گازگرفتگی‌ها و گزیدگی‌ها(۳)

گزيدگى‌ها و گاز گرفتگى‌هاى جانوران دريائى

سفره‌ماهى‌ها (stingrays) خار زهرآلودى دارند که در دم آنها قرار دارد. قربانيان معمولاً هنگامى دچار گزيدگى مى‌شوند که در سواحل درياها، خليج‌ها يا دهانهٔ رودخانه‌ها مشغول شنا هستند و ندانسته پاى خود را روى پشت جانور که قسمتى از آن داخل ماسه‌ها مدفون است، مى‌گذارند. دم بالا برده مى‌شود و خار در پاى شما فرو مى‌رود. خار به‌وسيله يک غلاف پوشيده شده است. هنگامى‌که خار در گوشت فرو مى‌رود اين غلاف پاره مى‌شود و زهر داخل زخم آزاد مى‌گردد. در نتيجه درد مداومى ايجاد مى‌شود که آن را هرگز فراموش نمى‌کنيد. اگر سفره‌ماهى بزرگ و زخم عميق باشد ممکن است علائم عمومى شامل ضعف، تهوع، استفراغ، عرق‌ريزش، اقدامات عضلاني، اضطراب و حتى مشکل تنفسى بروز کند.

قربانى را بايد نزد پزشک و يا به يک مرکز فوريت‌ها برد. مادامى‌که مقدمات انتقال فراهم مى‌شود، بايد يک بار براى خارج کردن غلاف خار در صورتى‌که در داخل زخم قابل رؤيت است، اقدام کرد. از کمک‌هاى اوليهٔ ديگر فرو بردن عضو در آب داغ به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقيقه است. نمک طعام يا سولفات منيزيم را مى‌توان به آب افزود. اگر زخم بزرگ و مضرّس است ممکن است بخيه کردن آن براى تسريع بهبودى ضرورى باشد.

گازگرفتگى توسط هشت پا در مورد کسانى رخ مى‌دهد که سعى در شکار آن دارند. گازگرفتگى هشت‌پاهاى آمريکاى‌شمالى به‌ندرت خطرناک هستند و مى‌توان آن را به آسانى تميز و پانسمان کرد.

صدف‌هاى مخروطى دريائى جزء نرمتنان يک‌کفه‌اى هستند. تنها يک نوع از آنها در آب‌هاى آمريکاى‌شمالى خطرناک است ـ به نام کونوس کاليفرنيکوس ـ و داراى نيش سمى است. سم صدف‌هاى مخروطى بزرگ ممکن است براى کودکان، سالخوردگان و افرادى که بيمارى قلبى دارند، خطرناک باشد. اين افراد بايد به مرکز فوريتى‌ها انتقال يابند تا در صورت لزوم اقدامات حمايتى قلبى و تنفسى در مورد آنها اجراء شود.

عروس دريائى هزاران سلول گزنده به نام 'نماتوسيت' در شاخک‌هاى انتهائى خود دارد. اين شاخک‌ها وسيلهٔ غلبه جانور بر شکار خود مى‌باشد. اين شاخک‌ها همچنين مى‌تواند پوست را سوراخ کند و برجستگى قرمزرنگ، درد و خارش ايجاد کند. گزيدگى‌هاى خطرناک مخصوصاً توسط انواع بزرگ به نام 'مرد جنگى پرتغالي' (portuguese man of war که نوعى از اين جانور است و در واقع جزء گروه جانوران کوچک معروف به هيدروئيدها است) شايع نيست. تماس با اين شاخک‌ها ممکن است به‌حدى شديد باشد که موجب علائمى مثل ضعف، تهوع، عرق ريزش، درد عضلاني، سردرد و اختلالات قلبى شود.

کمک‌هاى اوليه

اکثر موارد گزيدگى توسط عروس دريائى نياز به درمان ندارد. براى گزيدگى‌هاى دردناک موضع را با آب دريا بشوئيد ولى روى آن را مالش ندهيد زيرا اين عمل باعث تحريک ترشح توسط نماتوسيت‌هاى باقى مانده مى‌شود. براى غيرفعال کردن اين سلول‌هاى گزنده الکل، سرکه يا جوش‌شيرين روى آن بماليد. در آمريکا ماليدن مواد نرم‌کننده گوشت (حاوى پاپائين) روى پوست مبتلا رايج است. در گزيدگى‌هاى شديد موضع را خيس کنيد و آن را با جوش‌شيرين به مدت ۲۰ دقيقه بپوشانيد. سپس جوش‌شيرين بيشترى روى موضع بگذاريد و بعد از مدتى براى برداشته شدن سلول‌هاى گزنده روى پوست را با چاقو بتراشيد. بعد آن را در آب فرو بريد، خشک کنيد و از پماد هيدروکورتيزون (cortaid) استفاده کنيد.

اگر علائم عمومى که در بالا ذکر شد بروز کرد، يا مخصوصاً درد شديد بود، بيمار بايد به مرکز فوريت‌ها براى دريافت داروهاى مخدر، اکسيژن، اپى‌نفرين و انجام اقدامات حمايتى قلبى و تنفسي، انتقال يابد.

خارتنان دريائى با خارهاى تيز پوشيده شده‌اند. اين خارها مى‌توانند بعد از تماس با پوست شکسته و در آن جايگزين شوند. در نتيجه درد شديد و مداوم ايجاد مى‌شود و زخم بعداً عفونى خواهد شد مگر اينکه خارها بيرون آورده شوند. اگر خارها در دست‌ها يا پاها فرو رفته است، اين‌کار بايد توسط يک شخص ماهر و به‌وسيلهٔ سوزن خياطى انجام شود. در صورتى‌که فرورفتگى خار عميق باشد بايد با پزشک خود مشورت کنيد.

در مورد گزيدگى توسط مرجان‌ها و شقايق‌هاى دريائي، دستورعمل‌هاى ذکرشده براى عروس دريائى را اجراء کنيد.

مارگزيدگى

گزيدگى توسط مار سمى يک فوريت جدى پزشکى است. مارهاى سمى در کليهٔ ايالت‌هاى آمريکا غير از هاوائى يافت مى‌شود. از ۸۰۰۰ مورد گزيدگى توسط مارهاى سمي، ۹۹ درصد به‌وسيلهٔ افعى‌هاى معروف به مار زنگي، مار دهان‌پنبه‌اى و مار سرمسي، ايجاد مى‌شود. يک درصد مارگزيدگى‌ها به‌وسيلهٔ مارهاى مرجانى و مارهاى دست‌آموز غيربومى به‌وجود مى‌آيد. سالانه تنها ۱۰ تا ۱۵ نفر در اثر مارگزيدگى‌ مى‌ميرند که اکثر آنها را کودکان يا افراد سالخورده تشکيل مى‌دهند. تقريباً در يک‌چهارم تمام گزيدگى‌ها توسط مار سمي، زهر به داخل زخم تزريق نمى‌شود. در اين مورد نيش به استخوان برخورد مى‌کند و يا نمى‌تواند لبس را سوراخ کند.

اکثر دانسته‌هاى ما در مورد مارگزيدگى ـ که هنوز در مورد آنها اختلاف‌نظر وجود دارد ـ از گزارش انجمن تحقيقات ملى وابسته به دانشکدهٔ علوم ملى به‌دست آمده است. اين گزارش علائم مارگزيدگى را به دو دسته تقسيم مى‌کند که عمدتاًتعيين‌کنندهٔ روش‌هاى کمک‌هاى اوليه درمان است.

۱. علائم خفيف تا متوسط: ايجاد تورم و تغيير رنگ خفيف، درد خفيف تا متوسط در محل گزيدگى معمولاً ظرف چند دقيقه؛ احساس سوزش؛ نبض تند؛ ضعف؛ تارى ديد؛ تهوع؛ استفراغ و نفس‌نفس‌ زدن.

۲. علائم شديد: ايجاد توم و کرختى و به دنبال آن درد شديد در محل گزيدگي. ممکن است تنگ شدن مردمک، لرزش، ابهامات تکلمي، شوک، تشنج، فلج، بيهوشى و فقدان تنفس و نبض نيز به‌وجود آيد.

مارهاى مهلک بومى آمريکا تقريباً هميشه مارهاى زنگي، مارهاى دهان‌پنبه‌اى مارهاى سرمسى و مارهاى مرجانى هستند. کليهٔ انواع مارهاى مهلک برخلاف ساير مارها نيش‌هاى بزرگى دارند و از طريق آنها زهر را تزريق مى‌کنند (الف). هر فردى که توسط مار مرجانى گزيده شود بايد فوراً بى‌حرکت شود و تحت مراقبت پزشکى قرار گيرد. افرادى که به‌وسيلهٔ ساير مارهاى مهلک گزيده مى‌شوند، مطابق شکل ب و ج با آنان رفتار مى‌گردد. ب: نوار نسبتاً محکمى (مقدارى از جريان خون بايد برقرار باشد) حدود ۵/۲ تا ۵ سانتى‌متر بالاى موضع گزيدگى بسته مى‌شود و محل با آب و صابون شستشو مى‌گردد. در صورت امکان موضع گزيدگى بايد پائين سطح قلب نگهداشته شود. کمپرس آب گرم يا سرد نبايد به‌کار برود. ج: به‌وسيلهٔ تيغ يا ساير وسايل برنده در محل از هر نيش يک بريدگى به عمق يک‌چهارم اينچ (بيش از نيم سانتى‌متر) در جهت طولى اندام ايجاد کنيد و زهر را بمکيد و فوراً آب دهان خود را دور بريزيد. بعد از انجام کمک‌هاى اوليهٔ مقدماتى در مورد مارگزيدگي، همواره بايد در جستجوى امداد پزشکى باشيد.

علائم خفيف تا متوسط مارگزيدگى‌ها

اگر علائم خفيف تا متوسطى که قبلاً ذکر شد، بروز نمود، يک نوار فشارى ۵ تا ۱۰ سانتى‌متر بالاى محل گزيدگى ببنديد. اين بندها را دور مفاصل مثل آرنج، زانو، مچ دست يا پا نبنديد و هرگز از آنها براى دور سر، گردن و تنه استفاده نکنيد. عرض اين نوار بايد ۵/۲ تا ۵ سانتى‌متر بوده و مانند سيم يا ريسمان باريک نباشد. نوار بايد چسبيده به پوست باشد ولى آن‌قدر آزاد باشد که يک انگشت از زير آن رد شود. اگر نوار خيلى سفت است آن را شل کنيد ولى برنداريد. وجود نبض را بعد از محل بستن نوار بررسى کنيد و مطمئن شويد که خون به انتهاء اندام جريان دارد. در اينجا مقصود جلوگيرى از برگشت خون وريدى است و نبايد از رسيدن خون شريانى سرشار از اکسيژن به انتهاء اندام جلوگيرى کرد.

علائم شديد مارگزيدگى

قربانى را در حالت درازکش قرار دهيد و براى حفظ حرارت بدن، او را با پتو بپوشانيد. در صورت توقف تنفس و نبض اقدامات احياء قلبى عروقى را (در صورتى‌که قبلاً آموخته‌ايد) اجراء کنيد.

در محل اثر هر نيش با چاقو يا تيغ يک بريدگى به طول حدود نيم اينچ (۲۵/۱ سانتى‌متر) روى پوست ايجاد کنيد. براى جلوگيرى از قطع عروق خونى بزرگ برش را به موازات طول اندام ـ نه به‌صورت متقاطع با طول آن ـ ايجاد کنيد. مکيدن را بيش از ۳۰ دقيقه ادامه دهيد. در صورتى‌که ظرف مخصوص مکش که در جعبه کمک‌هاى اوليه مارگزيدگى وجود دارد در دسترس نداريد، از دهان خود استفاده کنيد. با استفاده از اين ظرف‌هاى مکنده بيش از ۳۰ درصد سم را مى‌توان خارج کرد. با استفاده از دهان ۱۰ تا ۱۵ درصد سم ممکن است خارج شود ـ و نه بيشتر ـ که اين خود بهتر از هيچ است. در مورد ورود سم به دهان خود نگران نباشيد. اين‌کار به شما آسيبى نمى‌رساند ولى سم را بلع نکنيد. روى سر، گردن و تنه برش ايجاد نکنيد.

کمک‌هاى اوليه براى کليهٔ مارگزيدگى‌ها

ـ مهم‌ترين اقدام، انتقال هر چه زودتر قربانى به بيمارستان است، حتى اگر در مورد نوع مار اطمينان نداريد.

ـ قربانى را تا حدامکان آرام نگه داريد و از تکان خوردن او جلوگيرى کنيد.

ـ قربانى را بخوابانيد و اندام گزيده‌شده را بى‌حرکت کنيد. در صورت امکان و براى کند کردن برگشت خون وريدى حل زخم را پائين سطح قلب قرار دهيد.

ـ به قربانى الکل، مُسَکِّنْ، آسْپيرين يا هر داروئى که محتوى آسپيرين است ندهيد. آسپيرين در روند انعقادى تداخل مى‌کند و از اين طريق ممکن است تأثير سم مار را شديدتر کند.

ـ اگر قربانى را مى‌توان ظرف ۴ تا ۵ ساعت به بيمارستان رساند و اگر علائمى ظاهر نشود هيچ اقدامى در جهت کمک‌هاى اوليه لازم نيست. اکثر افراد را حتى از مناطق روستائى مى‌توان ظرف يک ساعت به بيمارستان رساند.

- مار را بکشيد (در صورتى‌که انجام آن بى‌خطر باشد و تأخيرى در زمان عمليات نجات ايجاد نکند) و آن را براى شناسائى همراه خود به بيمارستان ببريد.