اطلاع رسانی

در حال حاضر دانش اطلاع رسانی کار اختصاصی هیچ یک از سازمان ها نیست لیکن برحسب سنت کار انستیتوی آمریکائی دکومانتاسیون مطالعه درباره دکومانتاسیون و اطلاع رسانی بوده است

اصطلاح ”اطلاع‌رسانی“ مدتی است که برای ما آشنا است در نشریه Annual Review of Information Science: روبرت. س. تایلور تحت عنوان ”جنبه‌های حرفه‌ای دانش اطلاع‌رسانی و تکنولوژی“ سه تعریف برای دانش اطلاع‌رسانی آورده است. این سه تعریف دارای نکات مشترکی هستند اما هر یک به نکته‌ای خاص تأکید بیشتری کرده‌اند. تعریفی که خواهیم داد از ترکیب این سه تعریف به‌دست آمده است.

دانش اطلاع‌رسانی عبارت است از رشته‌ای علمی که درباره کیفیت و کاربرد اطلاعات نیروهای حاکم بر جریان‌ اطلاعات و همه ابزارهای آماده‌سازی اطلاعات برای دسترسی و استفاده مطلوب، تحقیق می‌کند.

کار دانش اطلاع‌رسانی پرداختن به آن بخشی از دانش است که به تولید گردآوری، سازمان‌دهی، ذخیره، بازیابی، ترجمه، انتقال، تبدیل، کاربرد اطلاعات مربوط می‌شود. دانش اطلاع‌رسانی همچنین درباره ارائه اطلاعات به روش طبیعی و مصنوعی کاربرد قالب‌ها برای انتقال کامل اطلاعات و شیوه‌های آماده‌سازی اطلاعات و ابزارها و فن‌های آن مانند ماشین‌های حسابگر و روش‌های برنامه‌ریزی آن به پژوهش می‌پردازد.

دانش اطلاع‌رسانی علمی است ترکیبی که به رشته‌های دیگر مثل ریاضیات، منطق، زبان‌شناسی، فن ماشین‌های حسابگر، تحقیق در عملیات و هنر گرافیک، ارتباطات، دانش کتابداری، مدیریت و سایر رشته‌های مشابه نیز بستگی دارد.

این علم هم دارای جنبه نظری است که موضوع را صرف‌نظر از کاربرد آن به مطالعه می‌گیرد و هم دارای جنبه عملی که خدمات و محصولات را ایجاد می‌کند.

اگر این تعریف پیچیده به‌نظر می‌رسد از آن رو است که خود موضوع غامض و چندبعدی است و تعریف ناگزیر باید جامع و مانع باشد.

در حال حاضر دانش اطلاع‌رسانی کار اختصاصی هیچ‌یک از سازمان‌ها نیست لیکن برحسب سنت کار انستیتوی آمریکائی دکومانتاسیون مطالعه درباره دکومانتاسیون و اطلاع‌رسانی بوده است. ضمناً باید دانست که کتابداری و دکومانتاسیون جنبه‌های عملی علم اطلاع‌رسانی است و خط‌مشی‌ها و فن‌هائی که کتابداران و دکومانتالیست در کار خود دارند بایستی مبنی بر اصل نظری علم اطلاع‌رسانی باشد و متقابلاً صاحب‌نظران علم اطلاع‌رسانی بایستی فن‌های آزموده شده دست‌اندرکاران را مورد مطالعه قرار دهند.

● نیاز به اطلاع‌رسانی

هدف اطلاع‌رسانی به‌عنوان یک رشته علمی تهیه مجموعه اطلاعاتی است که سبب پیشرفت نهادهای گوناگون و روش‌هائی می‌شود که وقف گردآوری و انتقال دانش هستند. این نهادها شامل چند دسته‌اند از جمله: کتاب برای ثبت دانش مدرسه برای تعلیم دانشی که در طول چند نسل گرد آمده است، کتابخانه برای ذخیره و انتشار دانش، سینما و تلویزیون برای به نمایش درآوردن دانش، مجله برای انتقال مکتوب آخر پیشرفت‌های فنی در زمینه معین و سرانجام کنفرانس برای انتقال شفاهی اطلاعات.

این نهادها وظیفه مهمی را که برعهده داشته‌اند انجام داده و می‌دهند ولی برای برآوردن نیازهای ارتباطی جامعه امروز کافی نیستند بعضی از عواملی که به نارسائی آنها کمک می‌کند عبارتند از:

۱) رشد شگفت‌انگیز علوم و تکنولوژی و سرعتی که با آن دانش نو عرضه می‌شود و دانش گذشته کهنه و منسوخ می‌گردد.

۲) سرعت کهنه شدن دانش فنی، به‌طوری‌که فارغ‌التحصیلان قدیمی مجبورند برای نو کردن مهارت‌های خود به مدرسه برگردند.

۳) فراوانی دانشمندان دست‌اندرکار و وجود مجلات علمی و فنی بسیار.

۴) افزایش تخصص که تفهیم و تفهم و مبادله اطلاعات را بین رشته‌های مختلف علمی مشکل می‌کنند.

۵) فاصله زمانی اندک بین پژوهش و کاربرد آن که احتیاج به کسب اطلاع را آنی‌تر و شدیدتر می‌کند.

در نتیجه این‌گونه نیازهای مبرم، روش‌های موجود برای مبادله اطلاعات ناقص تشخیص داده شده‌اند. اطلاع‌رسانی همگام سایر علوم رشد نکرده است و حال وقت آن است که کوشش بسیار وقف این‌کار شده تا این عقب‌ماندگی جبران گردد. اگر شیوه‌های ارتباط و مبادله اطلاعات بهبود نیابند مانعی بزرگ در راه سایر علوم ایجاد می‌شود و عدم ارتباط سبب دوباره‌کاری و پائین آمدن میزان پیشرفت خواهد شد.

بدین ترتیب اهمیت اطلاع‌رسانی و دلایل تأکید امروزه بر این رشته علمی واضح است انجمن اطلاع‌رسانی آمریکا بیان محسوس این حقیقت است که باید هر چه بیشتر کوشش خود را هماهنگ کنیم و با مشکلات تازه‌ای دست و پنجه نرم نمائیم.

● کاربرد و پژوهش‌ در اطلاع‌رسانی

همچنان‌که در تعریف خود یادآور شدیم اطلاع‌رسانی هم جنبه‌ای نظری مطلق دارد و هم‌جنبه عملی. آنان که در این رشته علمی دست‌اندرکارند برحسب تحصیلات و علائق خود بر یکی از این دو جنبه تأکید بیشتری می‌گذارند. در این محدوده هم برای اهل نظر جا هست و هم برای اهل عمل و واضح است که به هر دو دسته نیاز هست نظریه و عمل به‌نحوی ناگسستنی به یکدیگر پیوند یافته‌اند و هر یک از نتیجه کار دیگری استفاده می‌کند.

پژوهنده اطلاع‌رسانی قلمرو وسیعی در اختیار دارد که در آن می‌توان تحقیقات خود را ادامه دهد. نگاه تندی به ۵۶۶ (به‌استثناء فهرست و واژه‌ها) آخرین شماره (شمارهٔ ۱۴) ”پژوهش‌ها و دگرگونی‌های جاری در دکومانتاسیون“ وسعت سرسام‌آور طرح در دست مطالعه را نشان می‌دهد. ۶۵۵ گزارش به ۹ رشته به شرح زیر تقسیم شده‌اند.

۱) نیازها و استفاده‌های اطلاعات

مطالعه رفتاری استفاده‌کنندگان، مطالعه شواهد، الگوهای ارتباط، انتشارات و تحقیقات

۲) رونوشت‌برداری و ایجاد مدارک

ترکیب به کمک ماشین‌ حسابگر، میکروفرم، ثبت و ذخیره، نوشتن و ویراستاری

۳) تحلیل زبان

زبان‌شناسی محاسبه‌ای، واژه‌شناسی، آماده‌سازی، زبان طبیعی (متن)، زبان‌شناسی روانی، تحلیلی معنائی

۴) ترجمه

ترجمه ماشینی، ابزارهای کمکی ترجمه

۵) چکیده‌نویسی، طبقه‌بندی، اقتباس و نمایه‌سازی، مطالعه واژگان

۶) طرح سیستم

مطالعه تطبیقی، بازیابی اطلاعات، عملیات ماشینی کتابخانه، انتشار برگزیده اطلاعات

۷) تحلیل و ارزشیابی

مطالعه تطبیقی، کیفیت نمایه‌سازی، قالب‌ریزی، روش‌های آزمون و سنجش طرز عمل، کیفیت ترجمه

۸) شناخت الگو

آماده‌سازی تصویر، تحلیل گفتار

۹) دستگاه‌های سازگارکننده

هوش مصنوعی، خودکارها، حل مسئله، دستگاه‌های خودسازمان‌ده. خلاصه کلام آنکه پژوهش‌های اطلاع‌رسانی خواص و رفتار اطلاع، استفاده و انتقال اطلاع و آماده‌ساختن آن را برای ذخیره و بازیابی مطلوب بررسی می‌کند.

مطالعات نظری نباید در خلاء انجام شود و در حقیقت انجام هم نمی‌شود. پژوهش و کاربرد و نظریه و عمل پیوسته بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند اما مانند سایر رشته‌های علمی، پژوهندگان اقلیتی کوچک ولی مؤثر را تشکیل می‌دهند بیشتر افراد در این رشته کوششان معطوف به جنبه‌های عملی است. کارشان پرداختن به عملیات و مسائل مربوط به انتقال اطلاعات است. آنان وظیفه دارند به‌رغم همه نارسائی‌ها دستگاه را به‌کار اندازد و در حوزه عمل به رفع نقائص بپردازند و نیز باید از فن‌های تازه که پرورده می‌شود مطلع شوند و وقتی درستی آنها به اثبات رسید به‌کارشان بندند و در عرصه عمل آنها را ارزیابی کنند. اما باید به‌خاطر داشت که به‌خصوص در اطلاع‌رسانی تمایز دقیقی بین پژوهش و فن وجود ندارد. منتهی باید دید که هرکس به‌کدام جنبه تأکید می‌کند ولی آنچه مسلم است همه افراد به یک مجموعه از مسائل می‌اندیشند.

هر رشته علمی باید نوعی وابستگی دانشگاهی داشته باشد بنابراین توجه به این نکته حائز اهمیت است که اطلاع‌رسانی امروز در تعداد بسیاری از دانشگاه‌ها به‌عنوان یک رشته علمی به رسمیت شناخته شده است. موضوع‌هائی که تدریس می‌شود در دانشگاه‌های مختلف فرق می‌کند اما این تفاوت بیشتر زاده امکانات حرفه‌ای است تا اختلاف عقیده درباره آنچه باید تدریس شود. این‌گونه کاری است بسیار مطلوب، زیرا این زمینه تحقیق هنوز بسیار جوان است و زود است که برنامه درسی واحدی به‌صورت استاندارد پیشنهاد شود در همین حال تنوع برنامه‌ها پیشرفت و بررسی را تشویق می‌کند و همچنان‌که دانشجویان از تحصیل فارغ می‌شوند. تأثیر رشد‌دهنده و یک‌شکل‌کننده‌ای بر برنامهٔ درسی خواهند گذاشت.

● اطلاع‌رسانی چیست؟

اطلاع‌رسانی علمی است مرکب از چند رشته علمی دیگر که خواص و رفتار اطلاعات، نیروهای حاکم بر جریان و استفاده از اطلاعات و فن‌های خاص آماده‌سازی اطلاعات، چه دستی، چه ماشینی را برای ذخیره، و بازیابی و انتشار مطلوب بررسی می‌کند.

● دکومانتاسیون چیست؟

دکومانتاسیون یکی از بخش‌های کاربردی اطلاع‌رسانی است. کار دکومانتاسیون تحصیل، ذخیره، بازیابی و انتشار اطلاعات مفید ثبت شده به‌صورت گزارش و مجله است. به‌علت ماهیت مجموعه و احتیاجات مراجعان، دکومانتاسیون بر استفاده از تجهیزات آماده‌سازی داده‌ها، رپروگرافی، میکروفیلم، به‌عنوان فن‌های پرداختن به اطلاعات تأکید بسیار می‌کند.

● عالم اطلاع‌رسانی چه می‌کند؟

عالم اطلاع‌رسانی ممکن است در این رشته به‌عنوان پژوهنده، معلم یا تشخیص کاربرد کار کند. بدین معنی که ممکن است برای پرورش فن‌های تازه پرداختن به اطلاعات به پژوهش دست زد یا اطلاع‌رسانی درس داد یا نظریه و فن‌های اطلاع‌رسانی را به‌کار بست یا سیستم‌های پرداختن به اطلاعات را آفرید، تعدیل کرد یا بهبود بخشید.

اطلاع‌رسانی رشته‌ای مهم و ضروری است و عالم اطلاع‌رسانی وظیفه مهمی در اجتماع به گردن دارد.

منبع: اینترنت