موسیقی آیوز

آثار آیوز گرچه ساخته‌هائی تجربی هستند که از دوران خود بسیار پیشرفته‌تر هستند، اما ریشه‌ای ژرف در موسیقی محلی و عامیانه دارند که او از کودکی می‌شناخته است: سرودهای احیاء مذهب و رگتایم، موسیقی نوازندگان روستائی و همسرایان کلیسا، آوزهای میهن‌پرستانه و رقص‌های مزرعه، آیوز از ویژگی‌های 'غیرقراردادی' سنت موسیقائی آمریکا الهام گرفت: ویولون‌ زن روستائی اندکی 'خارج' می‌نوازند، نوازندهٔ کُرنت کمی پیش از دیگر نوازندگان ضرب‌ها را آغاز می‌کند و ارگ‌نواز کلیسا هر از گاه آکوردی را ناهمخوان با آنچه همسرایان می‌خوانند، تداوم می‌بخشد. آهنگسازان قدیمی‌تر آمریکائی، مواد محلی را دو قالب 'قواعد' آکادمیک گنجانده بودند، اما آیوز از ریتم‌های مختلط و ملودی‌های نامتقارن موسیقی عامیانهٔ آمریکا به شوق می‌آمد. پُلی‌ریتم، پُلی تونالیته و خوشه‌های صوتی در موسیقی آیوز از همان موسیقی آشنا برای او سرچشمه گرفته‌اند.

آیوز اغلب برای تداعی خاطره‌های نوستالژیک، در میانهٔ سرودهای مذهبی و آوازهای کالج به نغمه‌های معروف آمریکائی - Ocean؛ Yankee Doodle America؛ Columbia؛ the Gem af the - نیز گریز می‌زند. این گریزها فقط به‌عنوان یادآوری در موسیقی او گنجانده نشده‌اند بلکه در متن موسیقی او بسط و گسترش یافته و پاره‌ای جدانشدنی از آن می‌شوند. حتی عنوان آثار آیوز نیز آشکارکنندهٔ میراث نیوانگلندی او است: عنوان فرعی دومین سونات پیانو او چنین است: کُنکورد ماساچوست، ۶۰ - ۱۸۴۰؛ و موومان‌های آن نیز چنین نام دارند: امرسن، هائورن، آلکوت‌ها و ثارو ^(۱) ما به بررسی یک موومان از مجموعه قطعه‌های ارکستری او با عنوان سه مکان در نیوانگلند (Three Places in New England) خواهیم پرداخت. ساخته‌های فراوان و متنوع آیوز شامل پنج سنفونی و دیگر آثار ارکستری، موسیقی پیانو، قطعه‌های کُرال، آثاری برای گروه همنوازان مجلسی و دویست آواز است. بسیاری از آثار سازی او دارای برنامه‌های فلسفی یا توصیفی هستند. برای نمونه، پرسش بی‌پاسخ - (The Unanswered Question) - برای ارکستر محلسی - تجسم‌بخش تکاپوی او برای یافتن معنای زندگی است.

(۱) . Emerson, Hawthorne, The Alcotts, Thoreau: گروهی از شخصیت‌های ادبی و سیاسی آمریکا که همگی متولد ماساچوست بوده‌اند. - م.

به‌نظر می‌رسد که تجربه‌های دوران کودکی و نوجوانی آیوز تأثیری ژرف بر او داشته‌اند دو دستهٔ موسیقی هنگام نواختن قطعه‌هائی متفاوت از دو جهت مختلف از راه می‌رسند و از برابر او می‌گذرند. آمیزهٔ ناساز و دیسونانت موسیقی آنها پسرک را شگفت‌زده می‌کند. آیوز در آثار بزرگسالی خود به ارائه همزمان تجربه‌هائی موسیقائی پرداخت که به‌نظر نامربوط می‌آیند: دو دستهٔ همنواز در تونالیته‌های متفاوت می‌نوازند؛ آکوردهای کُنسونانت و دیسونانت می‌آمیزند؛ وزن‌ها و الگوهای ریتمیک ناسازگار در هم تنیده می‌شوند.

موسیقی آیوز نمایانگر گسترهٔ پهناوری از حالت‌ها، سبک‌ها و تکنیک‌های موسیقائی است. موسیقی او دربردارندهٔ آکوردهای کُنسونانس ملایم و دیسونانس‌های گوش‌خراشی است که سبب می‌شد معاصرانش او را آدمی زمخت و خشن بدانند. آیوز کسانی را که توان پذیرش دیسونانس نداشتند خوار می‌شمرد. او نوشته است: 'زیبائی در موسیقی، اغلب با آنچه سبب تنبلی گوش در یک صندلی راحت می‌شود، اشتباه شده است' . یک بار، هنگامی‌که در یک کنسرت، موسیقی دیسونانت دوستش کارل راجلز (Carl Ruggles) با سوت و تمسخر شنوندگان روبه‌رو شد، آیوز از جا پرید و فریادزنان گفت: 'لعنتی‌های هوچی ... وقتی موسیقی قوی و مردانه‌ای مثل این می‌شنوید، خودتان را جمع‌وجور کنید و گوشتان را مردانه به‌کار بگیرید' ! آیوز که فقط دلبستهٔ ارضاء گوش ذهنی خود بود، آثاری آفریده است که اجرایشان بسیار دشوار است. او نوشته است: 'ناممکن‌های امروز، امکان‌های فردا هستند' .

اردوگاه پاتنام، ردینگ کانتیکات (۱۹۱۲)، برگرفته از سه مکان در نیوانگلند (?۱۹۱۴ - ۱۹۰۸)

اردوگاه پاتنام، ردینگ کانتیکات (Carl Ruggles)، یکی از سه موومان اثری با عنوان سه مکان در نیوانگلند است که تداعی‌کنندهٔ تاریخ، زندگی و چشم‌اندازهای آمریکا است. گرچه آفرینش این اثر حدود ۱۹۱۴ به پایان رسید، اما نخستین اجراء آن به سال ۱۹۳۰ در بوستون بود؛ اجرائی که با استهزا و سوت شنوندگان روبه‌رو شد. اکنون این اثر یکی از محبوب‌ترین آثار آیوز و نقطهٔ عطفی در موسیقی آمریکا به‌شمار می‌آید.

دومین موومان جسورانه و درخشان این اثر با عنوان اردوگاه پاتنام بیانگر تأثیر گردش روز چهارم ژوبیه بر یک کودک است. آیوز در این موومان، خاطرهٔ دوران کودکی‌اش را از دو دستهٔ همنواز هنگام رژه و آمیزه‌ناساز نغمه‌های آنها تجسم بخشیده است. او تکه‌هائی از مارش‌های مشهور جان فیلیپ سوزا ( John Philip Sousa) - (۱۸۴۵ - ۱۹۳۲)، آهنگساز آمریکائی ملقب به 'سلطان مارش' ، را در اثرش گنجانده است. گریز زدن آیوز به سرودهای میهن‌پرستانه و نغمه‌های محلی آمریکا در پیدایش رنگ‌وبوی مردم‌پسند این قطعه سهمی به‌سزا دارد.

آیوز در مقدمهٔ پارتیتور این موومان نوشته است: 'در نزدیکی مرکز ردینگ کانتیکات، پارک کوچکی هست که به‌عنوان یادگار دوران انقلاب حفظ شده است؛ در این مکان بود که سربازان ژنرال ایزرائل پاتنام (Israel Putnam ؛ (۱۷۹۰ - ۱۷۱۸)، از فرماندهان نظامی دوران انقلاب آمریکا - م). در زمستان ۱۷۷۹ ۱۷۷۸ اردو زدند' . در یک روز چهارم ژوبیه 'کودکی با بهره‌مندی از لطف و توجه کلیسای محل و گروه کُرنت نوازان روستا برای گردش به آنجا می‌رود. محوطهٔ اردو را به سمت جنگل ترک می‌کند و از دیگران دور می‌افتد. هنگام استراحت بر دامنهٔ تپه‌ای پوشیده از درختان غار و گردو، صدای دستهٔ همنواز و آواز بچه‌ها رفته‌رفته در گوشش خاموش می‌شود' . کودک به خواب می‌رود و در رؤیا سربازان مأیوس آمریکائی را می‌بیند که رژه می‌روند و اردو را ترک می‌کنند. 'طبل و نی‌لبک یک آهنگ باب روز را می‌نوازند. یکبار آوای میهن‌پرستانهٔ تازه‌ای شنیده می‌شود. ژنرال پاتنام از میان انبوه سربازان به فراز تپه‌ها می‌رود - سربازان از راهی که رفته‌اند باز می‌گردند و شادی می‌کنند. پسرک بیدار می‌شود، آوز بچه‌ها را می‌شنود و پایین می‌دود تا به نوای دستهٔ همنواز گوش دهد و در بازی رقص شرکت کند' .

اردوگاه پاتنام به موازات برنامهٔ توصیفی‌اش دارای سه بخش (A B Á) است. نخستین بخش که توضیح اجرائی quick step time (وزن تُندپا) دارد، بیانگر سرخوشی و شلوغی گشت‌وگذار روز چهارم ژوئیه در شهری سدهٔ نوزدهمی است. پس از مقدمه‌ای خشن و بسیار دیسونانت، زهی‌ها تم اصلی را که تم مارشی سرزنده است و باهارمونی‌هائی متعارف آغاز می‌شود، می‌نوازند.

این گذرهای ناگهانی از دیسونانس‌های تند و تیز به کُنسونانس‌های ملایم، از ویژگی‌های موسیقی آیوز است و در سراسر قطعهٔ اردوگاه پاتنام شنیده می‌شود. پیانو، بادی‌های چوبی و بادی‌های برنجی برای جلب توجه شنونده رقابت می‌کنند و چندان نمی‌گذرد که گوئی دو دستهٔ همنواز، همزمان در تقابل با یکدیگر می‌نوازند. حال و هوای موسیقی با تقلیدی از عبارت آغازین Yankee Doodle که به چالاکی با ترومپت، فلوت و ویولون‌ها نواخته می‌شود باز هم مضحک‌تر می‌شود.

پس از آشوب‌های ارکستری دیگر، موسیقی رفته‌رفته ملایم و کُندتر می‌شود تا تجسم‌بخش به خواب رفتن کودک باشد.

آکوردی رمزآمیز با صدای زیر که طلایه‌دار آغاز بخش میانی است، رؤیای کودک را مجسم می‌کند. ضرب‌های مکرر پیانو و طبل که ناهمزمان با ضرب دیگر سازهای ارکستر می‌نوازند آغازگر یکی از پُرطنین‌ترین قسمت‌های موومان است. آیوز در این قسمت به خلق تأثیر همزمانی نغمه‌های دو دستهٔ موسیقی با تمپوهای متفاوت می‌پردازد. (یک دسته شامل زهی‌ها و بادی‌های چوبی است و دستهٔ دیگر پیانو، طبل و ترومپت دارد). در اینجا، رهبر ارکستر می‌بایست همزمان با هر چهار میزانی که با یک دست رهبری می‌کند، وزن سه‌ میزان را با دست دیگر بنمایاند. دو دسته با یکدیگر یکی شده و در این لحظه فلوت نغمهٔ پیاده‌نظام انگلیس (The British Grenadiers) را که از نغمه‌های محبوب ارتش انقلابی بوده است، می‌نوازد. در پی این قسمت، ملودی پُراحساس زهی‌ها را می‌شنویم که در آغاز بخش پُرآشوب پایانی محو می‌شود. در بخش پایانی، آیوز آمیزهٔ ملودیک و ریتمیک آزادانه‌ای می‌آفریند و این هنگامی است که تم مارش اصلی با نغمهٔ پیاده‌نظام انگلیس و تکه‌های ملودیک دیگر می‌آمیزد. موومان اردوگاه پاتنام با آکوردی دیسونانت و گوش‌خراش پایان می‌گیرد.