در برخى از گونه‌هاى ارائه کتبى مثل گزارش‌هاى اداري، فني، گزارش کارآموزي، رساله فارغ‌التحصيلى و ... لازم است که ارائه‌کننده پيشنهادات و نظرات خود را به‌طور منطقى و منسجم ارائه کند. مثلاً در رساله فارغ‌التحصيلي، زمينه‌هاى گسترش و پژوهش بيشتر را معرفى کند.
نظرات گاه ممکن است انتقادى باشند در جهت بهبود وضع، در هر حال در متون علمى و فنى پيشنهادات و نظرات بايد صريح، صادقانه، مسؤولانه و خيرخواهانه و مبتنى بر منطق سرد نوشته شوند و خالى از حب و بغض باشند.
پيوست‌ها
در ارائه کتبي، گاه لازم است مطالبى را که به‌نحوى از نظر موضوعى يا مفهومى مرتبط با مطالب متن اصلى هستند، اضافه کنيم. تشخيص اين‌که چه مطالبى را بايد در قسمت پيوست‌ها آورد، هميشه آسان نيست. براى اين کار بايد ضوابطى داشته باشيم تا تصميم بگيريم چه مطالبى نسبت به مطالب متن اصلي، از اولويت درج و اهميت کمترى برخوردارند و در عين حال لازم است که خواننده از آنها آگاهى داشته باشد. معمولاً در موارد زير، مطالب را در قسمت پيوست‌ها درج مى‌کنيم:
- مطالبى که از نظر ارائه‌کننده اصلى نبوده ولى به‌نحوى با مباحث متن اصلى در ارتباط هستند و اطلاعات بيشترى به مخاطب منتقل مى‌کنند.
- مطالبى که پس از تنظيم نهايى ارائه کتبي، به آنها دست يافته باشيم.
- توضيح بيشتر بعضى اصطلاحات متن اصلي
- انواع فهرست‌ها مثل فهرست اختصارات و علائم بکار رفته در متن اصلي، فهرست اسامى خاص، نمايه‌ها و ... (غير از فهرست مطالب، شکل‌ها و جدول‌ها)
- جدول‌ها، شکل‌ها، فرم‌هاى کامپيوترى که به دليلى امکان درج آنها در متن اصلى نباشد. (مثلاً به علت بزرگ بودن يا زياد بودن تعداد صفحات).
پيوست بايد داراى يک شماره يا حرف مشخص‌کننده باشد تا بتوان از متن اصلى به آن ارجاع داد. ترتيب درج پيوست‌ها بهتر است همان ترتيب اولين ارجاع به آنها در متن اصلى باشد. در شروع قسمت پيوست‌ها بهتر است صفحه‌اى حاوى کلمه پيوست‌ها يا ضميمه‌ها درج شود.
فهرست منابع
اين فهرست را کتاب‌نامه، کتاب‌شناسى و گاه کتاب‌نگارى نيز مى‌گويند. در اکثر انواع ارائه نوشتارى حتماً بايد منابعى که در تنظيم و آماده‌سازى محتواى ارائه مورد استفاده قرار گرفته‌اند، معرفى شوند، زيرا اصل رعايت امانت نزد اهل انديشه و قلم، چنين حکم مى‌کند.
فهرست منابع را مى‌توان براساس ضوابط مختلفى تنظيم کرد، از جمله:
۱. برحسب فرم انتشار منبع (کتاب، مقاله، نشريات دوره‌اى و ...)
۲. برحسب اصلى و فرعى بودن منبع در تنظيم ارائه نوشتارى
۳. برحسب تاريخ انتشار
۴. برحسب نظم الفبايى نام مؤلفين
۵. برحسب نظم الفبايى عنوان منابع
۶. برحسب موضوعات
۷. برحسب زبان
مى‌توان از چند ضابطه نيز در تنظيم اين فهرست استفاده کرد، مثلاً برحسب فرم انتشار و نظم الفبايى يا تاريخ انتشار ، گاه مى‌توان فهرست منابع مربوط به هر فصل را در انتهاى همان فصل درج کرد.
- نحوه نوشتن مشخصات منبع
در اين‌جا نيز، مثل پانوشت، همان سه مجموعه اطلاعات نوشته مى‌شود. جزئيات اطلاعات بستگى به نوع منبع دارد. در جدول ذيل اين اطلاعات را در مورد چند نوع منبع مى‌بينيم.
۱. در متون علمى - فني، گاه به سبب اهميت فقره اطلاع تاريخ، آن را بلافاصله، آن را بلافاصله بعد از نام کوچک مؤلف قيد مى‌کنند.
۲. اگر از يک مؤلف بيش از يک منبع مورد استفاده قرار گرفته باشد. تکرار نام‌خانوادگى و نام کوچک او لزومى ندارد، به جاى آنها، يک خط افقى به طول حدود ۲ سانتى‌متر رسم و در انتهاى خط، نقطه گذاشته مى‌شود، البته لازمه اين کار اين است که فهرست منابع برحسب نظم الفبايى نام مؤلفين مرتب شده باشد.
۳. گاه چهار حرف اوّل نام‌خانوادگى مؤلف و دو رقم تاريخ محصور در علامت [ ]، قبل از نام‌خانوادگى مؤلف آورده مى‌شود. چنين فهرستى معمولاً به‌نظم الفبايى همان چهار حرف مرتب مى‌شود.
۴. توجه داشته باشيم که در جزئيات اطلاعات فوق به‌ويژه استفاده از نشانه‌هاى سجاوندي، بين مؤلفين، ويراستاران و ناشران چندان اتفاق‌نظر نيست.
جدول اطلاعات لازم در مورد منبع در فهرست منابع
نوع منبع
مشخصات مؤلف
مشخصات منابع
مشخصات ناشر
کتاب
نام‌خانوادگى مؤلف (مؤلفين)، نام(هاي) کوچک
مؤلف (مؤلفين) يا نام ويراستار به‌عنوان مؤلف يا مؤسسه‌اى که نقش مؤلف را
دارد نقطه
عنوان کامل کتاب ويرگول نام
ويراستار يا مترجم با قيد کلمه ويراستهٔ يا ترجمهٔ ويرگول شماره مجلد
ويرگول شماره ويراست نقطه
محل نشر علامت: نام ناشر ويرگول
تاريخ نشر نقطه
مقاله از جله
به همان صورت بالا
عنوان کامل مقاله محصور در علامت نقطه
عنوان محله ويرگول شماره مسلسل
ويرگول تاريخ ويرگول شماره صفحات اول و آخر نقطه
مقاله از کتاب
مثل بالا
عنوان مقاله محصور در علامت ويرگول
کلمهٔ در عنوان کتاب ويرگول نام ويراستار(ها) کلمه ويراستار در
پرانتز نقطه
محل نشر علامت: نام ناشر ويرگول
تاريخ نشر نقطه
رساله (تز)
مثل بالا
عنوان رساله ويرگول درجه‌اى که
رساله براى اخذ آن نوشته است در پرانتز ويرگول
نام دانشگاه ويرگول تاريخ ويرگول
شماره صفحه(ها) نقطه
مقاله از روزنامه
مثل مقاله از مجله
مثل مقاله از مجله
عنوان روزنامه ويرگول محل
نشر ويرگول تاريخ نقطه
مقاله از دايرةالمعارف
مثل کتاب
مثل مقاله از مجله
عنوان دايره‌العمعارف ويرگول
شماره مجله ويرگول شماره صفحات اوّل و آخر نقطه
