هزینه‌های عجیب مراسم ختم ؛ از گریه‌کن تا بادیگارد!

به گزارش همشهری آنلاین، خبر فوت پدر یکی از همکاران سبب شد تا به نمایندگی از جمع تاج گلی سفارش بدهم و چون این روزها فضای مجازی همه امور را تسهیل کرده، در پشت میز کارم سرچ کردم «خدمات مجالس ترحیم» و وارد دنیای عجیبی شدم. بازار مرده!

گویا هرچه بازار عروسی و جشن این روزها در رکودی سخت گرفتار است در عوض بازار مجلس ترحیم رونقی عجیب دارد. از سنگ قبر هوش مصنوعی گرفته تا گریه کن! چیزهایی که جز پر کردن جیب خدمات دهنده برای متوفی و خانواده‌اش هیچ ندارد.

در ایران، مجلس ختم یکی از آیین‌های سنتی و دینی است که خانواده‌ها برای گرامیداشت یاد عزیزان از دست رفته برگزار می‌کنند. این مراسم علاوه بر بار معنوی، هزینه‌های قابل توجهی را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند که ترکیبی از هزینه‌های سنتی و مدرن است.

بررسی میدانی از چند خانواده تهرانی نشان می‌دهد که هزینه‌های مجلس ختم بسته به نوع مراسم و امکانات انتخاب شده، متغیر است. هزینه‌های اصلی شامل اجاره سالن، تهیه غذا، وسایل پذیرایی، چاپ آگهی ترحیم، و پرداخت به مداح و سخنران است.

اجاره سالن‌های مراسم در تهران بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومان متغیر است که به ظرفیت و موقعیت مکانی سالن بستگی دارد. در برخی موارد، خانواده‌ها ترجیح می‌دهند مراسم را در منازل یا مساجد برگزار کنند که هزینه‌ها را کاهش می‌دهد اما محدودیت‌هایی از نظر تعداد میهمان و امکانات همراه دارد.

غذا و پذیرایی بخش عمده‌ای از بودجه مراسم را به خود اختصاص می‌دهد. هزینه تهیه غذا برای ۲۰۰ تا ۵۰۰ نفر، بسته به نوع منو، از ۱۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان گزارش شده است. همچنین هزینه‌های چاپ آگهی ترحیم در روزنامه‌ها و سایت‌های خبری محلی بین ۵۰۰ هزار تا ۵ میلیون تومان است.

مداح و سخنران نیز هزینه‌های جداگانه‌ای دارند که معمولاً از ۳ تا ۱۰ میلیون تومان متغیر است. برخی خانواده‌ها برای کاهش هزینه‌ها از مداحان محلی و سخنرانان داوطلب استفاده می‌کنند.

در مجموع، هزینه‌های صفر تا صد برگزاری مجلس ختم در تهران بین ۵۰ تا میلیاردها تومان برآورد می‌شود که برای بسیاری از خانواده‌ها بار مالی سنگینی است. این موضوع باعث شده برخی افراد به دنبال راه‌های کم‌هزینه‌تر مانند برگزاری مراسم کوچک‌تر یا استفاده از فضاهای رایگان باشند.

اشک‌های اجاره‌ای در بازار سوگ

در میان صدها آگهی خدمات خانگی، نظافتی و تشریفاتی، یکی از آگهی‌ها در یک پلتفرم خدماتی ایرانی توجه کاربران را به خود جلب کرده «گریه‌کن حرفه‌ای برای مراسم ترحیم — با اشک واقعی و حضور تمام‌وقت» است.

در نگاه اول، شاید چنین خدمتی به شوخی شبیه باشد، اما در واقع بخشی واقعی از بازار خدمات جدید در ایران است؛ بازاری که حتی غم و اندوه را نیز کالایی کرده است.

اما در همین گیر و دار در یکی از همین سایت‌های خدماتی با آگهی اجاره خدماتی تحت عنوان «گریه‌کن» مواجه شدم. سوژه گریه کن انقدر جالب بود که مجابم کند تا برای کنجکاوی با سایت مذکور تماس بگیرم. اما ابتدا باید دید گریه کن چیست؟

از جمله شغل‌هایی که شاید در نگاه نخست غیرقابل باور به نظر برسد، شغلی است موسوم به «گریه‌کن» یا «ماتم‌دار اجاره‌ای». در برخی مراسم‌های ترحیم، خانواده‌ها برای ایجاد فضای عاطفی‌تر و احساسی‌تر از این افراد کمک می‌گیرند. گریه‌کن‌های زن و مرد بسته به نوع مراسم و مدت‌زمان حضورشان، معمولاً بین ۵۰۰ تا ۱ میلیون هزار تومان دستمزد دریافت می‌کنند. البته نباید تصور کرد که آنها در تمام طول مراسم مشغول گریه‌کردن هستند؛ نقششان بیشتر در ایجاد حال‌وهوای سوگ و همدردی با بازماندگان است. به نظر می‌رسد گسترش چنین مشاغل غیرمتعارفی در ایران به‌تدریج رو به افزایش است.

کرایه گریه‌کن، ناظر و مهماندار برای مراسم ختم؛ مردن سیری چند؟

ما تنها گریه نمی‌کنیم

سمیه، ۳۶ ساله، یکی از گریه‌کن‌های این پلتفرم است. او سابقه‌ی بازیگری در تئاتر دارد و حالا سه سال است در مراسم ترحیم حضور پیدا می‌کند. وقتی از او درباره‌ی شغلش می‌پرسم، با لحنی جدی و در عین حال خسته می‌گوید: کار ما فقط گریه نیست. ما باید بتوانیم فضا را عوض کنیم؛ وقتی جمع ساکت است، کافی است چند نفر شروع کنند به اشک ریختن تا دیگران هم احساسشان را بروز دهند. مردم امروز خسته و بی‌حوصله‌اند، حتی در غم، گاهی نیاز به کسی دارند که احساس را یادشان بیندازد.

سمیه در هر مراسم بین ۵۰۰ تا ۷۵۰ هزار تومان دستمزد دریافت می‌کند و تعداد مراسم‌هایش در ماه از چهار یا پنج مورد فراتر نمی‌رود. بیشتر مشتریانش خانواده‌های متمول شهری‌اند که دوست دارند مراسم‌شان «احساسی‌تر و باشکوه‌تر» جلوه کند.

ناظر مراسم ختم چکار می‌کند؟

در تماس تلفنی با مسئول این پلتفرم درباره جزئیات پوشش گریه‌کن‌ها و تعداد نفراتی که می‌توانند پشتیبانی کنند پرسیدم و مسئول سایت پاسخ داد: پوشش گریه‌کن‌ها معمولی و شبیه افراد عادی است و توضیحات بیشتری درباره نحوه حضور و عملکرد آنها ارائه کرد.

وی ادامه داد: امکاناتی نظیر دسته‌گل و سایر تجهیزات مطابق نمونه‌های موجود در سایت ارائه می‌شود. همچنین امکان رزرو مداح، میوه‌پذیرایی و ناظر مراسم وجود دارد که ناظر مراسم علاوه بر پیگیری امور، مشاوره‌های لازم برای انتخاب خدمات را ارائه می‌دهد و حتی متنی برای اطلاع‌رسانی به مهمانان تهیه می‌کند. ناظر مراسم حدود پانزده دقیقه تا نیم ساعت قبل از شروع مراسم در محل حضور دارد و تا پایان مراسم امور را پیگیری می‌کند.

برای برون‌سپاری کامل مراسم، برآورد هزینه‌ها نیز مطرح شد. به عنوان مثال، برای ۱۰۰ تا ۱۵۰ مهمان، تامین ۱۰۰ صندلی، دو سایبان و دو میز حداقل امکانات مورد نیاز است که هزینه حدود پنج میلیون و چند صد هزار تومان برآورد شد. هزینه پذیرایی معمولی شام یا ناهار نیز حدود یک میلیون و سیصد و پنجاه هزار تومان است. هزینه مداح حرفه‌ای دو میلیون و یک‌صد پنجاه هزار تومان و اکو نیز یک میلیون و چهارصد شصت هزار تومان اعلام شد.

برای پذیرایی، پیشنهاد شد به جای خرید جداگانه اقلام متعدد، از پک‌های پذیرایی استفاده شود که در سه مدل مختلف و با قیمت‌های متفاوت (حدود ۱۲۵ تا ۱۵۵ هزار تومان) ارائه می‌شوند. یکی از مدل‌ها شامل حلوا و خرما است که تازه و با کیفیت مطلوب تهیه می‌شود.

همچنین امکان رزرو مهماندار نیز وجود دارد که در واقع همان ناظر مراسم است و پذیرایی از مهمانان را بر عهده دارد. شرح وظایف مهماندار و ناظر مراسم متفاوت است، ناظر مراسم علاوه بر پذیرایی، پیگیری امور اداری مانند گواهی فوت را نیز انجام می‌دهد. تعرفه‌های این خدمات با تعرفه‌های رسمی بهشت زهرا (س) متفاوت است و اگر افراد خانواده بخواهند امور را شخصاً انجام دهند باید خودشان به بهشت زهرا (س) مراجعه کنند.

احساسی که قیمت دارد

«گریه‌کن» بودن، برخلاف ظاهرش، کاری ساده نیست. این افراد باید آموزش دیده باشند تا چگونه با آهنگ صدا، حالت چهره و رفتار خود واکنشی زنجیره‌ای در جمع ایجاد کنند. بعضی از آنها حتی از عطرها و دستمال‌های مخصوص استفاده می‌کنند تا تأثیرگذارتر باشند.اما به قول دوستان این تنها شکل کار است. پشت این حرفه عجیب، واقعیتی تلخ‌تر پنهان است: تبدیل احساسات انسانی به یک کالا

در شرایط اقتصادی کنونی که کشور متحمل تحریم‌های ظالمانه است، برخی ترجیح می‌دهند به جای همراهی و همکاری با هموطنان خود و تلاش مضاعف در راستای تحقق آنچه رهبر معظم انقلاب اسلامی از آن تحت عنوان «اقتصاد درون‌زا» یاد می‌کنند، حتی از غم هم درآمدی کسب کنند، درآمدی که قشر ضعیف آن (گریه کن) کمترین و بخش غالب آن را دلال و واسطه می‌بلعد.

شغل «گریه‌کن» بیش از آن‌که درباره‌ اشک ریختن باشد، درباره‌ واقعیتی بزرگ‌تر حرف می‌زند؛ جامعه‌ای که دیگر حتی اندوه را هم باید سازماندهی کند. در اقتصادی که هر احساس قیمتی دارد، شاید تنها چیز رایگان، همان سکوت بعد از مراسم است.

بازار سوگ نه از جنس فریب است و نه تظاهر؛ بلکه بازتابی از زمانه‌ای است که در آن، احساس نیز به فهرست خدمات اضافه شده است. همان‌طور که کسی برای شادی کیک سفارش می‌دهد، حالا دیگری هم برای غم، اشک اجاره می‌کند. وقتی درد به فرصت تبدیل می‌شود، مرز میان انسان و نقش، میان صدا و صراحت، محو می‌گردد. شاید این همان تعریف تازه‌ اقتصاد معاصر باشد؛ جایی که برای احساس واقعی، نیاز به فاکتور رسمی داریم.