خصوصیات رفتاری(۳)

رفتارهاى نمايشى قبل از جفتگيرى (Courting)

رفتارهاى توليدمثلى در شترمرغ اغلب در شروع فصل تابستان در آب و هواى خشک و ترجيحاً آفتابى مشاهده مى‌شود. در حالى‌ که شترمرغ تمايل خود را براى جفت‌گيرى به همراه آواز بلند جفتگيرى ابراز مى‌دارد، شترمرغ ماده با مکث کردن براى يک لحظه و دست کشيدن از غذا به اين آواز واکنش نشان مى‌دهد. آمادگى شترمرغ نر براى جفت‌گيري، با قرمز شدن پوست در ناحيهٔ ساق پا و نوک نيز مشخص مى‌گردد. پرندگان ماده چنين خصوصيات واضحى را نشان نمى‌دهند.

شترمرغ ماده بى‌هدف و با سر و نوکى افتاده، در‌حالى‌که بال‌ها و نيز منقار خود را برهم مى‌زند در اطراف شترمرغ نر مى‌دود. ابراز احساسات براى جفت‌گيرى در حالت نشسته نيز صورت مى‌گيرد. شترمرغ نر پس از انتخاب يک شترمرغ ماده به‌عنوان جفت، تمايل خود را نسبت به ديگر شترمرغ‌‌هاى ماده از دست مى‌دهد. سپس شترمرغ نر بال‌هاى خود را بالا مى‌برد و در اين حين شترمرغ ماده فوراً روى زمين نشسته و شترمرغ نر از پشت بر روى او سوار مى‌شود. در طول جفت‌گيرى شترمر ماده رفتارهاى سمبليکى شبيه غذا خوردن را انجام مى‌دهد. شترمرغ نر بال‌هاى خود را باز کرده و سرش را با گردنى مارپيچى شکل به سمت راست و چپ بدن خود مى‌زند. بعد از حدود ۲۰ ثانيه شترمرغ نر گردن خود را خم کرده و به حالت پف کرده آن را در نزديکى سر شترمرغ ماده مانند يک کيسهٔ هوا به سمت جلو و عقب حرکت مى‌دهد. مرحلهٔ بعدى مرحلهٔ نزديکى است. شترمرغ نر به مدت ۴۰ ثانيه صداى خاصى (Rattling) را ايجاد کرده و همزمان بال‌هاى خود را مى‌لرزاند. اندام تناسلى نرينه بعد از نزديکى (Copulation) بيرون باقى مى‌ماند و پرهاى دم به طرف بالا قرار دارد. هر دو زوج بعد از نزديکي، از همديگر دور مى‌شوند. حتى در بعضى موارد مشاهده شده است که شترمرغ نر بعد از نزديکي، به شترمرغ ماده با انگشت خود ضربه‌اى مى‌زند. در اين حالت شترمرغ ماده برخاسته و با بال‌هائى باز با همان حالت‌هاى قبلى شروع به‌راه رفتن مى‌کند.

به‌طور کلى ميانگين روزانهٔ رفتارهاى جنسى اندک است (۹۶/۰ درصد). فعاليت‌هاى جنسى در ماه‌هاى بارانى مى و ژوئن همانند ماه گرم آگوست حدوداً سه‌بار در روز مشاهده شده است. شگفت‌انگيزتر اين که پرندگان هيچ‌گونه تمايلى به جفت‌گيرى در باد و باران ندارند. در اواسط ماه آگوست و نيز زمانى‌که خورشيد به‌شدت مى‌تابد جفت‌گيرى به کرّات ديده مى‌شود.

استراحت

شترمرغ‌ها تقريباً ۲۷ درصد از وقت خود را صرف استراحت مى‌کنند. قبل از طلوع آفتاب تقريباً ۸۰ درصد گلّه در حال استراحت هستند. تمام پرندگان به‌جز چند تائى که هنوز مشغول خوردن يا تماشا کردن مى‌باشند، روى زمين نزديک همديگر مى‌خوابند. اين مشاهدات در طول يک دورهٔ بارانى صورت گرفته است. جالب توجه آن است که با وجود ۵۰ متر مربع سايبان، پرندگان ترجيح مى‌دهند که در زير باران بنشينند. از سايبان فقط در ابتداى صبح جهت تغذيه استفاده مى‌شود. استراحت پرندگان در هواى گرم ماه آگوست کمتر از ماه‌هاى مرطوب مى و ژوئن است.

رفتارهاى خوشايند

رفتارهاى خوشايند شترمرغ شامل رسيدگى به پر و بال، حمام شن، خميازه کشيدن و کش دادن اندام‌هاى انتهائى و خلفى بدن مى‌باشد. در هنگام نظافت، شتر مرغ منقار خود را در ميان پر و بال خود کرده و آنها را مى‌کشد که در اين حالت پرهاى شل و کهنه کنده مى‌شوند.

نظافت کردن شامل اعضاء ديگر از جمله سر، گردن، پاها و انگشتان نيز مى‌شود. معمولاً يک شترمرغ که به تميز خود مى‌پردازد باعث تحريک ساير شترمرغ‌ها شده و بقيه گلّه نيز همزمان به تميز کردن خود مشغول مى‌شوند. بهداشت فردى جزو کارهاى مشارکتى شترمرغ‌ها محسوب نمى‌شود.

مشاهدات نشان مى‌دهد که به‌طور متوسط ۵ درصد از وقت روزانه به نظافت اختصاص داده مى‌شود. گزارشات Sambraus نشان مى‌دهد که هر شترمرغ در هر ساعت ۱۰ درصد از وقت خود را صرف نظافت پر و بال خود مى‌کند. احتمالاً اين اختلاف به‌دليل شرايط آب و هوائى متفاوت است. يعنى در هواى گرم و خشک پرندگان زمان بيشترى صرف زدودن گرد و غبار از پرهاى خود مى‌کنند. بر طبق گزارشات Bertram هر دو جنس نر و ماده شترمرغ‌هاى وحشى که در آب و هوائى مشابه زندگى مى‌کنند ۹ درصد از وقت خود را در دوران قبل از جوجه‌کشى صرف نظافت مى‌کنند. او مشاهده نمود که ۱۵ درصد شترمرغ‌ها در کنيا هنگام صبح مشغول نظافت هستند. براى حمام کردن در شن، شترمرغ‌ها بر روى مناطق شنى و خشک دراز کشيده و گردن خود را مانند مار در شن حرکت مى‌دهند و با بال‌هاى گسترده شن را بر روى بدن مى‌ريزند.

نظافت پر و بال و حمام شن جزو رفتارهاى ذاتى شترمرغ است. نگهدارى از پر و بال با شرايط آب و هوائى خاصى ارتباط نداشته و مى‌تواند در تمام طول سال انجام گيرد؛ به‌طورى‌که حتى در زمستان نيز در صورت وجود محلى خشک و پوشيده امکان حمام شن وجود دارد.

خميازه کشيدن در شترمرغ نيز مشاهده مى‌گردد. Sauer عمل خميازه کشيدن را يک رفتار وابسته به متابوليسم توصيف مى‌کند. خميازه کشيدن، کشش بدن و نفس نفس زدن به‌عنوان اعمال تنظيمى و تعادل فيزيولوژيکى بدن محسوب مى‌شود. خميازه کشيدن در شروع مرحله استراحت موجب آرامش پرنده شده و در انتهاء اين مرحله فعاليت همزمان در گروه را القاء مى‌نمايد.

در ماه آگوست وقتى که درجهٔ حرارت به ۳۲ درجهٔ سانتى‌گراد مى‌رسد پرندگان شروع به نفس‌ نفس زدن مى‌نمايند. بدين منظور پرندگان سر خود را با زاويه‌اى بالا نگه داشته و منقار خود را باز مى‌کنند و غشاء نازک زير پلک چشم را تا اندازه‌اى به بالاى کرهٔ چشم مى‌برند.