پیشینه معرق‌کاری

پيدايش تاريخى هنر معرق به‌درستى مشخص نيست. اما از تطبيق آن با هنر کاشى‌کارى به رابطه ميان اين دو هنر مى‌توان پى برد. معرق کاشى در دوره سلجوقيان يعنى در قرن ۶ هجرى به سمت کمال رفت و بسيار متداول شد. در قرن هشتم هنرمندان معرق‌کار به مراتب از هنرمندان عهد سلجوقى جلو افتادند. در اين قرن موفق شدند اجزايى را که اشکال معرق از آنها تشکيل مى‌‌يابد کوچک‌تر کنند و زيباترين اشکال بنايى و هندسى را از رنگ‌هاى زيبا و براق نماش دهند. در قرن‌هاى ۹ و ۱۰ معرق‌کارى در مراکزى چون شهر اصفهان، يزد، کاشان، هرات، سمرقند و تبريز توليد مى‌شد. تداوم اين هنر در دوره صفوى به اوج شکوفايى خود رسيد و آثار ارزنده‌اى را در هنر کاشى‌کارى پديد آورد. عصر طلايى و شکوفايى هنر کاشى‌کارى معرق به اواخر ايلخاني، دوره تيمورى و صفوى متعلق است. در توسعه کاشى‌کارى معرق، استادکاران و هنرمندان دوره تيمورى نقش مهم‌ترى داشته و در توسعه آن به‌ويژه در شرق ايران، فعالانه کوشيدند.

بناهايى چون غياثيه خرگرد به سال ۸۴۸ هـ. ، مسجد گوهرشاد به سال ۸۲۱، مسجد کبود به سال ۸۷۰ از نمونه‌هاى جالب معمارى ايران است که با آرايش کاشى معرق همراه است. شيوهٔ کاشى‌کارى معرق در دوره صفويه با کاربرد وسيعى توسعه يافت و بناهاى بسيارى با اين شيوه آرايش شد. بناهايى چون مسجد شيخ لطف‌الله، مسجد امام، مدرسهٔ چهارباغ که شاهکارهاى معمارى عهد صفوى شمرده مى‌شوند داراى کاشى‌کارى معرق هستند.

در دورهٔ زنديه اين هنر رو به افول نهاد. در دوره قاجاريه نيز کاشى‌کارى معرق تقليدى ناقص از گذشته بود. با ورود کمان اره به ايران معرق چوب توسعه يافته و با گذشت زمان رو به تکامل رفت، به‌طورى‌که امروزه انواع و اقسام معرق‌ها با زمينه‌هاى مختلف و رنگ‌آميزى متفاوت توليد شده و حتى به خارج از ايران نيز صادر مى‌شود. اما به‌هرحال هنر معرق رونق گذشته خود را از دست داد. در طى ساليان معرق هم‌پاى حرکت زمان پيشرفت کرد و تحولات و نوآورى‌هاى مختلفى در آن پديد آمد.

اين هنر در آغاز براى تزئين سطح ميز، بوفه، در و صندلى به‌کار برده مى‌شد و تنها نقوش اسليمى در آن به‌کار گرفته مى‌شد.

و از پنج رنگ محدود چوب‌هاى آبنوس، فوفل، گلابي، سنجد و توت استفاده مى‌شد و گاه براى تنوع از برش‌هاى خاتم براى اشباع نقش‌ها بهره گرفته مى‌شد. در آن زمان شيوهٔ معرق‌کارى در مقايسه با روش امروزى بسيار متفاوت بود و بيشتر به‌روش معرق هندى اجرا مى‌شد. به‌طورکلى گفته شده که اين هنر از چين يا هند به ايران آمده است و هنرمندان و صنعتگران ايران طبق ذوق و سليقه خود آن را تکميل کرده و گسترش داده‌اند. امروزه بيش از هفتاد نوع چوب در هنر معرق‌کارى به‌کار مى‌رود.