سرطان مهاجم دهانهٔ زهدان که به سرطان سرويکس معروف است، دومين سرطان شايع در بين زنان سراسر جهان است. به‌طور کلي، ميزان بقاء ۵ سالهٔ سرطان دهانه زهدان ۶۶% است، ولى براى سرطان‌هاى دهانه زهدان که به طور موضعى کشف شوند، بقاء ۵ ساله به ۱۰۰% مى‌رسد.
- سير بيمارى:
معتقد هستند مراحل اوليه سرطان دهانه زهدان با ديسپلازى يا وجود ياخته‌هائى که شکل، اندازه و نظم آنها تغيير کرده مشخص مى‌شود. به تغييرهاى قبل از بالينى و قبل از تهاجمى در دهانه زهدان نئوپلازى داخل اپيتليال دهانهٔ زهدان (Cervical Interaepithelial Neoplasia) گويند. اين تغييرهاى زودرس سرطان دهانهٔ زهدان را به آسانى مى‌توان با آزمون پاپ کشف کرد. آزمون پاپ عبارت است از گردآورى و تجزيه و تحليل نمونهٔ کوچکى از ياخته‌هاى دهانهٔ زهدان و جسم رحم. خودنمائى‌هاى بالينى سرطان دهانهٔ زهدان ممکن است شامل خونريزى يا ترشح‌هاى ديگر از مهبل باشد. انواع اصلى ياخته‌هائى که در سرطان مهاجم دهانهٔ زهدان ديده مى‌شود، سرطان ياختهٔ سنگ‌فرشى (حدود ۷۶% موارد) و آدنوکارسينوم (حدود ۱۳% موارد) است.
تغيير چندين رفتار، خطر سرطان دهانهٔ زهدان را کم خواهد کرد. اين رفتارها عبارتند از: محدودسازى تعداد شرکاء جنسي، تأخير نزديکى جنسى تا سن بالاتر، اجتناب از بيمارى‌هاى
مقاربتى و سيگار کشيدن. استفاده از روش‌هاى پيشگيرى از باردارى با ايجاد مانع (نظير ديافراگم، کاندوم) يا اسپرم‌کُش‌ها.
غربال‌گرى و تشخيص به موقع
آزمون غربال‌گرى اصلى براى سرطان دهانهٔ زهدان آزمون پاپ است. کاهش بروز و مرگ‌ومير از سرطان دهانهٔ زهدان در ۵۰ سال گذشته به‌طور عمده ناشى از تشخيص به‌موقع به‌علت استفادهٔ گسترده از آزمون پاپ بوده است. برآورد شده است با استفادهٔ کامل از آزمون پاپ از ۳۷ تا ۶۰% مرگ‌ومير سرطان دهانهٔ زهدان پيشگيرى مى‌شود. با وجود در دسترس بودن و استفادهٔ فراوان از آزمون پاپ، زيرگروه‌هاى زنان پُرخطر (مانند آنهائى که تحصيل و درآمد کمترى دارند) هرگز غربال نمى‌شوند يا به ندرت غربال مى‌شوند. انجام آزمون پاپ به ويژه در اين گروه‌هاى پُرخطر و در زنانى که ديگر براى نيازهاى زايمانى به پزشک مراجعه نمى‌کنند، اهميت دارد.
امروزه، تمام مؤسسه‌هاى پزشکى و بهداشتى توصيه‌هاى راهبردهاى آزمون پاپ را پذيرفته‌اند. آزمون پاپ براى تمام زنان که از نظر جنسى فعال هستند يا بوده‌اند يا به سن ۱۸ سالگى
رسيده‌اند، توصيه مى‌شود. در صورت صلاحديد پزشک، اگر آزمون‌هاى پاپ پس از سه سال يا بيشتر طبيعى بودند، آزمون پاپ را مى‌توان با تناوب کمترى انجام داد.
درمان، توان‌بخشى و بهبود
بر حسب اينکه بيمارى در چه مرحله‌اى تشخيص داده شده است، به طور معمول سرطان دهانهٔ زهدان با جراحى يا پرتودرمانى يا هر دو درمان مى‌شود. سرطان‌هاى موضعى را مى‌توان با
سرمادرمانى (Cryotherapy) (تخريب ياخته‌ها با سرماى شديد)، الکتروکواکولاسيون (تخريب ياخته‌ها با حرارت شديد) يا جراحى موضعى درمان کرد.
عوامل خطر
عوامل خطر اصلى سرطان دهانه زهدان شامل ويژگى‌هاى اقتصادى - اجتماعى نظير درجهٔ تحصيل و درآمد کم، متغيرهاى فعاليت‌هاى جنسى نظير شرکاء جنسى متعدد، سن کم در نخستين نزديکى جنسي، و ساير عوامل شيوهٔ زندگي، مانند سيگار کشيدن، مى‌باشد (جدول عوامل خطر قابل اصلاح سرطان دهانه زهدان). توجه زيادى به نقش سبب‌شناختى ويروس‌هائى که از طريق نزديکى جنسى منتقل مى‌شوند، به‌ويژه ويروس پاپيلوماى انسانى (نوع ۱۶ و ۱۸) شده است. هم‌چنين پژوهشگران متوجه شده‌اند رژيم‌هاى غذائى که ويتامين‌هاى خاصى نظير بتاکاروتن و ويتامين C کم دارند ممکن است خطر سرطان دهانه زهدان را افزايش دهند.
جدول عوامل خطر قابل اصلاح سرطان دهانه زهدان
اهميت
عامل خطر
قوى (خطر نسبى > ۴)
ندارد
متوسط (خطر نسبى ۲ تا ۴)
شرکاء جنسى متعدد
سن کم در نخستين نزديکى جنسى
سابقه بيمارى‌هاى مقاربتى۱
ضعيف (خطر نسبى < ۲)
سيگار کشيدن
استفاده از روش‌هاى پيشگيرى از باردارى با ايجاد مانع۲
مصرف کم ويتامين‌ها ۳
مصرف قرص‌هاى پيشگيرى از آبستنى
(۱) . شامل عفونت با ويروس پاپيلوماى نوع ۱۶ و ۱۸.
(۲) . استفاده از روش‌هاى پيشگيرى از باردارى با ايجاد مانع (ديافراگم و کاندوم) خطر را کاهش مى‌دهد.
(۳) . شامل ويتامين A، بتاکاروتن و فولات.
خطر منتسب جمعيت
برآوردهاى خطر منتسب، اهميت شرکاء جنسى متعدد، سيگارکشيدن، سن کم در نخستين نزديکى جنسى و سابقهٔ عفونت دستگاه تناسلى را پيشنهاد مى‌کنند (جدول زير). حد بالائى دامنهٔ خطر منتسب براى عفونت دستگاه تناسلى به طور کامل بزرگ است (شايد تا ۵۰%) که ناشى از اثر بالقوهٔ عفونت با ويروس پاپيلوماى انسانى مى‌باشد.
جدول نسبت سرطان دهانه زهدان که به عوامل خطر قابل اصلاح گوناگون منتسب است
عامل
بهترين برآورد(%)
دامنه برآورد (%)
دو شريک جنسى يا بيشتر
۳۸
۵۰-۲۶
سيگار کشيدن
۳۲
۴۱-۲۱
نخستين نزديکى جنسى ≤۱۷
۲۵
۳۲-۱۷
عفونت قبلى دستگاه تناسلى
۵
۵۰-۱
اپيدميولوژى توصيفى دهانهٔ زهدان
گروه‌هاى پُرخطر
بروز سرطان دهانهٔ زهدان به‌سرعت تا ۴۵ سالگى افزايش مى‌يابد و بين ۴۵ و ۵۵ سالگى به اوج خود مى‌رسد. در آمريکا، بروز سرطان دهانه زهدان در زنان سياه‌پوست دو برابر زنان سفيدپوست است، و ميزان‌هاى مرگ به تقريب ۴/۲ مرتبه در زنان سياه‌پوست بيشتر است. زنان با وضع اقتصادى - اجتماعى پائين‌تر در خطر زيادتر سرطان دهانهٔ زهدان هستند.
چندين گروه مذهبى (راهبه‌هاى کاتوليک، آميش‌ها (Amish)، مورمون‌ها (Mormoons) و يهوديان) ميزان‌هاى بسيار کم سرطان دهانه زهدان دارند، که شايد ناشى از عوامل خطر ازدواجى و جنسى باشد.
توزيع جغرافيائى
از نظر بين‌المللي، ميزان‌هاى سرطان دهانه زهدان در آفريقاى زير صحرا، آمريکاى جنوبى و مرکز و آسياى جنوب شرقى بشترين است. در نيوزيلند ميزان بروز در زنان اروپائى بسيار کمتر
از زنان مائورى (Maori) است. توزيع جغرافيائى ميزان‌هاى مرگ‌ومير و شيوع سرطان دهانهٔ زهدان در کشور ايران هنوز معلوم نيست و مطالعه‌هاى اپيدميولوژى مبتنى بر جمعيت گسترده را طلب
مى‌کند.
روند زمانى
در ۵۰ سال گذشته ميزان‌هاى بروز و مرگ از سرطان مهاجم دهانه زهدان به طور ثابت در حال کاهش بوده است. در آمريکا از سال ۱۹۵۰ تا ۱۹۸۹ بروز و مرگ‌ومير از سرطان دهانهٔ زهدان کاهش
سالانهٔ زيادى را در مقايسه با ساير سرطان‌هاى اصلى نشان داده است. ولى پژوهشگران و متخصصان بهداشت نگران اين موضوع هستند که در سال‌هاى اخير اين کاهش بروز و مرگ‌ومير متوقف شده
است.
راهبردهاى آينده در پژوهش و پيشگيرى
پژوهش‌هاى بيشتر درمورد علل سرطان دهانه زهدان باعث افزايش فرصت‌هائى براى پيشگيرى در سطح اول مى‌شود. هم‌چنين لازم است تعامل بين عوامل خطر متعدد آن بهتر درک شود. ميزان‌هاى
مرگ بالاتر از سرطان دهانهٔ زهدان دربين زنان اقليت و از نظر اقتصادى محروم، هدايت بهتر فن‌آورى‌هاى کنترل سرطان دهانه زهدان به‌سوى اين گروه‌ها را به‌روشنى ضرورى مى‌سازد.
بررسى اپيدميولوژى اين سرطان در سطح کشور و ارزيابى خدمات آزمون پاپ توصيه مى‌شود.
