صنعت جهانگردی در ایران

صنعت جهانگردى در ايران از بيش از نيم قرن پيش با تشکيل اداره‌اى به نام 'امور جهانگردي' در سال ۱۳۱۴ در وزارت کشور شکل گرفت، تا فعاليت‌هائى در زمينه ايجاد تسهيلات مربوط به اين صنعت را انجام دهد، اداره 'امور جهانگردي' در سال ۱۳۲۰ جاى خود را به 'شوراى عالى جهانگردي' داد. در سال ۱۳۳۳ اهميت جلب توريست خارجى با توجه به جنبه‌هاى اقتصادى آن و به‌منظور تحکيم مبانى حسن تفاهم ميان افراد کشورهاى مختلف، موردتوجه دولت قرار گرفت و اداره امور جهانگردى مجدداً در وزارت کشور، تشکيل شد، پيشنهاد تهيه قوانينى مربوط به ورود و خروج اتباع بيگانه از جمله اقدامات انجام شده در آن زمان است.

در سال ۱۳۴۰ شوراى عالى جهانگردى مرکب از ۱۲ نفر از نمايندگان وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتى و سه نفر از اشخاص مطلع و بصير در امور جهانگردى تشکيل گرديد که وظيفه آن تعيين خط‌مشى و برنامه‌هاى اجرائى اداره امور جهانگردى وزارت کشور بود و امور مربوط به جهانگردى کشور، در سطح عالى نظارت داشت، ايجاد اين تشکيلات يک سلسله فعاليت‌هاى تأسيساتى را موجب شد و نياز به اقدامات اساسى در اين زمينه محسوس گرديد. به همين لحاظ، نخستين گام براى شروع اقدامات جديدتر و مؤثرتر در امر جهانگردي، بنيانگذارى سازمانى مناسب، براى ايجاد هماهنگى و نظارت بر کليه فعاليت‌هاى جهانگردى کشور بود. اين ضرورت موجب شد تا در فروردين سال ۱۳۴۲ تصويب‌نامه تأسيس 'سازمان جلب سياحان' به امضاء هيئت وزيران وقت رسيد و سازمان فوق از همان تاريخ رسماً شروع به فعاليت نمود، در سال ۱۳۵۳ 'سازمان جالب سياحان' با وزارت اطلاعات وقت ادغام شد و وزارتى تحت عنوان 'وزارت اطلاعات و جهانگردي' شروع به کار نمود.

اداره امور ايرانگردى و جهانگردى توسط چهار شرکت سهامى به اسامي: شرکت سهامى تأسيسات جهانگردى ايران، شرکت سهامى گشت‌هاى ايران، شرکت سهامى مرکز خانه‌هاى ايران و شرکت سهامى سازمان مراکز جهانگردى براى ورزش‌هاى زمستاني، تحت نظارت وزارت اطلاعات و جهانگردى اداره مى‌شد که اين چهار شرکت با وظايفى مشابه و با ارکانى متفاوت و حوزه فعاليتى متداخل، اداره مى‌گرديدند، در اواسط دهه ۱۳۴۰ و در اوائل دهه ۱۳۵۰، نظر به درآمد هنگفت ناشى از فروش نفت، و روياى تبديل ايران به جرگهٔ کشورهاى پيشرفته صنعتى جهان، در تهيه برنامه عمرانى پنج ساله چهارم کشور (۱۳۵۱-۱۳۴۶) جهانگردى به‌عنوان يک بخش مستقل در نظر گرفته شد. در سال ۱۳۵۰ يک سال قبل از پايان برنامه عمرانى چهارم، قرارداد طرح جامع توسعه جهانگردى در ايران بين سازمان برنامه و شرکت خارجى توريست کنسوليت مشاوران توسعه جهانگردي، منعقد شد.

طبق اين قرارداد توريست کنسوليت ابتدا به مطالعه هم‌زمان بازارهاى موجود تقاضا براى جهانگردان در کشور و بررسى سياست‌ها، منابع، اولويت‌ها و تسهيلات جهانگردى ايران، مى‌پرداخت، پس از آن، منابع موجود در کشور براى جذب جهانگردان و ايرانگردان و تقاضاى بالقوه براى جهانگردى در کشور مقايسه مى‌گرديد، از نتايج اين مقايسه يک مجموعه گزينه‌هاى توسعه جهانگردى و ايرانگردى به‌دست مى‌آمد که پس از ارائه به دولت و اعلام گزينه مرجع توسط آن، مشاور طرح جامع تفضيلى براى اجراء آن تهيه مى‌نمود، که انجام اين طرح حدود دو سال و نيم (از مهر ۱۳۵۰ تا بهمن ۱۳۵۲) به طول انجاميد. اين مهم‌ترين واقعه در صنعت توريسم ايران در قبل از انقلاب اسلامى محسوب مى‌شود که متأسفانه طرح فوق که شامل چندين مجلد و بالغ بر ۲۰۰۰ صفحه با ضميمه و نقشه است متأسفانه هيچ‌گاه امکان اجراء را نيافت.

همچنين در طى همان سال‌ها، چند طرح مطالعاتى نيز انجام گرفت ولى به مرحله اجراء عمل نيامد.

- طرح‌ها:

- طرح جامع جهانگردى کرانه‌هاى درياى خزر :

اين طرح براى مطالعه به مهندسين مشاور اِم‌کو - داکسياديس، واگذار شده بود، طبق اين طرح مناطق جاذب و جالب کرانه‌هاى شمال تعيين و براى هر کدام طرحى مى‌بايست ارائه مى‌گرديد.

- طرح ايجاد مراکز جهانگردى در کلاردشت و دشت‌نظير:

اين دو منطقه که در شمال ايران قرار گرفته‌اند، به علت طبيعت بى‌نظير آنها و وفور شکار در آنجا، مورد توجه قرار گرفت، و تدوين طرحى براى ايجاد تأسيسات پذيرائى مختلف در آن اماکن به مهندسين مشاور آريانا - خازنى و خدمات ايران زمين واگذار شد.

- طرح ايجاد مراکز جهانگردى در کرند:

کرند از مناطق بسيار خوش آب و هوا در استان کرمانشاهان است که به‌منظور تجهيز منطقه مزبور براى جذب جهانگردان غربي، قراردادى با مهندسين مشاور آريانا - خازنى و خدمات ايران‌زمين منعقد شده بود.

- طرح جامع جهانگردى جزاير کيش و مينو:

اين مناطق عمدتاً براى ايجاد مراکز جهانگردى و تفريحى براى کشورهاى عرب منطقه، در نظر گرفته شده بود و بر اين اساس براى تهيه طرحى با مهندسين مشاور 'نظام عامري' قراردادى بسته شد ولى به‌علت اشکالات مربوط به سودآوري، گزارش مهندسين مشاور مورد تصويب قرار نگرفته و طرح به حال تعويق درآمد.

- طرح جامع جهانگردى سدّ لتيان:

اين طرح پس مطالعات فراوان و تهيه طرح‌هاى تأسيساتي، پس از درهم ريختن تشکيلات به حال تعويق درآمد.

همچنين مطالعات ديگري، از طرف دفتر مطالعات سازمان جلب سياحان به عمل آمد، نظير تشخيص و تعيين نيازمندى شهرهاى مختلف نسبت به ايجاد تأسيسات مختلف از قبيل هتل، متل، زائرسرا، پلاژهاى نمونه، اقامتگاه جوانان، ميهمان‌سرا، اردوگاه جهانگردى و چايخانه در مسير راه‌ها، که اکثريت آنها در حد مطالعات مقدماتى باقى ماندند.