دیوان اشعار

از ديوان حافظ به سبب شهرت و رواج بسيار آن نسخه‌هاى فراوان در دست است که اغلب آنها در معرض دستبرد ناسخان و متذوقان قرار گرفته و کلمه‌ها و بيت‌هايشان دچار تصرف و تغيير شده است. دربارهٔ بسيارى از بيت‌هاى حافظ به سبب اشتمال آنها بر مضمون‌هاى دقيق ميان اهل ادب تفسيرها و تعبيرهاى خاص رايج است. از مشهورترين شرح‌هاى ديوان حافظ شرح سودى (متوفى در حدود ۱۰۰۰ هـ) به ترکى و شرح مصطفى بن شعبان متخلص به سرورى (م ۹۶۹ هـ) و شمعى (م حدود ۱۰۰۰ هـ) را مى‌توان نام برد.

از آنچه که انحصاراً دربارهٔ ديوان حافظ قابل‌توجه است موضوع رواج تفاؤل بدان است. 'فال گرفتن' از ديوان حافظ سنتى تازه نيست بلکه از ديرباز در ميان آشنايان شعر او اعم از فارسى‌زبانان و غير آنان متداول بود و چون در هر غزلى از ديوان حافظ مى‌توان به‌هر تأويل و توجيه بيتى را حسب حال تفاؤل‌کننده يافت، بدين سبب سرايندهٔ ديوان را 'لسان‌الغيب' لقب داده‌‌اند. حاج خليفه در کشف‌الظنون چند رساله را که در قرن دهم و پيش از آن دربارهٔ تفاؤل در ديوان حافظ نوشته‌اند ياد کرده است.