شيرخشک شيرى است که آب آن گرفته شده باشد. جدا کردن آب از شير که بيشترين بخش ترکيبى آن يعنى ۵/۸۷% شير را تشکيل مى‌دهد باعث سهولت در نگهدارى مقدار زيادى شير در حجم کم و براى مدت طولانى مى‌شود و در موقع مصرف با افزودن آب به آن به‌صورت اول در مى‌آيد. شيرخشک‌ها داراى انواع متعدد و متنوعى هستند، برخى از آنها فقط يک پودر شير بدون تغيير هستند و در بعضى از آنها تغييرات خاصى در اين جهت داده شده است تا شير از نظر مواد مختلف، کم و بيش مشابه شير مادر گردد. اين نوع شير در شير ماترنيزه (Maternized) مى‌نامند. البته طبق توصيهٔ سازمان بهداشت جهانى به اين نوع شير، نبايد شير مادرى گفته شود و نام ديگرى براى آن انتخاب شده تحت عنوان 'شير متعادل شده ـ Adapted Milk' اين مطلب که 'هنوز شيرى که کاملاً جانشين شير مادر شود به‌دست نيامده است' ، مورد قبول همگان است.
تهيهٔ شير از شيرخشک، نيازمند افزون آب سالم و بهداشتى (آب جوشيدهٔ سرد شده) به آن است. هر پيمانه از آن که تقريباً گنجابش ۵/۴ گرم پودر شير را دارد در ۳۰ ميلى‌ليتر آب به خوبى حل مى‌شود و شيرِ آمادهٔ مصرف به‌دست مى‌آيد (با اين همه دستور تهيهٔ روى قوطى شير را ملاحظه کنيد). بايد توجه داشت که مقدار مصرف هر وعده شير در شيرخواران متفاوت و متغير است. در واقع اشتهاء کودک حتى در دو وعدهٔ پى در پى ممکن است يکسان نباشد و در تمام دفعات به مقدار مساوى شير نخورد، بنابراين، روش صحيح اين است که کمى بيش از مقدارى که معمولاً براى هر بار تغذيه تعيين مى‌شود در اختيار شيرخوار گذاشته شود تا شيرخوار هر چه ميل داشت بخورد.
شيرخوار سالم مقدار شير لازم روزانهٔ خود را مصرف مى‌کند، با اين تفاوت که فرضاً در يک وعده کمى بيشتر، در وعده‌هاى ديگر قدرى کمتر مى‌خورد. بنابراين مادر بايد در تهيهٔ شير خشک به اشتهاء شيرخوار توجه داشته باشد.
بهترين راهنما، اشتهاء شيرخوار است. جدول زير فقط حدود تقريبى حجم و تعداد دفعات شير را نشان مى‌دهد.
جدول حجم و تعداد دفعات شیر
سن
وزن (کيلو گرم)
دفعات تغذيه در روز
تعداد پيمانه
مقدار آب جوشيده شده لازم برحسب ميلى‌ليتر
هفته اول و دوم
۳/۵ ـ ۵/۲
۷
۲
۶۰
هفته سوم و چهارم
۴ ـ ۵/۳
۶
۳
۹۰
ماه دوم
۴ ـ ۵
۶
۴
۱۲۰
ماه سوم
۶ ـ ۵
۶
۵
۱۵۰
ماه چهارم
۶/۵ ـ ۶
۵
۶
۱۸۰
ماه پنجم
.... ـ ۵/۶
۵
۷
۲۱۰
تغذيهٔ شير خوار به‌وسيلهٔ فنجان
امروزه تغذيه شيرخوار با بطرى به‌دلايل زير منسوخ شده است:
۱. در اين روش احتمال ورود شير به راه‌هاى تنفسى و خطر بروز آسپيراسيون و در نتيجه ايجاد خفگى وجود دارد.
۲. استفادهٔ مکرر از بطرى باعث مى‌شود که شيرخوار تغذيه با پستان مادر را فراموش کند زيرا استفاده از سرشيشهٔ گشاد راحت‌تر شير را در اختيار او قرار مى‌دهد.
۳. کودکانى که با بطرى تغذيه مى‌شوند بيشتر از کودکانى که با فنجان تغذيه مى‌شوند هوا مى‌بلعند در نتيجه اختلالات گوارشى بيشتر در آنها ديده مى‌شود.
تغذيه با فنجان داراى مزاياى زير است:
۱. شيرخوار هرگز تنها گذاشته نمى‌شود.
۲. شيرخوار تغذيه باشير مادر را فراموش نمى‌کند.
۳. در اين روش به‌دليل کوتاه مدت بودن، تأثير زيادى در حس ارضاء مکيدن شيرخوار بخواهد داشت.
نحوهٔ استفاده از فنجان شير براى تغذيه شيرخوار
- ابتدا دستهاى خود را با آب و صابون بشوئيد.
- در انتخاب فنجان شير بايد دقت نمود که فنجان از جنس شيشهٔ نشکن يا پلاستيک مدرج با درجات خوانا باشد تا به راحتى شسته شود و رفع آلودگى از آن به آسانى انجام گيرد.
- شير را طبق جدول راهنماى تغذيه قوطى‌هاى شيرخشک و براساس سن شيرخوار تهيه کنيد و سطح پيمانه شير را با کاردک صاف نمائيد (معمولاً شير را به نسبت ۳۰/۱ 'غلظت معمولى فنجان' تهيه مى‌کنند يعنى هر ۳۰ سى‌سى آب جوشيده با يک پيمانه شيرخشک مخلوط شود).
- هميشه شير را بايد با آب ولرم که قبلاً جوشانده شده است تهيه کرد.
- حرارت شير درون فنجان بايد در حدود درجه حرارت اتاق باشد.
- در هنگام شير دادن براى ايجاد روابط عاطفى و احساس امنيت در طفل بايد او را در آغوش گرفت. مادر يا مراقب کودک بايد طورى بنشيند که احساس راحتى کند و تمام توجه خود را به طفل معطوف دارد.
- شيرخوار را به گونه‌اى نگاه داريد که شيردادن به وى آسان باشد. فنجان را طورى در دست بگيريد که شيرخوار بتواند بدون تلاش شير را بنوشد.
- در مورد نوزادان بايد از قاشق براى تغذيه استفاده شود زيرا عضلات لب‌هاى آنان براى نوشيدن تکامل لازم را نيافته‌اند.
دقت کنيد که شيرخوار به‌جاى شير هواى درون فنجان را نبلعد و فنجان را از طرف لبهٔ باريک آن به شکلى که هميشه شير در دهانهٔ فنجان موجود باشد کج نگهداريد.
- شيرخوارانى که با شيرخشک تغذيه مى‌شوند، به‌دليل بالا بودن غلظت مواد جامد نياز به آب اضافى دارند بايد به آنها مخصوصاً در فصل گرما، در فواصل تغذيه چند قاشق آب جوشيده خنک شده بدهيد.
- بعد از اتمام شير دادن شيرخوار را بلند کرده، بر روى شانه تکيه دهيد و به آرامى پشتش را بماليد تا هواى بلعيده شده خارج شود. طريقهٔ ديگر اينکه او را در دامان خود روى حوله‌اى نشانده، به، آرامى پشت وى را بماليد.
روش استرليزه کردن فنجان درجه‌بندى شده و قاشق مورد استفاده
- ابتدا دستهاى خود را بشوئيد.
- با استفاده از آب گرم، مايع ظرفشوئى و اسفنج فنجان مدرِِّج و قاشق را کاملاً شستشو دهيد.
- هر تکه را با آب سرد خوب بشوئيد و آبکشى کنيد.
- ظرف مخصوص جوشاندن وسايل را که مى‌تواند يک قابلمه باشد تا ارتفاع لازم از آب پر کنيد.
- فنجان و قاشق را در ظرف آب قرار داده به مدت ۱۵ ـ ۱۰ دقيقه بجوشانيد.
- فنجان و قاشق را هرگز نبايد پس از عمل جوشاندن مجدداً شسته يا خشک نمود.
- روش بهتر آن است که فنجان‌ها را پس از شستن داخل کيسه‌اى کتانى قرار دهيد تا به‌وسيلهٔ دستگاه استريل کننده، کاملاً ميکروب‌کشى شود (از اين روش در بيمارستان‌ها استفاه مى‌شود).
