دلیل شیوع بالای پوسیدگی دندان در ایرانی‌ها چیست؟ | این گروه حتی یک دندان هم در دهان‌شان نمانده است

همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: پوسیدگی دندان، شایع‌ترین بیماری غیر واگیر در ایران شناخته شده که سلامت میلیون‌ها ایرانی را تهدید می‌کند. آمارها نشان می‌دهد بیش از ۸۰ درصد کودکان زیر ۶ سال کشور حداقل ۵ دندان پوسیده، کشیده یا پرشده دارند و تنها ۱۲ درصد فاقد پوسیدگی دندان هستند، در گروه سنی ۱۲ ساله‌ها تقریبا ۹۰ درصد کودکان دچار پوسیدگی دندانی هستند، افراد ۳۰ تا ۴۰ ساله که در سن کار و فعالیت اجتماعی هستند، به‌طور متوسط ۱۲ تا ۱۳ دندان ازدست‌رفته دارند. این آمار درباره افراد بالای ۶۵ سال نیز فاجعه‌بار است؛ بیش از ۵۲ درصد این افراد یک دندان هم ندارند! پوسیدگی دندان نه تنها سلامت و زیبایی دهان را تهدید می‌کند، می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت، عفونت‌های تنفسی و حتی برخی اختلالات گوارشی را افزایش دهد.

دلایل شیوع پوسیدگی دندان در ایران

اما دلیل شیوع بالای پوسیدگی دندان و از دست رفتن دندان‌ها در ایرانی‌ها چیست؟ دکتر مصطفی محاوری، دندانپزشک در این زمینه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «برای پیشگیری از پوسیدگی دندان چند فاکتور خیلی مهم وجود دارد؛ رعایت اصول تغذیه‌، رعایت بهداشت دهان و دندان مثل ۲ بار مسواک زدن در روز، درست مسواک زدن، استفاده از نخ دندان، استفاده از عوامل تقویت‌کننده دندان مانند فلورایدتراپی (دهان‌شویه) و اقدامات پیشگیرانه‌ای مثل چکاپ‌های به‌موقع. ضعف در هر یک از این عوامل می‌تواند منجر به بروز پوسیدگی شود.»

این دندانپزشک می‌گوید: «ما همیشه تأکید می‌کنیم که برای محدود کردن پوسیدگی دندان باید رعایت تغذیه مناسب، بهداشت دهان و دندان و اقدامات پیشگیرانه‌ای مانند فلورایدتراپی به طور هم‌زمان انجام شوند. زمانی که این سه مؤلفه در کنار هم به‌ درستی اجرا شوند، می‌توان تا حد زیادی روند پوسیدگی دندان را کنترل و متوقف کرد. اما متأسفانه این استانداردها در ایران به‌ طور کامل رعایت نمی‌شود. حتی فلورایدتراپی که در مدارس انجام می‌شود، بیشتر رفع تکلیف است و اثر خاصی ندارد. چون لازمه فلورایدتراپی برای کودکان این است که دندان‌هایشان تمیز و دهان‌شان کاملا خشک باشد.»

دکتر محاوری ادامه می‌دهد: «در کنار همه این عوامل، فرهنگ بهداشت دهان و دندان در خانواده‌ها و در میان کودکان مطلوب و رضایت‌بخش نیست. استفاده از مسواک که به ‌صورت روتین، روزی دو بار برای همه افراد توصیه می‌شود؛ یعنی یک بار شب‌ها پیش از خواب و یک بار صبح‌ها پس از بیدار شدن، معمولاً به‌ طور کامل انجام نمی‌شود. بسیاری از افراد تنها یک بار در روز مسواک می‌زنند و بسیاری از افراد همین یک بار را فقط در مواقع خاص انجام می‌دهند. مثلا فقط وقتی می‌خواهند به مهمانی یا جای مهمی بروند.»

محاوری می‌گوید: «چون فرهنگ بهداشت در میان بزرگسالان مطلوب نیست، این ضعف به کودکان هم منتقل می‌شود. کودک فقط با تذکر زبانی مثل «بلند شو مسواک بزن» به این رفتار پایبند نمی‌شود. بهداشت باید از طریق رفتار و عملکرد والدین در کودکان نهادینه شود. اما زمانی که این رفتار را به‌صورت منظم در والدینش نمی‌بیند، خودش هم در انجامش تعلل می‌کند.»

مصرف مواد پوسیدگی‌زا را کم کنید

اگرچه بهداشت و اقدامات پیشگیرانه‌ای مانند فلورایدتراپی در پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها اهمیت زیادی دارند، اما موضوع تغذیه از همه این عوامل مهم‌تر است. این را دکتر محاوری می‌گوید و ادامه می‌دهد: «در حوزه تغذیه، ما در ایران با مشکلات بسیار جدی مواجه هستیم که متأسفانه کمتر به آن پرداخته شده و مورد غفلت قرار گرفته است. در بسیاری از موارد، زمانی که به والدین تأکید می‌کنیم مهم‌ترین عامل تغذیه است، جواب می‌دهند «کودک ما همه چیز می‌خورد، غذای مقوی و مغذی می‌خورد». اما از نگاه دندانپزشکی، مصرف مواد غذایی پوسیدگی‌زا (مثل مواد حاوی قند) اگر بیش از یک تا دو بار در روز باشد، کودک را در گروه ریسک متوسط یا پرخطر قرار می‌دهد. اگر می‌خواهیم کودکان ما دچار پوسیدگی دندان نشوند، باید مصرف این مواد به یک تا دو بار در روز محدود شود».

به گفته دکتر محاوری، «شست‌وشوی دهان با آب بعد از مصرف مواد قندی می‌تواند تا حدی خطر پوسیدگی را کاهش دهد، اما کافی نیست. مسواک زدن بلافاصله بعد از مصرف مواد قندی مصل شکلات و ... هم توصیه نمی‌شود. چون همیشه شدنی نیست. به خصوص درباره کودکان. پس بهترین روش کاهش پوسیدگی، کاهش دفعات مصرف مواد قندی، شست‌وشوی دهان با آب، استفاده از نخ دندان و رعایت بهداشت دهان به‌صورت هم‌زمان است.

بیشتر بخوانید؛

• پاسخ به یک باور غلط درباره جرم‌گیری دندان‌ها

• بعد از خوردن این خوراکی‌ها دهان‌تان را بشویید

• آیا همه باید از دهانشویه استفاده کنند؟

مواد غذایی سفت بجوید

دکتر محاوری می‌گوید: «در کشورهایی که به سلامت دهان و دندان اهمیت می‌دهند، کودکان میان‌وعده‌هایی که عمدتا اسنک‌های گیاهی هستند را با خود به مدرسه می‌برند. مثل هویج، سیب، انواع سبزیجات و خوراکی‌های طبیعی. در کشور ما متأسفانه تنقلاتی که برای کودکان در نظر گرفته می‌شود اغلب شامل بیسکویت، کیک و آبمیوه است و والدین تصور می‌کنند انتخاب مناسبی انجام داده‌اند. در حالی که این مواد هم حاوی قند هستند و به ‌شدت باعث بروز پوسیدگی دندان می‌شوند و هم عملکرد جویدن در آن‌ها نقشی ندارد.»

این دندانپزشک می‌گوید: «در چنین شرایطی فرآیند پاکسازی دهان که به واسطه جویدن و ترشح بزاق انجام می‌شود، شکل نمی‌گیرد و دهان به ‌درستی تمیز نمی‌شود. در گذشته، غذاها به گونه‌ای مصرف می‌شد که نیاز به جویدن بیشتری داشت. همین جویدن طبیعی تا حدی باعث پاکسازی دهان و کاهش پوسیدگی دندان منجر می‌شد.»

به گفته این متخصص دندانپزشکی، «فیبر موجود در بسیاری از سبزیجات مخصوصا هویج باعث می‌شود موقع خوردن و جویدن، یک فرآیند پاکسازی هم‌زمان در دهان اتفاق بیفتد. اما زمانی که این مواد به‌صورت پخته‌شده، پوره یا بسیار نرم مصرف می‌شوند، از یک‌ طرف مواد قندی آنها در دهان باقی می‌مانند و از طرف دیگر، عملکرد جویدن حذف می‌شود. این دو عامل، یعنی عدم استفاده از مواد غذایی دارای فیبر و تقویت‌کننده جویدن، در کنار مصرف بالای مواد قندی در تغذیه روزانه، از مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلایل بروز پوسیدگی دندان در جامعه ایران - چه در کودکان و چه در بزرگسالان – است.

چکاپ‌های دوره‌ای را نادیده نگیرید

در کنار همه موارد یادشده، انجام چکاپ‌های دوره‌ای نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. دکتر محاوری در این زمینه می‌گوید: «برای کودکان، معاینه‌های منظم در فواصل چهار تا شش ماه و برای بزرگسالان حداقل سالی یک ‌بار توصیه می‌شود. این معاینات باید توسط فردی انجام شود که به‌صورت تخصصی با مسائل بهداشت دهان و دندان آشناست تا میزان پوسیدگی‌ها بررسی شود و در صورت تشخیص پوسیدگی در مراحل اولیه، اقدامات کنترلی لازم انجام گیرد. زمانی که پوسیدگی‌ها گسترش پیدا می‌کنند، میکروب‌های موجود در یک دندان می‌توانند بسیار راحت‌تر در دهان جابه‌جا شوند و دندان‌های بیشتری را درگیر کنند.»

این دندانپزشک این نکته مهم را هم اضافه می‌کند که «باید در نظر داشت که همه افراد از نظر ساختار ژنتیکی و استحکام دندان‌ها یکسان نیستند. ممکن است فردی با وجود بهداشت دهان ضعیف یا شرایط نامناسب دیگر، پوسیدگی کمتری را تجربه کند. در حالی که فردی دیگر مستعد پوسیدگی بیشتری باشد. با این حال، زمانی که قرار است توصیه‌ای کلی برای عموم مردم ارائه شود، بهتر است همه این موارد به‌صورت هم‌زمان مد نظر قرار گیرد تا بتوان ریسک پوسیدگی دندان را تا حد ممکن به حداقل رساند.»