شناسائی استرپتوکوک‌های مدفوعی و کلستریدیوم پرفرنژنس
مراقبت از کيفيت آب آشاميدنى در اصل يک اقدام بهداشتى به‌شمار مى‌رود زيرا بر حفظ سلامت عمومى در برابر بيمارى‌هاى منتقله به‌وسيلهٔ آب توجه دارد. اجزاء برنامه‌هاى مراقبت از کيفيت آب آشاميدنى عبارتند از:
بررسى بهداشتى
بررسى بهداشتى عبارت است از بازرسى مقطعى و ارزشيابى آب توسط يک شخص کارآزموده و متخصص از کل نظام تأمين آب. هدف از بررسى، شناسائى و اصلاح نادرستى‌ها و کمبودها است. بررسى بهداشتى براى تفسير کامل نتايج آزمايشگاهى ضرورت دارد.
نمونه‌بردارى
نمونه‌بردارى آب بايد با دقتى همانند دقت يک عمل جراحى انجام گيرد. و در آن احتياط‌هاى مربوط به عدم آلودگى رعايت شود، چون براساس نمونه‌بردارى نتايج به‌دست آمده تجزيه و تحليل مى‌شود. کار نمونه‌بردارى بايد به‌دست افراد شايسته و آموزش ديده با رعايت دقيق مراتب روش نمونه‌بردارى و دفعات آن انجام گيرد. شرح مراتب نمونه‌بردارى در نشريه WHO به نام استاندارد‌هاى بين‌المللى براى آب آشاميدني و يا در ICMR جزوه استاندارهاى کيفيت آب مصرفي آمده است.
بررسى ميکروب‌شناختى
آزمون‌هاى معمول براى ميکروب‌شناسى آب عبارتند از:
آزمون کليفرم‌هاى احتمالى
الف- روش چند لوله‌اي
اين آزمون بر پايهٔ برآورد بيشترين شمارهٔ احتمالى (MPN) کلى فرم‌ها درصد ميلى‌ليتر آب است. براى انجام آزمون مقدارهاى از پيش اندازه‌گيرى شدهٔ آب (يک‌دهم، يک، ده، ... پنجاه ميلى‌ليتر) در لوله‌هاى ماک‌کانکى (McConkey) ريخته مى‌شود. لوله‌ها املاح صفراوى لاکتوز و آبگوشت همراه با بروموکرموزول ارغوانى به‌عنوان نشانگر دارند. سپس به مدت ۴۸ ساعت در گرم‌خانه (انکوباتور) نهاده مى‌شوند و از روى جداول آمارى برآورد بيشترين شمارهٔ احتمالى (MPN) کلى فرم‌ها با توجه به شمار لوله‌هائى که در آنها اسيد و گاز توليد شده، انجام مى‌گيرد. اين نتيجه، نتيجهٔ احتمالى شمارش کليفرم‌ها ناميده مى‌شود، فرض بر آن است در هر لوله‌اى که تخمير انجام شده باشد ميکروب‌ها کليفرم وجود داشته است، زيرا گاهى اين واکنش به‌علت وجود ميکروب‌هاى ديگر به تنهائى يا همراه با کليفرم‌ها روى مى‌دهد.
آزمون‌هاى تائيد‌کننده: گام بعدى تائيد وجود کليفرم‌ها در لوله‌هائى است که واکنش آنها مثبت فرض شده است. در آب‌هاى کلرزنى نشده به‌طور کلى آزمايش‌هاى تائيد‌کننده ضرورى نيست ولى در آب‌هاى کلرزنى شده اين آزمايش‌ها لازم هستند. آزمايش تائيد با کشت محتواى هر لولهٔ مثبت بر دو لولهٔ آزمايش آبگوشت و صفراى سبز درخشان‌دار (Brilliant green Bile) انجام مى‌شود. يکى از لوله‌ها به مدت ۴۸ ساعت در گرم‌خانهٔ سى و هفت درجهٔ صد قسمتى نهاده مى‌شود تا وجود ميکروب‌هاى کليفرم در آن تائيد شود و لولهٔ ديگر در گرم‌خانهٔ ۴۴ درجهٔ صد قسمتى نهاده مى‌شود و شش ساعت بعد و بيست و چهار ساعت بعد بازرسى مى‌شود تا معلوم شود E.coli در آن هست يا نه. E.coli تقريباً تنها ميکروب کليفرم است که در ۴۴ درجه گرما مى‌تواند از لاکتوز گاز توليد کند. اگر باز هم تائيد وجود E.coli لازم شود مى‌توان آزمون توليد اندول در ۴۴ درجهٔ گرما را انجام داد.
ب- روش پالايش با پرده يا صافى غشائى (Membrane Filtration technique)
در بعضى کشورها روش پالايش با پرده به‌عنوان روش استاندارد آزمون وجود ميکروب‌هاى کليفرم انجام مى‌شود به اين ترتيب که حجم معينى از آب نمونه‌بردارى شده از راه پرده‌اى از جنس سلولز استر (Cellulose Ester) پاليده مى‌شوند. با اين کار همهٔ ميکروب‌هاى موجود در آب به سطح اين پرده گير مى‌کنند و با تلقيح سطح بالائى پرده به محيط کشت در گرماى مناسب مى‌توان پرگنه‌هاى به‌دست آمده را شمارش کرد و در مدت بيست ساعت نتيجه را به‌دست آورد. در روش چند‌لوله‌اى به‌طور معمول ۹۶ - ۷۲ ساعت وقت لازم است.
شناسائى استرپتوکوک‌هاى مدفوعى و کلستريديوم پرفرنژنس
اين آزمون دليل تائيد‌کنندهٔ مفيدى دربارهٔ آلودگى آب‌هاى مشکوک به مواد مدفوعى است.
شمارش پرگنه (Colony Count)
بيشتر اوقات شمارش پرگنه‌هاى روى محيط غذائى آگار در ۳۷ درجه و ۲۲ درجهٔ سانتى‌گراد براى آزمايش ميکروب‌شناختى آب به‌کار مى‌رود. شمارش پرگنه برآورد کلى از خلوص ميکروبى آب را به‌دست مى‌دهد. تنها يک بار شمارش ارزش ناچيزى دارد ولى شمارش آب يک منبع با فاصله‌هاى مکرر مى‌تواند با ارزش باشد. افزايش ناگهانى شمارهٔ پرگنه‌ها نخستين نشانه‌هاى آلودگى است. شمار ظرف‌هائى (Plates) که توصيه شده به‌شرح ذيل است:
آب در محل مصرف
شمارش ظرف پس از دو روز در ۳۷ْ
شمارش پس از سه روز در ۲۲ْ
گندزدائى شده
۰
۲۰
گندزدائى نشده
۱۰
۱۰۰
مطالعه‌هاى جديد نشان داده‌اند که شمارش ميکروب‌ها در ظرف آگار عصارهٔ مخمردار پس از هفت روز گرم‌خانهٔ ۲۲ درجه را مى‌توان به‌عنوان بهترين نشانه به‌منظور ميکروب‌شناسى به‌طور کلى به‌کار گرفت. زيرا در نبودِ کلر باقى مانده تعداد ميکروب‌هائى که در ۲۲ درجهٔ صد قسمتى پس از هفت روز مى‌توانند رشد کنند بسيار زياد است.
آزمايش زيست‌شناختى
ممکن است آب داراى خرده زيست‌مندهائى مانند جلبک‌ها، قارچ‌ها، مخمرها، تک‌ياخته‌هاى انگلي، خرچنگ‌ها، ريزه‌کرم‌ها و Rotifer(٭ روتيفرها موجودات ريزبينى هستند که در آب‌هاى تازه ديده مى‌شوند و حلقه‌اى از مژه‌هاى متحرک دارند که به هنگام ارتعاش شبيه چرخ پره‌دار در مى‌آيد. م
)ها و ... باشد. اين زيست‌مندها به‌طور کلى پلانکتون ناميده مى‌شوند. پلانکتون‌ها در آب بو و طعم قابل اعتراض به‌وجود مى‌آورند و نشانه‌اى از آلودگى آب هستند. درجهٔ آلودگى را به‌صورت چندى (کمّي) و چونى (کيفي) و با توجه به شماره و نوع موجودات آب تعيين مى‌کنند.
بررسى شيميائى
بررسى شيميائى آب آشاميدنى مهم‌ترين نشانهٔ راه يافتن آب‌هاى صنعتى و کشاورزى به منبع آب تصفيه‌نشده در نظر گرفته مى‌شود. آزمون‌هاى مربوط به تعيين pH، رنگ، کدورت، کلرورها، آمونياک، کلر لازم و کلر باقى‌مانده، آزمون‌هاى پايه در بررسى شيميائى هستند. اندازه‌گيرى منظم کلر باقى‌مانده در آب مصرفى را مى‌توان تا حدى جانشين بررسى‌هاى ميکروب‌شناختى کرد. هنگامى که مقدار آهن و منگنز آب تصفيه نشده آنقدر باشد که بر کار تصفيهٔ آب تأثير بگذارد اندازه‌گيرى آن دو لازم مى‌شود. تجزيهٔ شيميائى کامل هم شامل تجزيهٔ آب از نظر فلزهاى سمي، آفت‌کش‌ها، مواد شيميائى آلى پايدار و پرتوزاها مى‌باشد.
