یکشنبه, ۱۴ بهمن, ۱۴۰۳ / 2 February, 2025
مجله ویستا
تذکره‌هاى فارسى
| دورهٔ سده ده تا دوازده هجرى از مهم‌ترين دوره‌هاى تذکر‌ه‌نويسى به دنبال نهضت آخرهاى دورهٔ تيموريان در اين راه است. شور و شوقى که در اين دوره در ايران و سپس در هند در تأليف تذکره‌هاى شاعران وجود داشت، در دورهٔ بعد از آن با نيروئى بسيار ادامه يافت و کتاب‌هاى متعدد کوچک و بزرگ در اين راه به زينت تصنيف و تأليف آراسته شد. گذشته از محيط مساعدى که تشويق و ترغيب امرا و پادشاهان براى ايجاد چنين کتاب‌هائى به‌وجود آورده بود، رواج شعر به خودى خود هم انگيزه‌اى خاص در اين امر بود. هرکس اندک مايه‌‌اى از ذوق داشت سعى مى‌کرد آن را دست‌موزهٔ تفاخر سازد و بر اهل زمان عرضه کند. به همين علت بود که در هر طبقه و هر دسته از طبقات اجتماعى آن زمان بهنام عدهٔ کثيرى از شاعران باز مى‌خوريم. |
| اين رواج عظيم شعر عده‌اى از صاحب ذوقان زمان برمى‌انگيخت تا در هر شهر و ناحيه به جستجوى طبع‌آزمايان و ثبت سرگذشت و فراهم آوردن نمونه‌هائياز شعرشان برخيزند و کتاب‌هائى از اين راه فراهم آوردند. |
| اين گنيجنه‌هاى شعر و ادب همان‌هائى هستند که اصطلاحاً آنها را تذکره مى‌ناميم و گويا اين اصطلاح از نام 'تذکرةالشعرا' ى دولتشاه نشأت کرده و بازمانده است، و شايد از تعبير 'تذکرهٔ احوال' در اين نامگذارى استفاده شده باشد، و به هر حال نوعى است از 'کتب تراجم رجال' و دنباله‌اى است از آنها که در اين مورد فقط به شاعران يا رجال ديگرى که گذشته از کارهاى عادى خود گاه شعر هم مى‌سروده‌اند، اختصاص يافته است. |
| از جملهٔ کتاب‌هائى که در آخرهاى عهد تيمورى در ذکر طبقات مختلفى از شاعران تأليف شده بود کتاب مجالس‌النفائس ميرعلى شيرنوائى (م ۹۰۶هـ) به ترکى جغتائى است که به سال ۸۹۶ تأليف نمود. از اين کتاب نفيس و پربهاء چند سال بعد از مرگ مؤلف آن ترجمه‌ها و تکلمه‌هائى فراهم آمده از جملهٔ آنها است: |
| - لطائف نامه از سلطان محمد فخرى هروى که پيرامون سال‌هاى ۹۲۷-۹۲۸ با افزايش‌هائى به فارسى سليس ترجمه شد، و اين فخرى هروى کتاب ديگرى به اسم جواهرالعجايب در بيان حال بيست و پنج تن از زنان شاعر و کتابى بهنام روضةالسلاطين در ذکر پادشاهانى که شعر مى‌سروده‌اند تأليف کرد. |
| - ترجمهٔ حکيم شاه محمد قزوينى که در سال ۹۲۷ بهنام سلطان عثمانى (سلطان سليمان اول) آغاز کرده و به سال ۹۲۹ به پايان رسيانيده است. وى نيز ترجمهٔ خود را با نقص‌ها و افزايش‌هائى در مجالس‌النفائس انجام داده است. |
| - ترجمهٔ ديگرى از مجالس‌النفائس به اسم بقيهٔ‌نقيه از شيخ‌زادهٔ فايض نيمردانى به سال ۹۶۱ هـ صورت گرفته است که به طبع نرسيد. |
| - قاضى ميراحمد قمى سه کتاب معروف در ذکر سخنوران و هنروران فراهم آورده است به‌نام‌هاى: مجمع‌الخيار، مجمع‌الشعرا، و گلستان هنر. |
| - از کتاب‌هاى معتبر ديگر در تذکرهٔ شاعران کتاب نفائس‌المآثر است از ميرعلاءالدولهٔ حسنى سيفى قزوينى متخلص به 'کامى' . |
| - ديگر کتاب پرارزش تحفهٔ سامى است از ابوالنصر سام ميرزا متخلص به سامى پسر شاه اسمعيل اول که به سال ۹۵۷ در يک مقدمه و يک تنبيه و هفت صحيفه و خاتمه تأليف شده است. |
| - ديگر کتاب مشروح و پرارزش هفت اقليم است از محمدامين بن احمد رازى که به سال ۱۰۰۲ در هند تأليف کرده و در آن ضمن بيان اطلاعات جغرافيائى و تاريخى هر يک از اقليم‌هاى هفتگانه به ذکر احوال بزرگان آن اقليم‌ها و شاعران و ذکر نمونه‌هاى اشعار آنان توجه نموده است. |
| - چند سال بعد از تأليف هفت اقليم يعنى به سال ۱۰۲۸، عبدالنبى فخرالزمانى قزوينى متخلص به نبى کتاب مشهور خود ميخانه را تأليف کرد. وى بناى خود را بر نوشتن ترجمهٔ احوال شاعرانى نهاد که ساقى‌نامه‌اى ترتيب داده باشند و نقل ساقى‌نامه‌هاى آنان. |
| - کتاب معتبر ديگر در ترجمهٔ احوال شاعران کتاب تذکرهٔ نصرآبادى است دربارهٔ شاعران عهد صفوى در يک مقدمه و پنج صف و خاتمه اثر ميرزا محمدطاهر نصرآبادى. |
| - تذکرهٔ عظيم و بسيار سودمند خلاصةالاشعار و زبدةالافکار را بايد از جملهٔ بهترين آثار عهد صفوى در شناخت احوال شاعران متقدم و متأخر دانست. مؤلف اين تذکره ميرتقى‌الدين محمدبن شرف‌الدين على حسينى کاشانى متخلص به ذکرى و معروف به 'ميرتذکره' است که جز اين هم اثرهائى دارد. |
| - شيخ‌ابوالقاسم انصارى کازرونى متخلص به قاسمى از عالمان و شاعران سدهٔ يازدهم کتابى دارد بهنام سلّم‌السموات که آن را به سال ۱۰۱۴هـ تأليف نمود. بخشى از اين کتاب در احوال برخى از شاعران و حکيمان است. |
| - جلد سوم کتاب جامع‌مفيدى تأليف محمد مفيد مستوفى بافقى يزدى از جهت اشتمال بر ذکر حال سادات و علما و وزرا و مستوفيان و شعرا و هنرمندان که از يزد برخاسته يا به نوعى با تاريخ آن ارتباط داشته‌اند، نيز مى‌تواند در شمار تذکره‌ها ياد شود. |
| - دو کتاب ميرزامحمد صادق مينا پسر ميرزاصالح اصفهانى آزادانى (م ۱۰۶۱هـ) بهنام شاهد صادق و صبح صادق، به‌ويژهٔ کتاب دوم، حاوى اطلاعات ارزنده‌اى در تراجم رجال هستند. |
| - کتاب بسيار معتبر و مفصلى که بايد در اينجا ذکر شود عرفات‌العاشقين و عرصات‌العارفين است از تقى‌الدين محمد اوحدى دقاقى بليانى اصفهانى که ميان سال‌هاى ۱۰۲۲-۱۰۲۴هـ تأليف شد و مؤلف آن در سال ۱۰۳۰ انتخابى از آن بهنام کعبهٔ عرفان ترتيب داد. |
| - تذکرهٔ لطائف‌الخيال تأليف ملاشاه محمد بن محمد عارف دارابى شيرازى تذکرهٔ عمومى شاعرانى است که نامشان در ذيل اعلام جغرافيائى ذکر شده. |
| - کتاب مجالس‌المؤمنين قاضى نورالله شوشترى (م ۱۰۱۹هـ) که به سال يک‌هزار و ده از تأليف آن فارغ شد، به سبب اشتمال بر ترجمهٔ حال گروه بزرگى از دانشمندان و بيست و دو تن از شاعران، مى‌تواند در شمار تذکره‌ها مذکور گردد. |
| تذکره‌هائى که از آغاز سدهٔ دهم تا ميانهٔ سدهٔ دوازدهم تأليف شده به همين چند کتاب که اشاره کرده‌ام منحصر نيست. خوشبختانه محقق دانشمند آقاى احمد گلچين معانى در دو جلد کتاب تاريخ تذکره‌هاى فارسى (تهران ۱۳۴۸ و ۱۳۵۰) همه آنها را احصاء و حق مطلب را ادا کرده است و خواننده مى‌تواند به آن مراجعه کند. |
همچنین مشاهده کنید
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست