جدول خلاصه‌ای از وضعیت همه‌گیری‌شناختی بیماری‌های کرمی شایع

دوره نهفتگى

دوره نهفتگى بيمارى‌هاى کرمى نيز از کرمى به کرم ديگر، متفاوت است. به‌طورى که در رابطه با اکسيوروز به‌کوتاهى دو هفته، در ارتباط با دراکونکوليازيس، بالغ بر يک‌سال و در ارتباط با کيست هيداتيک ممکن است چندين سال بطول انجامد و بدين جهت اين موضوع را نيز مى‌بايد به ‌طور مجزا در مباحث مربوطه، مورد توجه قرار دهيم.

سير طبيعى

سير طبيعى بيمارى‌هاى کِرمى نيز بسيار متنوع است و از موارد بدون علامت بالينى تا موارد حاد و برق‌آسا و مواردى که سير تدريجى داشته، حالت مزمن به خود مى‌گيرند، متفاوت مى‌باشد، ولى وجه مشترک بيشتر آنها خودمحدودشوندگى است که حتى بدون توسل به اقدام‌هاى درمانى اختصاصي، سرانجام بهبود مى‌يابند و صفت مشترک ديگر آنها اين است که پس از بهبود، به‌طور معمول باعث ايجاد ايمنى نمى‌شوند و احتمال آلودگى‌هاى مکرر بعدى نيز وجود دارد. همچنين از مرگ‌ومير ناشى از برخى از آنها نيز نبايد غافل شد.

انتشار جغرافيائى

- وضعيت جهانى و منطقه‌اى بيمارى:

عواملى مانند شرايط اقليمي، اجزاء تشکيل‌دهنده خاک مناطق مسکوني، ميزبان‌هاى واسط، وضعيت بهداشتى منطقه و امثال اينها باعث تغييراتى در انتشار جغرافيايى بعضى از کرم‌ها گرديده است، به‌طورى که پراگونيميازيس به ‌تقريب منحصر به منطقه غرب اقيانوس آرام و بخصوص ژاپن و انکوسرکيازيس محدود به کشورهاى آفريقائى مى‌باشد. تا به‌حال بيمارى‌هائى نظير تريپانوزومياز و شيستوزومياز مانسونى در کشورمان، ايران، گزارش نشده است، درحالى که آلودگى‌هاى کرمى ديگرى نظير آسکاريازيس، اکسيوروز، تريکوريازيس، استرانژيلوئيديازيس و ... به‌کشور و قاره بخصوصى محدود نبوده، در سراسر جهان به درجه‌هاى مختلفى يافت مى‌گردد.

- وضعيت بيمارى در ايران:

در کشور ايران، نماتودهائى مانند آسکاريس، اکسيور، تريکوسفال، استرانژيلوئيدس، استرانژيلوئيدس، آنکيلوستوما دئودناله، نکاتور آمريکانوس، توکسوکاراکنيس و سستودهايى مانند تنيا ساژيناتا، هيمنولپيس نانا، انواع کيست هيداتيک و ترماتودهائى مثل شيستوزوما هماتوبيوم با فراوانى‌هاى مختلف و انتشار استانى متفاوتى وجود دارد. در سايه رعايت موازين بهداشتى و اقدام‌هاى کنترلي، از شيوع بعضى از آنها کاسته‌شده، بعضى ديگر مثل شيستوزوميازيس، به‌طور کامل تحت کنترل بوده و برخى از آنها نظير دراکونکوليازيس، ريشه‌کن گرديده است.

روند زمانى

به ‌طور معمول روند زمانى و الگوى فصلى خاصى در بيمارى‌هاى کرمي، وجود ندارد.

تأثير سِنّ، جنس، شغل و موقعيت اجتماعى

به‌طور معمول، جنس، در ميزان بروز و شيوع آلودگى‌هاى کِرمى انسان نقشى ندارد، ولى بسيارى از آنها در سنين کودکي، عارض مى‌گردند و در بين فقرا از شيوع بسيار بيشترى برخوردار مى‌باشند.

تأثير عوامل مساعدکننده

- عوامل فرهنگى و عقيدتي

- زمينه‌هائى نظير مصرف استروئيدها، فقر و بى‌خانمانى

حساسيت و مقاومت در مقابل بيمارى

مقاومت طبيعى درمقابل آلودگى‌هاى کرمي، وجود ندارد و به‌طور معمول کسانى که در معرض تماس قرار مى‌گيرند، مبتلا خواهند شد و شدت ابتلاء نيز بيش از آنکه به حساسيت‌هاى فردى ارتباطى داشته باشد، با ميزان آلودگي، مرتبط مى‌باشد.

ميزان حمله‌هاى ثانويه

آن‌گونه که در بيمارى‌هاى باکتريائى و ويروسى به‌ آسانى مى‌توان ميزان حمله‌هاى ثانويه را بررسى و محاسبه نمود در رابطه با آلودگى‌هاى کرمي، امکان‌پذير نمى‌باشد، زيرا اين عفونت‌ها در بيشتر موارد، از انسانى به انسان ديگر، منتقل نمى‌شوند، بلکه ازطريق وسايل يا ناقلان و حتى مخازن غيرانسانى انتقال مى‌يابند که خود، مدت‌ها قبل دستخوش آلودگى يا ابتلاء شده‌اند.

منابع و مخازن، نحوهٔ انتقال و دورهٔ قابليت سرايت

موارد شايع در جدول خلاصه‌اى از وضعيت همه‌گيرى‌شناختى بيمارى‌هاى کرمى شايع آمده است.

جدول خلاصه‌اى از وضعيت همه‌گيرى‌شناختى بيمارى‌هاى کرمى شايع

بيمارى

عامل مولد

انتشار جغرافيائى

راه‌هاى انتقال

راه ورود

آسکاريازيس

آسکاريس لومبريکوئيدس (گرد، ۳۰ تا ۴۵ سانتيمتر)

انتشار جهانى در مناطق گرم و مرطوب (در اصفهان و شمال ايران شايع است)

خاک آلوده به مدفوع بيماران، سبزى‌هاى آلوده (انسان‌هاى آلوده)

دهان (تخم)

آنتروبيازيس (اکسيور، کرمک)

آنتروبيوس ورميکولاريس (گردي، ۱ سانتيمتر)

انتشار جهانى (به‌خصوص در کودکان)

وسايل آلوده به مدفوع، انگشتان آلوده، هوا (انسان‌ها)

دهان (تخم)

کرم قلاب‌دار

۱. آنکيلوستوما دئودناله ۲. نکاتور آمريکانوس (۱ سانتيمتر)

در آب‌وهواى معتدل گرم و مرطوب، در شمال ايران، خوزستان، سيستان و بلوچستان

خاک آلوده به مدفوع بيماران (انسانهاى آلوده)

۱. پوست، دهان، آغوز (؟)

تريکوريازيس

تريکوريس تريکوريا (ترکوسفال) (۳ تا ۵ سانتى‌متر)

آب‌وهواى مرطوب، در مناطق شمالى و غربى ايران، استان اصفهان

خاک آلوده به مدفوع (انسان‌هاى آلوده)

دهان (تخم)

استرانژيلوئيدياريس

استرانژيلوئيدس استرکوراليس (به‌طول ۲ ميلى‌متر)

مناطق گرمسيرى مرطوب، در شمال و جنوب ايران

خاک آلوده به مدفوع بيماران (انسان‌ها و به ‌احتمالى سگ‌ها)

پوست (لارو)

تريکوسترونژيلوز (انگل رودهٔ نشخوارکنندگان)

تريکوسترونژيلوس (۴ تا ۷ ميلى‌متر)

اصفهان، چهارمحال و بختياري، آذربايجان

گياهان آلوده به مدفوع حيوان‌ها (نشخوارکنندگان و انسان)

دهان (لارو)

دراکونکلوز (پيوک)

دراکونکولوس مديننسيس (به‌طول يک متر)

در نواحى کويرى، آسيا، آفريقاى جنوبى، ايران

انسان‌هاى آلوده، سيکلوپس، خاکشى‌آبى

دهان (سيکلوپس + ميکروفيلر)

کرم کدوى گاو

تنيا ساژيناتا (۴ تا ۱۰ متر)

انتشار جهاني، سراسر ايران (به‌خصوص شمال و شمال غربى)

گوشت خام يا نيم‌پختهٔ ميزبان نهائى (گاو)، (ميزبان واسط: انسان)

دهان (لارو سيستى سرکوس موجود در گوشت)

کرم کدوى خوک

تنيا سوليوم (۴ تا ۱۰ متر)

در کشورهائى که گوشت خوک استفاده مى‌کنند (در ايران گزارش نشده است)

گوشت خام يا نيم‌پختهٔ ميزبان نهائى (خوک) (ميزبان واسط: انسان)

مانند نوع گاوي

کرم کدوى کوتوله

هيمنولپيس نانا (۲ تا ۴ سانتى‌متر)

انتشار جهاني، سراسر ايران به‌خصوص مناطق گرم و خشک

مواد آلوده به تخم انگل و خودآلائى (انسان و موش؟)

دهان (تخم) خودآلائى (داخلي)

کرم کدوى جوندگان

هيمنولپيس دمينوتا (۱۰ تا ۶۰ سانتيمتر)

انتشار جهانى، ايران

خوردن ميزبان واسط (بندپاى آلوده) توسط ميزبان نهائى (جوندگان و انسان)

دهان (لارو موجود در بدن حشره‌ها)

کرم کدوى ماهى

دفيلوبوتريوم لاتوم (۳ تا ۱۵ متر)

انتشار جهانى، در ايران نيز گزارش شده است.

خوردن گوشت ماهى نپخته (انسان و ساير پستانداران ماهى‌خوار)

دهان (لارو پلوروسرکوئيد موجود در ماهي)

کيست هيداتيد

اکينوککوس گرانولوزوس (۲ تا ۹ ميلى‌متر)

انتشار جهانى، بيشتر مناطق ايران

خوردن گوشت ميزبان واسط (گوسفند)، (ميزبان نهائى: سگ)

دهان (تخم انگل)

دوره قابليت سرايت بيمارى‌هاى کرمي، بسيار متفاوت مى‌باشد، به‌ طورى که بيشتر سستودها نظير تنيا ساژيناتا و تنيا سوليوم، بکلى از انسانى به انسان ديگر، منتقل نمى‌شوند. درحالى که هيمنولپيس نانا نه‌تنها براى ساير تماس‌يافتگان، مسرى است، بلکه به‌مدت چندين سال و درواقع تازمانى که تخم‌هاى اين انگل، در مدفوع انسان آلوده، يافت مى‌شود مى‌تواند براى اطرافيان، مسرى باشد. اين موضوع درمورد نماتودها نيز صادق است، به‌طورى که آسکاريازيس، به‌طور معمول از انسانى به انسان ديگر، منتقل نمى‌شود، ولى افراد آلوده در فاصله‌اى معادل طول عمر اين انگل که درحدود ۱ تا ۲ سال است مى‌توانند باعث آلودگى محيط شوند. در حالى که اکسيوروز، به‌آسانى از انسان آلوده‌اى به انسان‌هاى ديگر، انتقال مى‌يابد، ولى برخلاف هيمنولپيازيس، باتوجه به کوتاه‌بودن طول عمر انگل، قابليت سرايت آن نيز ديرى نخواهد پائيد.