قدرت عوامل موقعیتی

مشاهده می‌شود که مردم معمولاً اثر نیروهای برونی را بر رفتار دست‌کم می‌گیرند. تحقیقات انجام‌شده درباره همرنگی و اطاعت این نکته را به‌صورتی برجسته نشان می‌دهند - البته نه به لحاظ نتایجشان بلکه به خاطر شگفتی که این نتایج در ما برمی‌انگیزد. یکی از روانشناسان همه‌ساله در درس روانشناسی اجتماعی خود از دانشجویان سؤال می‌کند که آیا در آزمایش میلگرام در مرحله‌ای که 'یادگیرنده' شروع به کوبیدن به دیوار می‌کند باز هم به زدن ضربه برقی ادامه خواهند داد یا خیر. پاسخ تقریباً ۹۹ درصد دانشجویان به این سؤال منفی است (آرونسون، ۱۹۸۰). خود میلگرام در این مورد از روانپزشکان یک دانشکده پزشکی معروف نظرخواهی کرد؛ پیش‌بینی آنها این بود که بیشتر آزمودنی‌ها در مرحله ضربه ۱۵۰ ولتی از ادامه کار امتناع خواهند کرد و تنها در حدود ۴ درصد آنان فراتر از ضربه ۳۰۰ ولتی و کمتر از ۱ درصد تا آخرین حد، یعنی ضربه ۴۵۰ ولتی پیش خواهند رفت.

در یک تحقیق، از آزمودنی‌ها خواسته شد که تمام جریان کار میلگرام را همراه با دستگاه ضربه برقی و نوار صدای یک 'یادگیرنده' معترض به‌طور کامل در ذهن خود مرور کنند. همان‌طور که شکل (اطاعت پیش‌بینی‌شده و واقعی) نشان می‌دهد افراد مورد آزمایش صرف‌نظر از اینکه نقش آزمودنی یا نقش مشاهده‌گر را ایفاء می‌کردند، همگی میزان اطاعت را بسیار کمتر از آنچه که در آزمایش میلگرام به‌دست آمده بود برآورد کردند (بایر بروبر، ۱۹۷۳)، در مطالعه مربوط به پرستارها هم نتایج مشابهی به‌دست آمد. وقتی به پرستارهائی که در آزمایش شرکت نداشتند توصیف کاملی از موقعیت آزمایشی عرضه گردید و از آنها سؤال شد که خودشان در چنین موقعیتی چه پاسخی می‌دادند ۸۵ درصد آنان اظهار داشتند که از دادن دارو امتناع می‌کردند. به‌علاوه، به‌نظر اغلب آنان اکثر پرستارها نیز چنین کاری را نمی‌کنند. ۲۱ دانشجوی پرستاری در برابر همان سؤال همگی اظهار داشتند که از اجراء دستور داروئی مزبور امتناع می‌کردند.

منحنی بالاتر بر مبنای داده‌های میلگرام رسم شده و درصد آزمودنی‌هائی را نشان می‌دهد که تا پایان کار مطیع باقی ماندند و همراه با بالا بردن ولتاژ به زدن ضربه برقی ادامه دادند. منحنی پائین‌تر در تحقیقی به‌دست آمده که در آن آزمودنی‌ها نمایش گونه‌ای از آزمایش میلگرام را مشاهده کردند و بعد پیش‌بینی نمودند که با افزایش شدت ضربه برقی چند درصد آزمودنی‌ها همچنان به اطاعت از آزمایشگر ادامه خواهند داد. برآوردهای این مشاهده‌گران از قدرت تأثیر عوامل موقعیتی و میزان اطاعت آزمودنی‌ها در موقعیت آزمایشی میلگرام به میزان بارزی کمتر از مقدار واقعی بوده (اقتباس از بایر برویر، ۱۹۷۳).

منحنی بالاتر بر مبنای داده‌های میلگرام رسم شده و درصد آزمودنی‌هائی را نشان می‌دهد که تا پایان کار مطیع باقی ماندند و همراه با بالا بردن ولتاژ به زدن ضربه برقی ادامه دادند. منحنی پائین‌تر در تحقیقی به‌دست آمده که در آن آزمودنی‌ها نمایش گونه‌ای از آزمایش میلگرام را مشاهده کردند و بعد پیش‌بینی نمودند که با افزایش شدت ضربه برقی چند درصد آزمودنی‌ها همچنان به اطاعت از آزمایشگر ادامه خواهند داد. برآوردهای این مشاهده‌گران از قدرت تأثیر عوامل موقعیتی و میزان اطاعت آزمودنی‌ها در موقعیت آزمایشی میلگرام به میزان بارزی کمتر از مقدار واقعی بوده (اقتباس از بایر برویر، ۱۹۷۳).

به این ترتیب، آزمایش‌های مربوط به اطاعت به روشنی گویای این آموزهٔ روانشناسی اجتماعی هستند که ما قدرت تأثیر نیروهای موقعیتی و یا اجتماعی را بر رفتار انسان بسیار دست‌کم می‌گیریم.