شاهسون‌ها

شاهسو‌ن‌ها يکى از طوايف مهم شمال غربى ايران هستند که اکثريت آنها ترک و اقليتى داراى اصليت کرد، تاجيک و گرجى هستند.

گليم رايج‌ترين کف‌پوش شاهسون‌ها است. شاهسون‌ها مردمى بسيار سنتى هستند و در طرح و بافت گليم‌هاى آنها نوعى محدوديت به‌چشم مى‌خورد. در تمام گليم‌هاى شاهسون‌ از نگاره‌هاى بزرگ و برجسته استفاده شده است. اين نگاره‌ها به‌صورت رديفى در گليم‌ها بافته شده و توسط نوارهايى باريک با طرح‌هاى ظريف‌تر و پيچيده‌تر و پيچ‌باف از يکديگر جدا شده است. نگاره‌هاى بزرگى که در هر نوار حدوداً چهار عدد است، تشکيل يک طرح ستاره‌اى شکل را مى‌دهند. در بسيارى از اين گليم‌ها نيز نگاره‌هاى خرچنگ‌مانند و لوزى‌هاى قلاب شکلى وجود دارد.

اين روانداز در دو قسمت بافته شده و بدون رعايت دقت به يکديگر دوخته شده است . زمينه يکدست با نوارهاى باريکى از پودهاى معلق و پشم سياه و سفيد يا سياه و قرمز تزئين شده است . نگاره کوچک پيچ باف ، شباهتى به يک رقک فارسى يا حروفى از الفبا ندارد.

شاهسون‌ها از عمده بافندگان کيف و مفرش هستند. اين مفرش‌ها در تمام قبايل ايرانى به غير از ترکمن‌ها و بلوچ‌ها که در مرز شرقى قرار دارند، بافته مى‌شود. در کيف‌ها و چنته‌هاى شاهسون اغلب روش پيچ‌بافي، اشکال حيوانات، پرندگان، گل‌ها و ستارگان به‌چشم مى‌خورد. قبيله‌هاى فرعى شاهسون‌ها با توجه به مناطق زندگى آنها مشخص مى‌شود: شاهسون مغان، هشترود، ميانه، خمسه، ساوه، بيجار و ... .

مغان از بزرگ‌ترين ايل‌هاى شاهسون و دشت مغان سرزمين مادرى و محل قشلاق آنان است. گليم‌بافت‌هاى شاهسون مغان از نظر طرح داراى سنتى‌ترين شکل گليم هستند. در طرح، بافت و رنگ اين گليم‌ها کيفيت و هماهنگى وجود دارد. همهٔ آنها باريک و دراز و داراى بافت چاک‌دار بوده و دو قسمت آن آزادانه به‌هم دوخته شده‌اند. رنگ‌هايى روشن و درخشان، اما محدود و تارهاى پشمين رنگ نشدهٔ سفيد مايل به شيرى يا قهوه‌اى در آنها به‌کار رفته است.

شاهسون‌هاى هشترود در گليم‌هاى خود از رنگ‌هاى ملايم، به‌خصوص سبز و صورتى و کمى آبى تيره و قهوه‌اى استفاده مى‌کنند. بافت زبر پشمين در تار و پودها و بافت شُل گليم‌هاى هشترود آنها را از ديگر گليم‌هاى شاهسون متمايز مى‌کند.

ميانه در نزديکى هشترود واقع شده است. گليم‌هاى اين ناحيه بزرگ‌تر از گليم‌هاى شاهسون هشترود است و طرح‌هاى نوارى سنتى و ترنج‌هاى بزرگ کنگره‌دار از جمله نگاره‌هاى آنها است. تارها معمولاً نخى يا پشمين بوده و ريسمان‌هاى خودرنگ در متن گليم به‌چشم مى‌خورد. اين گليم‌ها در مقايسه با دست‌بافت‌هاى دشت‌ مغان از تنوع رنگ بيشترى برخوردار است. زرد، قرمز گيلاسي، پرتقالي، آبى روشن و قهوه‌اى ملايم از جملهٔ اين رنگ‌ها است.

شاهسون‌هاى بى‌جار در بافت انواع گليم و چنته فعاليت زيادى دارند و در ترکيب‌بندي، رنگ و طرح دست‌بافت‌هاى خود ابتکارات جالبى به‌کار مى‌برند.

گليم‌هاى شاهسون‌هاى خمسه بسيار شبيه گليم‌هاى مغان است و معمولاً طويل و باريک بافته مى‌شود و از رنگ‌هايى چون قهوه‌اى پررنگ، آبى و قرمز دز آنها استفاده مى‌شود.

در ناحيه شاهسون قزوين نيز گليم فراوان بافته مى‌شود و انواع مختلف آن تفاوت کمى با کارهاى شاهسون‌هاى ديگر دارد.

دست‌بافت‌هاى شاهسون‌هاى ساوه صفات ويژه و متمايز طراحى خود را به‌خوبى حفظ کرده‌اند. تارهاى نخى در همهٔ آنها به‌کار مى‌رود و استفاده از روش بافت چاک‌دار و گليم‌باف متصل موجب زبرى و استحکام آنها مى‌شود. رنگ‌هاى اين گليم‌ها اکثراً تيز است.

ورامين نيز از مهم‌ترين مراکز گليم‌بافى ايران است که تنوع بسيارى در منسوجات خود دارد. گليم‌هاى اين ناحيه اکثراً مستطيل شکل هستند.

برگ هاى نخل شعله مانند با بافت متصل جفت قلاب ، طرحى جالب و غير معمول به وجود آورده است . على رغم اين که اين طرح به ورامين تعلق دارد ، گليم فوق به شاهسون هاى ميانه نسبت داده مى شود.اين دست بافت به نسبت ديگر منسوجات نواحى شمال غربى ايران ، اندازه اى کوچک دارد و طرح مارپيج و پيچ باف حاشيه در گليم هاى ديگر به چشم نمى خورد.