پرورش اسب

نکات اساسى که در مديريت پرورش اسب بايد مورد توجه قرار گيرد:

۱. تعيين نوع اسبى که در يک منطقه بايد پرورش يابد.

در امر تعيين نوع اسب پرورشى در يک منطقه بايد شريط:

- خاک

- اقليم

- و زراعت آن منطقه موردتوجه قرار گيرد.

يک پرورش‌دهنده خوب بايد در نوع اسبى که مى‌خواهيد پرورش دهد رشد و جثه مورددلخواه، نوع بافت بدن و جنبه عملکرد و نوع استفاده از اسب را مدنظر داشته باشد و در جهت نيل به اين اهداف فعاليت کند. نوع پرورش که بايد از طرف اشخاصى که در رابطه با نگهدارى اسب داراى اطلاعات و معلومات ضرورى هستند با توجه به فعاليت و دقت زياد در جهت تأمين درآمد مناسب تحت شرايط اقتصادى خوب باشد. در صورت عدم تحقق اين امر، احتمال موفقيت دائمى پرورش اسب بسيار ضعيف خواهد بود. به همان نسبت نوع پرورشى که هيچ‌گونه مناسبتى با شرايط خاک و اقليم و ديگر شرايط محيطى از همان ابتداى تولد بر روى بافت و قابليت اسب به طرز بارزى اثر دارد.

شرايط اقليمى منطقه تأثير زيادى در مقاوم بودن و خشن بودن اسبى که در آن منطقه پرورش خواهد يافت دارد. ضمناً شرايط اقليمى نيز بر روى بافت و نوع اسب پرورشى مؤثر است. به‌طور کلى اقليم بسيار سرد باعث مى‌شود تا اسب جمع و جور، با پوشش موئى انبوه، و اصالت اندکى داشته باشد. اما در اقليم گرم اسب اصيل با بافت ظريف، پوست نازک با پوشش موئى اندک به‌وجود مى‌آيد. اقليم مرطوب نيز باعث مى‌شود تا اسب درشت هيکل و سنگين بوده و حرکت کندى داشته باشد و نياز بيشترى به علوفه حس نمايد. اما در مقابل اقليم خشک سبب ريزبودن جثه، غيرعضلانى بودن حيوان، سرحال بودن حيوان شده و مزاج اسب را عصبى بار آورده و باعث مى‌شود اسب‌ها نسبت به علوفه قانع باشند. اگر نژادهاى اسب تطبيق يافته به آب و هواى معتدل و ملايم به مناطق سردسير و يا گرمسير و خشک انتقال يافته باشند، مسئله پرورش آنها مطابق دلخواه و موفقيت‌آميز مشکل خواهد بود و اغلب نتيجه منفى خواهد داد.

براى اينکه يک مؤسسه پرورش اسب از نظر سرمايه سوددهى داشته باشد بايد ماديان‌هاى تخمى و اسب‌هائى که نمى‌توان آنها را با قيمت خوب به بازار عرضه نمود در کارهاى مزرعه به‌کار گرفت.

لذا بايد اين‌گونه اسب‌ها مناسب با نياز کارى درون دامدارى باشند. اين امر به‌ويژه در دامدارى‌هاى کوچک روستائى حائز اهميت است.

در رابطه با نوع اسبى که مى‌بايست در شرايط متفاوت پرورش دهيم بايد گفت خاک هرچقدر که سنگينى و سفت هم باشد و زراعت هرچقدر که آنتيسيف انجام گيرد بايد نژاد اسب پرورش يافته نيز به همان نسبت داراى جثه وزنى باشد. لذا از قديم‌الايام در مناطقى که خاک آن سنگين بوده و زراعت پيشرفته‌اى داشت اسب‌هاى خونسرد مورد توجه بود و در اين‌گونه مناطق اسب‌هاى خونسرد از نوع کارى توسعه يافته بود. اما در سال‌هاى اخير به‌دليل توسعه و گسترش ماشين‌آلات در کارهاى زراعي، در مؤسسات بزرگ دامدارى به‌جاى اسب‌هاى کارى خونسرد، تراکتور و ديگر وسايل موتورى به‌کار گرفته شد.

در مناطقى که زراعت آن پيشرفتى نداشته و نيازى به قدرت کشش زياد نبوده و به‌ضرورت کارى حيوانات مجبور به حمل بار در مسافت‌هاى طولانى بودند اسب‌هاى خونگرم با سرعت بالا و مقاوم ترجيح داده مى‌شد و اين‌گونه اسب‌ها پرورش داده مى‌شد.

در برنامه‌ريزى براى پرورش يک نژاد اسبي، بايد رشد و نمو علوفه منطقه و وضع تغذيه حيوان از نظر دور نماند. بافت خاک و ميزان بارندگى بر روى رشد و نمو علوفه و شرايط تغذيه تأثير بزرگى دارد. ضمناً کشت علوفه در اين قبيل مؤسسات دامدارى نيز داراى اهميت بسيارى است.

در مناطق کم‌باران و خاک نامرغوب، مراتع کم‌محصول و نتيجتاً مقدار علوفه دستى نيز کاهش مى‌يابد. در اين مناطق فقط اسب‌ها سبک و خونگرم قابل پرورش مى‌باشند.

در اراضى با خاک خوب از نظر پوشش نباتى و خاک آهکى غنى و باران کافى يا اراضى قابل آبيارى با مرتع عالى و يا يونجه‌دار، بايد اسب خونگرم با استخوان‌بندى قوى و ليفتيک نسبتاً خوب پرورش يابد.

به‌طور کلى نژاد اسب پروش يافته هرچقدر که داراى جثه سنگين و داراى رشد سريع باشد به‌همان نسبت نيز به تغذيه زياد احتياج دارد و اين يک واقعيت آشکار از نظر پرورش‌دهندگان مى‌باشد. اسب‌هاى خونسرد فقط در مناطقى با خاک مناسب بارندگى زياد و مراتع غنى به‌خوبى پرورش مى‌يابند. براى رشد و نمو خوب اين‌گونه اسب‌ها بايد اقليم معتدلى در منطقه حکم‌فرما باشد.

حيواناتى‌که از مدت‌هاى مديد به شرايط آب و هوائى مشخص عادت کرده‌اند اگر براى پرورش به مناطقى کاملاً متفاوت انتقال داده شوند، مدت کوتاهى پس از بين رفتن اثر خاک و آب و هوا، ماهيت خود را آشکار مى‌سازند. شرايط محيطى منطقه از قبيل آب و هوا، خاک اگر نسبت به منطقه پرورش يافته اصلى در تضاد بيشترى بوده باشد در خصوصيات نژادى اسب‌ها نيز به‌همان نسبت تغييرات بيشترى بروز مى‌کند.

مثال‌هاى زير اثر عميق شرايط محيط بر روى پرورش اسب را آشکارا به ما نشان مى‌دهد. اسب عرب به‌خاطر اينکه از قرون گذشته تحت شرايط مشکل آب و هوائى در صحراهاى سوزان و خشک و در شرايط بد تغذيه‌اى مورد پرورش قرار گرفته است، داراى بافت بدنى عضلاني، قدکوتاه و جثه کوچک مى‌باشد. اما اين اسب در کشورهاى اروپائى و مخصوصاً در نواحى پست نزديک سواحل دريا در مراتع خوب و آب و هواى نسبتاً مرطوب عضلانى بودن خود را کم و بيش از دست مى‌دهد، جثه‌اش سنگين‌تر مى‌شود و ارتفاع از جدوگاه بيشتر مى‌گردد. اما اسب‌هاى خونسرد در مناطق خشک وزن کم کرده و جثهٔ آنها ريزتر مى‌شود. اسب‌هاى خونسرد و داراى جثه وزين بمانند اسب‌هاى خونسرد پرشرون و اسب‌هاى بلژيکى که به مناطق خشک و استپ روسيه انتقال داده شده‌اند پس از چند ژنراسيون تعدادى از خصوصيات ويژه خود را تغيير داده‌اند. در اين نژادها، استخوان‌ها نازک شده و بافت بدن اندکى عضلانى و سبک شده است.

مبارزه با اين شرايط سخت طبيعت و خاک مشکل است و به درد هيچ چيزى جزء هزينه مخارج اضافى نمى‌خورد. اسبى که نتواند خود را با شرايط محيطى مشخص تطبيق دهد هرچقدر که خوب تغذيه شود و بدون هيچ‌گونه وقفه‌اى از منطقه‌ پرورش يافته تخمى‌هاى تازه آورده شود به مرور زمان کم و بيش دچار تغييراتى خواهد شد.

در پرورش اسب، افرادى که با اين کار مشغول هستند نقش بزرگى دارند. در مناطقى که عشق و علاقه براى پرورش اسب وجود نداشته باشد و عرف و عادتى براى پرورش اسب موجود نباشد و افرادى نيز داراى تجربه و اطلاعات کافى نباشند امکان دستيابى به موفقيتى در اين‌‌ مورد بسيار مشکل است به همان نسبت در جاهائى‌که وضع نگهدارى و تغذيه مطلوب نباشد پرورش اسب‌هائى که به نگهدارى و اصطبل خوب عادت کرده‌اند چندان نتيجه‌اى دربر نخواهد داشت.

اگر منظور از ايجاد مؤسسه و سرمايه‌گذاري، پرورش اسب مقاوم در يک دوره سوددِه طولانى مى‌باشد نگهدارى دائمى اسب در اصطبل و بزرگ کردن کرّه‌ها در اصطبل بى‌‌اندازه خطرناک است. کرّه‌هاى در حال رشد و مخصوصاً کرّه‌هاى از شير گرفته شده در مراتع وسيع در شرايط متغير آب و هوائى و در زير باد و آفتاب بايد امکان فعاليت و حرکت اضافى داشته باشند.

بنابراين در رابطه با تصميم نهائى پيرامون نوع اسب و يا نژادى که مى‌بايست در يک منطقه پرورش يابد بايد شرايط موجود اقتصادي، زراعت و طبيعت مورد بررسى قرار گرفته و نوع پرورش مناسب با اين شرايط مدنظر قرار گيرند.

با توجه به شرايط موجود کشورمان از توضيحات فوق چنين استنباط مى‌شود که:

۱. کشور ما از نظر داشتن مناطقى با بارندگى کم ، پوشش گياهى اندک و به‌عبارتى از نظر مراتع فقير بسيار غنى است. چنانکه مناطق مرکزى و جنوب شرقى و جنوب از اين نوع مناطق مى‌باشند. ما بايد اسبان کوچک اندام اما مقاوم به شرايط بد آب و هوائى و قانع براى غذاى کم اين مناطق را با نگهدارى منظم و تغذيه خوب پرورش دهيم. براى اصلاح اسب‌هاى بومى اين اسب‌ها با استخوان‌بندى قوى و پرخور مناسب نيستند. اصلاح اسب عرب به شرط روبه‌راه کردن شرايط تغذيه‌اى مناطق مذکور، بسيار مناسب هستند.

۲. در مناطقى از قبيل مناطق کوهستانى زاگرس (آذربايجان، لرستان، کردستان، کرمانشاه، همدان) که خاک، آب و هوا و زراعت آن براى پوشش گياهى بسيار مناسب هستند بايد اسب‌هائى با بافت بدنى نسبتاً قوى و خونگرم پرورش يابند و بهترين نژاد براى اين مناطق اسب‌هاى خونگرم کردى و قره‌باغ مى‌باشند.