يکى از روش‌هاى هورمونى پيشگيرى از باردارى است که به صورت قرص‌هاى ترکيبى قرص‌هاى پروژستروني، قرص‌هاى يک‌بار در ماه و يا قرص‌هاى مردانه هستند.
نحوه اثر قرص‌هاى خوراکى
نحوه اثر اين قرص‌ها، جلوگيرى از آزاد شدن تخمک از تخمدان است و اين کار را از طريق مهار ترشح هورمون‌هاى گنادوتروپ از هيپوفيز، که براى تخمک‌گذارى ضرورى هستند، انجام مى‌دهند. ترکيبات فقط پروژستوژنى قادر هستند ترشحات مخاطى دهانه رحم را سفت و غليظ کرده و بدين‌ترتيب از نفوذ اسپرم جلوگيرى کنند. پروژستوژن‌ها هم‌چنين حرکت لوله‌ها را کم کرده و انتقال اسپرم و تخمک را به محوطه رحم به تأخير مى‌اندازند.
اثربخشى قرص‌هاى خوراکى
چنانچه قرص‌هاى خوراکى پيشگيرى از باردارى مطابق دستور توصيه شده مصرف شوند، ۱۰۰ درصد از حاملگى جلوگيرى مى‌کنند. بعضى خانم‌ها قرص‌ها را به طور منظم مصرف نمى‌کنند بنابر اين ميزان واقعى اثربخشى پائين‌تر است. در کشورهاى توسعه يافته، ميزان سالانه حاملگى همراه با قرص‌ها کمتر از يک درصد مى‌باشد، اما در بيشتر کشورهاى در حال توسعه ميزان حاملگى به طور قابل‌توجهى بالاتر است.
در شرايط کارآزمائى‌هاى باليني، کارآئى قرص‌هاى فقط پروژستوژني، تقريباً هميشه برابر با قرص‌هاى ترکيبى است. به هر حال در برنامه‌هاى بزرگ تنظيم خانواده، ميزان کارآئى و استمرار مصرف معمولاً پائين‌تر از کارآزمائى‌هاى بالينى است. کارآئى قرص‌ها، هم‌چنين، با داروهائى مثل ريفامپين، فنوباربيتال و آمپى‌سيلين تحت تأثير قرار مى‌گيرد.
موارد منع مصرف
الف- مطلق: سرطان‌هاى پستان و دستگاه تناسلي، بيمارى کبدي، سابقه قبلى يا فعلى ترومبوآمبولي، ناهنجارى‌هاى قلبي، هيپرليپيدمى مادرزادي، خونريزى‌هاى تشخيص داده نشده رحمي.
ب- مشکلات خاصى که مراقبت‌هاى پزشکى را طلب کند: سن بالاى ۴۰ سال، سن بالاى ۳۵ سال در صورتى‌که سيگار بکشد، فشار خون خفيف، بيمارى کليوى مزمن، صرع، ميگرن، مادر شيرده در ۶ ماه اول شيردهي، ديابت شيرين، بيمارى کيسه صفرا، سابقه کم بودن خونريزى‌هاى قاعدگي، قطع قاعدگى (آمنوره) و غيره.
مدت مصرف
قرص‌ها اساساً بايد براى فاصله‌گذارى بين مواليد در زنان جوان استفاده شوند. کسانى که بالاى ۳۵ سال دارند بهتر است از ديگر روش‌ها استفاده کنند. بعد از ۴۰ سالگى توصيه مى‌شود قرص‌هاى پيشگيرى از بارداري، به خاطر خطر زياد عوارض قلبى عروقي، قطع شود.
نظارت پزشکى
خانم‌هائى که از قرص‌هاى پيشگيرى از باردارى استفاده مى‌کنند بايد به طور سالانه تحت معاينه قرار گيرند. قبل از تجويز قرص انجام معاينات به دلايل ذيل ضرورى است:
- موارد منع مصرف مشخص شود
- کسانى که مشکلات خاصى دارند و نياز به نظارت مداخلات پزشکى وجود دارد، مشخص شوند. چک ليستى جدول (چک ليستى براى تجويز قرص‌هاى خوراکى پيشگيرى از بارداري) جهت غربال‌گرى زنانى که مى‌توانند قرص مصرف کنند، براى کارکنان بهداشتي، تهيه شده است.
جدول چک ليستى براى تجويز قرص‌هاى خوراکى پيشگيرى از باردارى
موارد زير را توسط گرفتن تاريخچه و معاينه بررسى کنيد
بله
خير
بالاى ۴۰ سال
بالاى ۳۵ سال و سيگارى قهار
صرع
درد شديد در ران يا پشت ساق پا
وريدهاى واريسى علامت‌دار در پاها
درد شديد قفسه سينه
تنگى‌نفس غيرعادى بعد از فعاليت بدنى
سردرد شديد و يا اختلال بينائى
شيردهى (بله = براى کمتر از ۶ ماه)
خونريزى بين قاعدگى‌ها و يا خونريزى بعد از نزديکى
قطع قاعدگى (آمنوره)
زردى غيرعادى پوست يا چشم
پُرفشارى خون (بله = بالاى ۱۴۰ ميلى‌متر جيوه فشار سيتولى و يا بالاى ۹۰ ميلى‌متر جيوه فشار دياستولى)
توده در پستان
پاهاى ورم کرده (ادم)دستورالعمل: اگر همه موارد بالا منفى است، مى‌توان به اين خانم‌ها قرص خوراکى پيشگيرى از باردارى داد. اگر هر کدام مثبت بود، قبل از تجويز قرص بايد توسط پزشک ديده شود.
