‌شوند؛ ظهور علائم و نشانه‌هاى بيمارى و انتشار سرطان
مى‌باشند. انواع ياختهٔ اصلى سرطان ريه، سرطان ياخته سنگفرشى (حدود ۲۹% موارد)، آدنوکارسينوم (حدود ۲۸% موارد)، سرطان ياخته‌هاى کوچک (حدود ۱۸% موارد) و سرطان ياخته‌هاى بزرگ (حدود ۹%
موارد) است. ميزانهاى رشد سرطان ريه براساس نوع ياخته درگير متفاوت است. از انواع ياخته‌هاى اصلى سرطان ريه به‌نظر مى‌رسد سرطان‌هاى ياخته کوچک سريع‌تر رشد مى‌کنند و منتشر
مى‌شوند.
اقدام‌هاى پيشگيرى و کنترل سرطان ريه
پيشگيرى
پيشگيرى اوليه از طريق کاهش مصرف دخانيات اثرهاى فوق‌العاده‌اى بر کاهش مرگ از سرطان ريه دارد. ترک سيگار به شدت خطر سرطان ريه را کم مى‌کند. ده سال پس از ترک سيگار، خطر سرطان ريه در کسانى که سيگار را ترک کرده‌اند به نصف کسانى که به سيگار کشيدن ادامه مى‌دهند، تقليل مى‌يابد. به‌طور معمول سيگار کشيدن در جوانى آغاز مى‌شود، بنابر اين، پيشگيرى از مصرف دخانيات در بين جوانان اهميت بسيارى در کاهش شيوع سيگار کشيدن دارد.
کارگرانى که با مواد سرطان‌زاى ريه مواجهه مى‌يابند (کارگران پنبهٔ نسوز، معدن‌چى‌هاى اورانيوم) نيز بايد هدف مداخله قرار گيرند، زيرا بسيارى از مواجهه‌هاى آنها با استعمال دخانيات تعامل مى‌کند تا خطر سرطان ريه را به شدت افزايش دهد.
سطوح رادون در خانه‌ها، به‌ويژه خانه‌هائى که در زيرزمين هستند، بايد اندازه گرفته شود. اگر سطوح بالا بودند بايد اصلاح‌هاى لازم انجام شود. اصلاح رژيم غذائى با افزايش مصرف
ميوه و سبزى‌هاى تازه مى‌تواند خطر سرطان ريه را کم کند. اين تغيير رژيم غذائى با راهبردهاى رژيم غذائى براى سرطان کولورکتال، بيمارى شريان تاجى و ديابت سازگار است.
غربالگرى و تشخيص به‌موقع
اگرچه پرتونگارى از قفسه سينه و آزمايش ياخته‌هاى خلط (ياخته‌شناسى خلط) مى‌توانند سرطان ريه را در مراحل اوليه پيدا کنند، در حال حاضر، هزينه‌هاى آن در مقابل منافع آن توصيهٔ
اين آزمون‌ها را به عنوان ابزار غربالگرى همگانى براى افراد بدون علامت صحيح نمى‌داند.
درمان، توانبخشى و بهبود
درمان سرطان ريه با نوع ياخته و مرحله‌اى که بيمارى تشخيص داده شده تعيين مى‌شود. انتخاب درمان شامل جراحي، پرتودرمانى و شيمى‌درمانى است. با استفادهٔ به‌هنگام از درمان‌هاى
موجود مى‌توان مرگ از سرطان ريه را تا حدود ۷% کاهش داد.
اپيدميولوژى توصيفى سرطان ريه
گروه‌هاى پُرخطر
اگرچه ميزانهاى مرگ از سرطان ريه در مردان ۳/۲ مرتبه بيشتر از زنان باقى‌مانده است، در سال ۱۹۸۷ در آمريکا، سرطان ريه به عنوان علت اصلى مرگ از سرطان در زنان، از سرطان پستان پيشى گرفت. در آمريکا ميزان مرگ از سرطان ريه در سياه‌پوستان ۳/۱ مرتبه بيشتر از سفيدپوستان است. به‌تقريب کل اين تفاوت نژادى ناشى از اختلاف زياد در ميزان مرگ بين سياه‌پوستان و سفيدپوستان است. ميزان‌ها در زنان سياه‌پوست و سفيدپوست به تقريب يکسان است. ميزانهاى سرطان ريه با سن افزايش مى‌يابد و متوسط سن تشخيص ۶۰ سالگى است. خطر سرطان ريه در افرادى که سابقه خانوادگى سرطان ريه دارند و افرادى که از قبل براى آنها تشخيص بيمارى‌هاى ريوى غيربدخيم نظير سل و آسم داده شده نيز بيشتر است.
افراد با وضع اقتصادى - اجتماعى پائين‌تر در خطر زيادتر سرطان ريه هستند.
توزيع جغرافيائى
سرطان ريه در کشورهاى پيشرفته مانند ايالات‌متحده آمريکا، استراليا، روسيه و ژاپن شايع‌تر است (Interact). در مراکز شهرى بيشتر از مناطق روستائى و حومهٔ شهرها روى مى‌دهد که به آلودگى
هوا نسبت داده شده است. در حال حاضر، گزارشى مبتنى بر جمعيت معتبرى که توزيع جغرافيائى بيمارى را در ايران نشان دهد ارائه نشده است.
روند زمانى
در ۵۰ سال گذشته در ايالات‌متحدهٔ آمريکا ميزان مرگ از سرطان ريه به‌سرعت افزايش يافته و از ۷ در ۱۰۰،۰۰۰ در سال ۱۹۴۰ به ۴۹ در ۱۰۰،۰۰۰ در سال ۱۹۸۹ رسيده است. روند به تقريب
مشابهى در بيشتر کشورهاى پيشرفته ديده مى‌شود. در مردان بيشترين افزايش در ميزان مرگ از سرطان ريه از سال ۱۹۴۰ تا ۱۹۷۹ بوده است. در دهه ۱۹۸۰ ميزان افزايش آهسته شد و اکنون ميزان
مرگ از سرطان ريه در مردان شروع به کاهش کرده است. در مقابل، در دهه ۱۹۶۰ افزايش شديدى در ميزان مرگ از سرطان ريه در زنان مشاهده شده است و اين افزايش سريع هم‌چنان ادامه دارد.
ميزانهاى مرگ از سرطان ريه در زنان تا حدود سال ۲۰۱۰ کاهش نخواهد يافت. مطالعهٔ مبتنى بر جمعيت که روند زمانى بيمارى را در ايران نشان دهد در اختيار نمى‌باشد.
عوامل خطر
قوى‌ترين عامل خطر براى سرطان ريه سيگار کشيدن است (عوامل خطر قابل اصلاح سرطان ريه). رابطه بين سيگار کشيدن و سرطان ريه يکى از روابطى است که به‌طور گسترده بررسى شده و در اپيدميولوژى بيمارى‌هاى مزمن رابطهٔ شناخته‌شده‌اى است. خطر نسبى سرطان ريه به‌علت سيگار کشيدن براى مردان به تقريب ۱۰ و براى زنان به تقريب ۵ است. هرچند با گذشت زمان که زنان امروزه بيشتر سيگار مى‌کشند و در سنين پائين‌ترى سيگار کشيدن را آغاز مى‌کنند، اين تفاوت کمتر شده است.
برخى از مشاغل نيز خطر سرطان ريه را افزايش مى‌دهند. هرچند مواجههٔ مبتنى بر جمعيت آن خيلى کمتر از سيگار کشيدن است. به هر حال، عوامل و فرآيندهاى شغلى زيادى به عنوان علل شغلى سرطان ريه شناخته شده‌اند. هم‌چنين سرطان ريه شايع‌ترين سرطان شغلى است. خطر نسبى مواجهه با پنبهٔ نسوز در بين غيرسيگارى‌ها به تقريب ۵ برابر افراد مواجهه نيافته است. وقتى مواجهه با پنبه نسوز با سيگار کشيدن همراه شود، خطر به طور محسوسى ۵۰ برابر افزايش مى‌يابد. مواجههٔ شغلى با رادون خطر سرطان ريه را ۲۰ برابر افزايش مى‌دهد. رادون با سيگار کشيدن نيز تعامل
(Interact) مى‌کند و خطر را به مقدار زيادى افزايش مى‌دهد. خطر سرطان ريه با مواجهه با هيدروکربن‌هاى حلقوى متعدد (دربين کارگران گاز، فولاد، زغال‌سنگ و آسفالت) و آرسنيک معدنى (دربين کارگران ذوب فلزات و توليدکنندگان حشره‌کش‌ها) افزايش مى‌يابد.
مواجههٔ با گاز رادون در منزل، به ويژه همراه با سيگار کشيدن مى‌تواند خطر سرطان ريه را افزايش دهد. به علاوه، مواجهه با دود سيگار ديگران، يا سيگار کشيدن پاسيو، خطر سرطان ريه را در غيرسيگارى‌ها اندکى افزايش مى‌دهد. ترکيب دود اصلى سيگار و دود سيگار ديگران از قبيل وجود مواد شيميائى سرطان‌زا بسيار مشابه است. اين موضوع همراه با اين حقيقت که در بسيارى از مطالعه‌هاى سيگار کشيدن يک رابطه به‌ظاهر خطى مقدار-پاسخ، بدون آستانه، مشاهده مى‌شود، باعث شده است انتظار داشته باشيم که مواجهه با دود سيگار ديگران موجب افزايش خطر سرطان ريه مى‌شود. بيش از ۲۰ مطالعهٔ مورد - شاهدى سرطان ريه در کسانى که هرگز سيگار نمى‌کشيدند در ژاپن، چين، ايالات‌متحده و اروپا و سه مطالعهٔ هم‌گروهى در ژاپن، ايالات‌متحده آمريکا و اروپا از رابطهٔ بين سيگار کشيدن ديگران و افزايش خطر سرطان ريه حمايت کرده‌اند. اين مطالعه‌ها به يک ارتباط علتى بين سيگار کشيدن ديگران و سرطان ريه، با افزايش ظاهرى خطر ۳۰ تا ۴۰% براى زنان غيرسيگارى که تحت شرايط عادى در محيط خانه مواجهه مى‌يابند، اشاره شد. به‌هر حال، به علت محدوديت‌هاى خاص اين مطالعه‌ها، مقدار واقعى خطر اضافى هنوز به‌طور کامل معلوم نيست.
هم‌چنين مطالعه‌هاى زيادى نشان داده‌اند رژيم‌هاى غذائى که ميوه‌ها و سبزى‌هاى خاصى (مثل بتاکاروتن) را کم دارند، خطر سرطان ريه را افزايش مى‌دهند.
جدول عوامل خطر قابل اصلاح سرطان ريه
اهميت
عامل خطر
قوى (خطر نسبى > ۴)
سيگار کشيدن
شغل۱
متوسط (خطر نسبى ۲ تا ۴)
مواجهه با رادون در محل سکونت
مواجهه با دود سيگار ديگران
رژيم غذائى با بتاکاروتن کم
احتمالى
رژيم غذائى پرچربى
آلودگى هواى شهرى
(۱) شامل مواجههٔ شغلى با پنبهٔ نسوز، هيدروکربن‌هاى حلقوى متعدد، آرسنيک و گاز رادون
راهبردهاى آينده در پژوهش و پيشگيرى
نخست، لازم است نقش عوامل خطر نظير مواجهه‌هاى شغلى و مواجهه با رادون در محل سکونت و تعامل آن با سيگار کشيدن بيشتر بررسى شود. دوم، بايد نقش احتمالى عوامل رژيم غذائى در
پيشگيرى از سرطان ريه ارزيابى شود. سوم، بايد روش‌هاى مؤثر پيشگيرى از استعمال دخانيات و روش‌هاى مؤثر ترک سيگار تعيين و به‌کار برده شود و هدف آن بايد گروه‌هاى پرخطر و به‌سختى
قابل دسترس نظير اقليت‌ها، فقرا و سيگارى‌هاى قهار باشد، و در پايان لازم است روش‌هاى مؤثرى براى کشف سرطان ريه در مراحل اوليه آن مشخص و تصحيح گردد. تأسيس مراکز ثبت آمار سرطان
منطقه‌اى در مراکز دانشگاهى کشور توصيه مى‌شود، تا بتوان اپيدميولوژى و توزيع جغرافيائى و عوامل مرتبط را برمبناء جمعيت بررسى نمود.
