در شرق یمن در چه خبر است؟؛ از تجزیه طلبی امارات تا عقب‌نشینی عربستان

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - محمدرضا مرادی: تحولات چند روز اخیر در شرق یمن به ویژه در استان‌های حضرموت و المهره، صحنه‌ای از تغییرات سریع و بی‌سابقه را به نمایش گذاشته است. این استان‌ها که از نظر جغرافیایی بزرگ‌ترین و از نظر منابع طبیعی، غنی‌ترین مناطق یمن محسوب می‌شوند، طی هفته‌های گذشته شاهد پیشروی نظامی نیروهای شورای انتقالی جنوب تحت حمایت امارات و همزمان واکنش قبایل محلی وابسته به عربستان بوده‌اند.

آنچه این تغییرات را مهم می‌کند، همزمانی آن با تحولات سیاسی در سطح ملی و منطقه‌ای است که می‌تواند بار دیگر نقشه قدرت در جنوب و شرق یمن را بازترسیم کند. این گزارش با بررسی میدانی و تحلیل تحولات اخیر، مسیر درگیری‌ها، گروه‌های درگیر، اهمیت مناطق استراتژیک و نقش بازیگران خارجی را بررسی می‌کند.

تنش‌ها از کجا آغاز شد؟

چند روز پیش و پیش از اوج‌گیری بحران، استان حضرموت در آستانه یک تنش جدید قرار گرفت. جرقه اولیه زمانی زده شد که شبه‌نظامیان وابسته به شورای انتقالی جنوب به فرماندهی «ابوعلی الحضرمی» در شهر بندری مکلا مرکز استان حضرموت، شروع به تحرکات نظامی کردند. به گزارش منابع محلی، این تحرکات بلافاصله پس از برکناری «مبخوت بن ماضی»، استاندار مورد حمایت امارات در حضرموت توسط «رشاد العلیمی»، رئیس شورای ریاستی مستقر در ریاض صورت گرفت.

این اقدام موجب خشم ابوظبی و نیروهای تحت حمایت آن شد و تنش‌ها را شدت بخشید. حضرموت به عنوان قلب منابع نفتی یمن، پیش‌تر نیز صحنه درگیری میان قبایل محلی به رهبری «عمرو بن حبریش» و نیروهای شورای انتقالی جنوب بوده است. در دوره گذشته، قبایل حضرموت موفق شدند نیروهای انتقالی را از مناطق نفت‌خیز خارج کنند، اما این بار معادله به‌کلی تغییر کرده و شورای انتقالی با برنامه‌ریزی دقیق توانست پیشروی خود را آغاز کند.

رقابت عربستان و امارات؛ ریشه اصلی بحران

پشت پرده این تحولات، رقابت مستقیم عربستان و امارات برای کنترل جنوب و شرق یمن قرار دارد. طبق تحلیل فارس الحمیری تحلیلگر یمنی، هر دو کشور با وجود مشارکت در ائتلاف جنگ یمن، اهداف کاملاً متفاوتی دنبال می‌کنند. امارات سال‌هاست پروژه ایجاد یک «جنوب مستقل» را از طریق تجهیز و سازمان‌دهی نیروهای شورای انتقالی پیگیری می‌کند، در حالی که عربستان بر حفظ یکپارچگی یمن تأکید داشته و قبایل حضرموت را تسلیح و تقویت کرده است. حضرموت امروز به میدان رقابت مستقیم این دو کشور تبدیل شده که هر یک نیروهای نیابتی خود را فعال کرده‌اند و این رقابت اکنون در حال خارج شدن از کنترل است.

پیشروی سریع شورای انتقالی جنوب

پس از ناکامی تلاش‌ها برای توقف درگیری میان نیروهای شورای انتقالی و قبایل حضرموت، نیروهای انتقالی عملیات گسترده‌ای را آغاز کردند. منابع محلی به روزنامه الاخبار گزارش دادند که نیروهای انتقالی از مسیر ساحلی حضرموت حرکت کرده و ابتدا به حومه شهر سیئون و تریم رسیدند.

هم‌زمان، یگان‌های پشتیبانی نیز از محورهای مختلف خود را به شهر ساه رساندند. این تحرکات هماهنگ‌شده نشان‌دهنده یک عملیات نظامی برنامه‌ریزی‌شده و گسترده بود. تیپ‌های «نیروهای دفاعی شبوه» به فرماندهی «وجدی باعوم» نیز در محور دوعَن پیشروی کردند و ده‌ها خودروی زرهی وابسته به نیروهای انتقالی از استان ابین به سمت منطقه استراتژیک خشعه در استان حضرموت حرکت کردند؛ منطقه‌ای که یکی از مهم‌ترین نقاط نفتی حضرموت محسوب می‌شود.

در یکی از نکات مهم این عملیات، نیروهای شورای انتقالی منطقه الهضبه را دور زدند و بدون درگیری از مسیر نزدیک میادین نفتی عبور کردند؛ تحرکی که نشان داد قبایل حضرموت عملاً تنها مانده‌اند و عربستان از حمایت جدی دست کشیده است.

سقوط سیئون؛ ضربه‌ای استراتژیک به عربستان

شورای انتقالی جنوب سرانجام اعلام کرد که شهر راهبردی سیئون، مرکز استان حضرموت، کاملاً به کنترل آن درآمده است. این تحول شامل کاخ ریاست جمهوری و فرودگاه بین‌المللی سیئون نیز شد. به گزارش منابع محلی، سقوط این مناطق نقشه قدرت در شرق یمن را تغییر داد و آخرین ستون نفوذ عربستان در حضرموت را به لرزه درآورد.

بیانیه منطقه نظامی اول که از خط قرمز و دفاع تا آخر سخن گفته بود، عملاً نتوانست مانع پیشروی نیروهای انتقالی شود و منابع میدانی تأکید کردند که سقوط این منطقه نظامی به معنای تسلط کامل شورای انتقالی جنوب بر استان حضرموت است و اجرای قریب‌الوقوع طرح جدایی جنوب را محتمل می‌سازد.

عقب‌نشینی آرام عربستان؛ چراغ سبز یا ناتوانی؟

برخلاف انتظار قبایل حضرموت، عربستان نه تنها حمایت عملی گسترده ارائه نکرد، بلکه حضور خود را صرفاً به نیروهای «سپر وطن» در امتداد جاده مرزی محدود کرد. برخی تحلیلگران این اقدام را نوعی کنار گذاشتن اتحاد قبایلی حضرموت و پذیرش امر واقع جدید می‌دانند که می‌تواند تبعات ژئوپلیتیک مهمی برای توازن قدرت در شرق یمن داشته باشد. فارس الحمیری در گفتگو با الجزیره تأکید کرد که این عقب‌نشینی یا به معنای چراغ سبز برای امارات است یا نشانه ناتوانی ریاض در مقابله با پیشروی نیروهای انتقالی جنوب.

تسلط شورای انتقالی بر المهره؛ گام بعدی پروژه امارات

در حالی که تنش‌ها در حضرموت ادامه داشت، بامداد پنج‌شنبه تحول بی‌سابقه‌ای رخ داد: تسلط بدون درگیری شورای انتقالی بر استان المهره. به گزارش منابع محلی، شبه‌نظامیان شورای انتقالی بدون شلیک حتی یک گلوله با فرماندهان محور الغیضه به توافق رسیدند و کنترل کاخ حکومتی، بندر نشطون، لشکر ۱۳۷ پیاده، فرماندهی محور الغیضه و تمام ایست‌های امنیتی را به دست گرفتند.

دستور محور الغیضه برای «عدم ممانعت» از پیشروی نیروهای انتقالی نشان می‌دهد که یا یک توافق پنهان شکل گرفته یا عربستان عملاً کنترل استان را از دست داده است. در ادامه، لشکر ۱۱ گارد مرزی در پادگان رماه به نیروهای انتقالی پیوست و پس از چند ساعت، لشکر ۲۳ زرهی نیز در منطقه العبر سقوط کرد.

توافق صوری؛ آرام‌سازی یا مسکنی برای بحران بزرگ‌تر

این تحولات درست پس از آن رخ داد که عربستان هیئتی امنیتی به ریاست سرتیپ محمد عبید القحطانی به حضرموت اعزام و بر ضرورت جلوگیری از درگیری تأکید کرد. وی حتی گفت که «نبرد اصلی باید علیه انصارالله باشد، نه در حضرموت». با این حال، تحلیلگران سیاسی این پیام را به معنای چراغ سبز ضمنی برای امارات و شورای انتقالی می‌دانند. منابع میدانی نیز تاکید می‌کنند که نیروهای انتقالی بدون مانع جدی توانستند مناطق کلیدی را در المهره به کنترل خود درآورند.

نقش قبایل و واکنش اتحاد قبایل حضرموت

قبایل حضرموت، به ویژه اتحاد قبایل حضرموت به رهبری «عمرو بن حبریش»، نقش مهمی در تحولات اخیر ایفا کردند. به گزارش الجزیره، این اتحاد با وجود تلاش‌ها برای مقاومت، توان نظامی محدودی داشت و در مقایسه با نیروهای انتقالی جنوب، از قدرت کمتری برخوردار بود. نیروهای اتحاد قبایل حضرموت توانستند برخی مناطق نفتی مانند میادین نفتی المسیله را برای مدتی کوتاه تحت کنترل خود قرار دهند، اما پیشروی هماهنگ شورای انتقالی و ضعف حمایت عربستان باعث شد که این مقاومت ناکام بماند.

پیامدهای اقتصادی و انسانی

تحولات اخیر در حضرموت و المهره آثار اقتصادی قابل توجهی داشته است. توقف تولید و صادرات نفت که به گزارش منابع محلی به علت تنش‌های امنیتی و عدم امنیت خطوط تولید صورت گرفت، منجر به اختلال در تأمین برق و سوخت شد و زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار داد. به گزارش شرکت بترومسیله، تولید نفت در این استان‌ها به طور کامل متوقف شد و این امر به توقف فعالیت دو نیروگاه اصلی و کاهش خدمات عمومی انجامید.

چشم‌انداز سیاسی و نظامی

تحلیلگران میدانی معتقدند که روند پیشروی شورای انتقالی جنوب و تسلط آن بر مناطق کلیدی حضرموت و المهره در صورتی که ادامه یابد، احتمال شکل‌گیری یک دولت جنوب مستقل تحت حمایت امارات را بسیار جدی می‌کند. در مقابل، قبایل حضرموت در موقعیت ضعف و سردرگمی قرار گرفته‌اند و توان مقاومت محدود است. فارس الحمیری و دیگر منابع میدانی هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند نه تنها آینده یمن بلکه معادلات قدرت در خلیج فارس و دریای عرب را تحت تأثیر قرار دهد.

نتیجه‌

تحولات حضرموت و المهره نشان می‌دهد که شرق یمن در آستانه بازترسیم مرزهای قدرت قرار دارد. شورای انتقالی جنوب با حمایت امارات، توانسته مناطق نفت‌خیز و استراتژیک را به کنترل خود درآورد و پیشروی بدون درگیری در المهره نشان‌دهنده هماهنگی پنهان و خلأ حمایت عربستان است. در مقابل، قبایل حضرموت که سال‌ها ستون اصلی نفوذ ریاض در شرق یمن بودند، اکنون در موقعیت ضعف و انزوا قرار دارند.

این وضعیت، صحنه‌ای از رقابت منطقه‌ای میان عربستان و امارات را نمایان می‌کند و می‌تواند مسیر سیاسی و نظامی جنوب و شرق یمن را برای سال‌های آینده تعیین کند. تحولات اخیر هشدار می‌دهد که اگر روند موجود ادامه یابد، نه تنها تقسیم قدرت در جنوب یمن قطعی خواهد شد، بلکه معادلات ژئوپلیتیک منطقه نیز دستخوش تغییرات بنیادی خواهد شد