طرح برنامهٔ ارزشیابی

ارزشيابى هر برنامه و از جمله برنامه‌هاى ترويجي، قاعدتاً بايد داراى روندى منظم و منطقى بوده خط مشى آن نيز پيشاپيش معلوم باشد. کلود بنت در روند ارزشيابى برنامه‌هاى ترويجى به يک رشته اقدامات يا مراحلى اشاره مى‌کند که نظر به ارتباط مستحکم و ناگسستنى که بين آنها وجود دارد آنها را اصطلاحاً خط زنجير برنامهٔ ارزشيابى مى‌نامند.

- کلود بنت مرحلهٔ اول: از طرح خود را شامل ورود کليهٔ اطلاعات و داده‌هاى برنامهٔ ترويجى مى‌داند که ارزشياب را از نتايج برنامه آگاه مى‌سازند. اين اطلاعات از اولين مراحل تشکيل و تنظيم برنامهٔ ارزشيابى تا آخرين مراحل اجراء آن، مورد نياز است. به‌علاوه، اطلاع از امکانات موجود نيز شامل همين مرحله مى‌شود. ضمناً فرد ارزشياب در اين مرحله به منابعى نياز دارد تا بتواند طرح مورد نظر ش را ارائه دهد. کلود بنت پيشنهاد مى‌کند که ابتدا آنچه تغذيه‌کنندهٔ فعاليت‌هاى ترويجى است تعيين و دقيقاً مشخص شود و سپس به بررسى ساير مراحل اقدام گردد.

- در مرحلهٔ دوم: طرح را فعاليت‌هائى مى‌داند که بايد ضمن اجراء برنامهٔ ارزشيابى انجام گردند. فرضاً مقرر مى‌شود که پيش از اجراء برنامهد ارزشيابى به افرادى که وظايف مختلفى در اجراء اين طرح دارند آموزش لازم داده شود تا حرکات و عمليات پيش‌بينى شده براى همهٔ دست‌اندرکاران يکنواخت و هماهنگ گردد. نوع اين آموزش و نکات لازم در آن محتواء همين مرحله را تشکيل مى‌دهد.

- سومين مرحله: از خط زنجير ارزشيابى زمانى جامهٔ عمل مى‌پوشد که مردم در مسير برنامهٔ ترويجى قرار گيرند. در اين مرحله فراگيران برنامه‌هاى ترويجى مورد مطالعه قرار مى‌گيرند و ارزشياب نسبت به آنچه مشاهده مى‌کند به قضاوت مى‌پردازد. نتيجهٔ اين قضاوت‌ها که بر اثر مطالعهٔ عکس‌العمل‌ەاى فراگيران در برنامهٔ ارشادى صورت مى‌گيرد پايهٔ مرحلهٔ چهارم طرح بنت را تشکيل مى‌دهد.

- مرحله چهارم: مطالعه و بررسى عکس‌العمل‌هائى است که در مرحلهٔ سوم آشکار مى‌شود.

- مرحلهٔ پنجم: بررسى ميزان و نحوهٔ تغييراتى است که از جبنه‌هاى اطلاعاتي، عقيدتي، مهارتى و ايده‌آل‌ها در فراگيران حاصل مى‌شود. اين مرحله فقط با کاربرد معيارهائى معقول و مشخص قابل انجام است که بايد از پيش تعيين شده باشند. فرضاً ارزشياب بر حسب انتظاراتى که از تأثير برنامه بر فراگيران دارد متوقع است که ۸۰ درصد اطلاعات ارائه شده از طرف فراگيران درک و محفوظ شود يا اينکه گروه مشخصى از فراگيران نظريات خود را در خصوص برنامه ارائه دهند يا در حدى معين مهارت مورد نياز خود را کسب کنند.

- مرحلهٔ ششم: که مرحله‌اى اساسى‌تر است ميزان پذيرش نوآورى‌ها و تثبيت آنها مورد مطالعه قرار مى‌گيرد. اين مرحله البته سريعاً عينيت نمى‌يابد و در بُعد معينى از زمان قابل بررسى است فرضاً پيش‌بينى شود که طى دو سال، درصد معينى از افراد منطقه پديدهٔ مورد تجويز را ياد بگيرند، بپذيرند و به مرحلهٔ عمل در آورند.

- مرحلهٔ هفتم: يا آخرين مرحله از خط زنجير، ارزشيابى نتايج حاصل از برنامهٔ ترويج است که با توجه به يافته‌هاى مرحلهٔ پيشين صورت مى‌گيرد. فرضاً بر حسب پيش‌بينى برنامهٔ اجرائى و انجام نکات آموزشى برنامهٔ ترويجى و پس از انقضاء مدت لازم بايد به درآمد نهائى که پذيرفته‌ها را عمل کرده‌اند درصد معينى اضافه شده باشد. اين مرحله، که مربوط به داده‌پردازى است، بايد طى برنامهٔ ويژه‌اى طراحى و با استفاده از ورش‌هاى آمارى که عمدتاً شامل آمار اجتماعى و ناپارامترى است صورت پذيرد و در انجام آن از بسته نرم‌افزار SPSS يا SAS استفاده شود.