تحیر بایزید

بایزید آمد شبی بیرون ز شهر		از خروش خلق خالی دید شهر
ماهتابی بود بس عالم‌فروز		شب شده از پرتو او مثل روز
آسمان پر انجم آراسته		هر یکی کار دگر را خاسته
شیخ چندانی که در صحرا بگشت		کس نمی‌جنبید در صحرا و دشت
شورشی بر وی پدید آمد به زور		گفت یا رب در دلم افتاد شور
با چنین درگه که در رفعت تر است		این چنین خالی ز مشتاقان چراست
هاتفی گفتش که ای حیران راه		هر کسی را راه ندهد پادشاه
عزت این در چنین کرد اقتضا		کز در ما دور باشد هر گدا
چون حریم عز ما نور افکند		غافلان خفته را دور افکند
سالها بودند مردان انتظار		تا یکی را بار بود از صد هزار
جمله‌ی مرغان ز هول و بیم راه		بال و پر پرخون، برآوردند به ماه
راه می‌دیدند پایان ناپدید		درد می‌دیدند درمان ناپدید
باد استغنا چنان جستی درو		کاسمان را پشت بشکستی درو
در بیابانی که طاوس فلک		هیچ می‌سنجد درو بی‌هیچ شک
کی بود مرغی دگر را در جهان		طاقت آن راه هرگز یک زمان
چون بترسیدند آن مرغان ز راه		جمع گشتند آن همه یک جایگاه
پیش هدهد آمدند از خود شده		جمله طالب گشته و به خرد شده
پس بدو گفتند ای دانای راه		بی‌ادب نتوان شدن در پیش شاه
تو بسی پیش سلیمان بوده‌ای		بر بساط ملک سلطان بوده‌ای
رسم خدمت سر به سر دانسته‌ای		موضع امن و خطر دانسته‌ای
هم فراز و شیب این ره دیده‌ای		هم بسی گرد جهان گردیده‌ای
رای ما آنست کین ساعت به نقد		چون تویی ما را امام حل و عقد
بر سر منبر شوی این جایگاه		پس بساز این قوم خود را ساز راه
شرح گویی رسم و آداب ملوک		زانک نتوان کرد بر جهل این سلوک
هر یکی راهست در دل مشکلی		می‌بباید راه را فارغ‌دلی
مشکل دلهای ما حل کن نخست		تا کنیم از بعد آن عزمی درست
چون بپرسیم از تو مشکلهای خویش		بستریم این شبهت از دلهای خویش
زآنک می‌دانیم کین راه دراز		در میان شبهه ندهد نور باز
دل چو فارغ گشت، تن در ره دهیم		بی‌دل و تن سر بدان درگه نهیم
بعد از آن هدهد سخن را ساز کرد		بر سر کرسی شد و آغازکرد
هدهد با تاج چون بر تخت شد		هرک رویش دید عالی بخت شد
پیش هدهد صد هزاران بیشتر		صف زدند از خیل مرغان سر به سر
پیش آمد بلبل و قمری به هم		تا کنند آن هر دو تن مقری به هم
هر دو آنجا برکشیدند آن زمان		غلغلی افتاد ازیشان در جهان
لحن ایشان هرکه را در گوش شد		بی‌قرار آمد ولی مدهوش شد
هر یکی را حالتی آمد پدید		کس نه باخود بود و نه بی‌خود پدید
بعد از آن هدهد سخن آغازکرد		پرده از روی معانی بازکرد
سایلی گفتش که‌ای برده سبق		تو بچه از ماسبق بردی به حق
چون تو جویایی و ماجویان راست		در میان ما تفاوت از چه خاست
چه گنه آمد ز جسم و جان ما		قسم تو صافی و دردی آن ما
گفت ای سایل سلیمان را همی		چشم افتادست بر ما یک دمی
نه به سیم این یافتم من نی به زر		هست این دولت مرا زان یک نظر
کی به طاعت این بدست‌آرد کسی		زانک کرد ابلیس این طاعت بسی
ور کسی گوید نباید طاعتی		لعنتی بارد برو هر ساعتی
تو مکن در یک نفس طاعت رها		پس منه طاعت چو کردی بر بها
تو به طاعت عمر خود می‌بر به سر		تا سلیمان بر تو اندازد نظر
چون تو مقبول سلیمان آمدی		هرچ گویم بیشتر زان آمدی