مونوریل راه بی آغاز

برخی از وسایل نقلیه عمومی مطرح به عنوان گزینه های موازی در كنار مترو, اتوبوس و تاكسی برای كلان شهر تهران در سایر كلان شهرهای دنیا نیز مطرح شده و آزمایش خود را در بیست تا سی سال گذشته در بسیاری از كشورهای پیشرفته دنیا پس داده اند و هم اكنون روشی منسوخ به شمار می آیند

تردد بیش از سه میلیون دستگاه خودرو در خیابان‌ها و بزرگراه‌ها، افزایش ساعات اوج ترافیك، ضعف سیستم ناوگان حمل و نقل عمومی تهران، كمبود اتوبوس و تاكسی و عدم توسعه خطوط مترو در تمام نقاط، همگی دست به دست یكدیگر داده‌اند تا هر روز بیش از گذشته بر مشكلات تردد شهروندان تهرانی افزوده شود.

در این راه، طرح به كارگیری سیستم‌های حمل و نقل عمومی در كلان‌شهر تهران همچون مترو، مونوریل، تراموا و... همواره مطرح می‌‌شود اما آنچه مهم است این است كه آیا سایر سیستم‌های حمل و نقل عمومی كه به عنوان راهكار‌های موازی برای بهبود وضعیت ترافیك سردرگم و كلافه‌كننده تهران پیشنهاد می‌‌شود، قابلیت اجرا و سرمایه‌گذاری زودبازده را خواهد داشت یا خیر؟

● مونوریل؛ منسوخ در هالیوود!

برخی از وسایل نقلیه عمومی مطرح به عنوان گزینه‌های موازی در كنار مترو، اتوبوس و تاكسی برای كلان‌شهر تهران در سایر كلان‌شهرهای دنیا نیز مطرح شده و آزمایش خود را در بیست تا سی سال گذشته در بسیاری از كشورهای پیشرفته دنیا پس داده‌اند و هم‌اكنون روشی منسوخ به شمار می‌‌آیند.

بسیاری از كارشناسان، امروزه، مونوریل را فاقد كاركرد ترانزیتی و مسافربری دانسته و این وسیله را بیشتر دارای جنبه‌های تزئینی و تفریحی می‌‌دانند، با این حال یك كارشناس مدیریت امور ترافیك، به این نیز بسنده نمی‌‌كند و می‌‌گوید:

اگر مدافعان وسایل حمل و نقلی نظیر مونوریل مخالفان را به بی‌‌اطلاعی، بی‌‌تجربگی و عدم سفر به كلان‌شهرهای دنیا متهم می‌‌كنند، بسیاری از فیلم‌های هالیوودی، غربی و حتی آسیایی شاهد و مدرك خوبی برای نشان دادن این موضوع است كه برخلاف دهه هفتاد و هشتاد میلادی كه بعضا در برخی فیلم‌هایی كه شاهد تصاویری از مونوریل در خیابان‌های منهتن، نیویورك، واشنگتن و... بودیم، از اوایل دهه نود تاكنون دیگر اثری از همین معدود صحنه‌ها نیز به چشم نمی‌خورد. انگار، این وسیله گران‌قیمت، ارزش‌های ظاهری و تفریحی خود را نیز از دست داده است.

● مونوریل در تهران

در همین راستا اولین زمزمه‌های اجرای پروژه مونوریل در شهر ما نیز برای نخستین بار هشت سال پیش شنیده شد كه به مرور زمان و پس از تغییر و تحولات شهرداری در آن دوره در پیچ‌وخم زمان به دست فراموشی سپرده شد.

حدود چهار سال پیش طرح مونوریل بار دیگر مطرح شد كه حتی در این دوره منطقه صادقیه به عنوان پایلوت اجرای طرح، انتخاب و از سوی مدیر عامل و مسئولان حوزه حمل و نقل و ترافیك شهرداری وقت اعلام شد و پایه‌های مونوریل نیز در مسیر صادقیه تا آزادی به زمین زده شد.

این در حالی بود كه به گفته مسئولان حوزه حمل و نقل و ترافیك شهرداری وقت براساس پیش‌بینی‌ها، شهروندان تهرانی ظرف مدت دو سال می‌‌توانستند مسیر صادقیه تا آزادی را با مونوریل طی كنند.

در حالی كه شهروندان تهرانی خود را به استفاده از مونوریل دلخوش كرده بودند با برگزیده شدن محمود احمدی‌نژاد به ریاست‌جمهوری و زمزمه مطرح شدن گزینه‌های مختلف برای تصدی‌ شهرداری تهران، بار دیگر عملیات اجرایی پروژه متوقف شد. پس از انتخاب محمدباقر قالیباف به عنوان شهردار تهران، وی بر ضرورت كارشناسی و بررسی بیشتر این طرح از سوی كارشناسان و متخصصان حوزه ترافیك تاكید كرد و گفت: تا زمان روشن شدن ابعاد دقیق این طرح و این‌كه آیا اجرای چنین طرحی در تهران توجیه اقتصادی خواهد داشت یا خیر باید بیشتر صبر كرد.

● مخالفت شهردار جدید با مونوریل

قالیباف در عین حال تاكید كرد كه در زمان ورودش به شهرداری این پروژه متوقف بوده است و شهردار دستوری مبنی بر توقف این طرح صادر نكرده است.

شهردار تهران اظهار داشت: با توجه به حجم انبوه مسافرانی كه توسط مترو جابجا می‌‌شوند، پیشنهاد دادیم صد و پنجاه میلیون دلاری كه برای اجرای طرح مونوریل در نظر گرفته شده را به مترو اختصاص دهد تا مردم به راحتی بتوانند از آن استفاده كنند.

قالیباف افزود: اگر به همه منابع حمل و نقل و آماری كه امروز در دنیا از استفاده‌كنندگان مونوریل وجود دارد، نگاه كنیم، متوجه می‌‌شویم كه مونوریل در زمینه حمل و نقل قابل قیاس با مترو نیست.

شهردار تهران تاكید كرد: به جرات می‌‌توان گفت كه همه كارشناسان اعتقاد دارند میدان صادقیه، مسیر مناسبی برای آغاز كار مونوریل نیست و اگر قرار است از مونوریل استفاده كنیم، ابتدا باید كار كارشناسی و تخصصی در مورد طول و محل خط انجام شود و به نظر من حتما مشكلی در كاربوده كه در گذشته‌ هم این طرح آغاز نشده است. من كه این طرح را آغاز نكرده‌ام، وقتی آمدم متوقف بود، امروز هم متوقف است.

● پنج خط مونوریل برای تهران

مخالفت صریح شهردار پایتخت با احداث مونوریل درحالی بیان می‌‌شود كه دولت ظاهرا عزم خود را جزم كرده تا مونوریل را در تهران راه‌اندازی كند، موضوعی كه رییس‌ دولت نهم در زمان صدارت شهرداری تهران ایده آن را مطرح كرد و در طول دوران ریاست‌جمهوری نیز آن را پیگیری كرده است.

نكته جالب آن‌كه علیرغم مخالفت مسئول اول شهر تهران با راه‌اندازی مونوریل و تاكید بر لزوم تكمیل <مترو>، رییس سازمان شهرداری‌های كشور گفت: تا سه سال آینده پنج خط ترن‌هوایی <مونوریل> در تهران احداث خواهد شد.

سیدمهدی هاشمی، اظهار داشت: موضوع احداث قطار هوایی در تهران با هماهنگی شهرداری و شورای شهر به نتیجه قطعی رسیده است.

وی بااشاره به توزیع اعتبار ۱۶۸ میلیارد تومانی جهت راه‌اندازی و توسعه خطوط ریلی تهران گفت: از این مبلغ پنجاه میلیارد تومان از محل متمم بودجه سال ۸۵ اختصاص داده شده و ۱۱۸ میلیارد تومان باقی مانده نیز در سال ۸۶ اختصاص می‌‌یابد.

● ابعاد تازه مونوریل

سرانجام پس از بررسی مجدد و مطالعات كارشناسی، پروژه مونوریل در تهران از سوی كارشناسان و متخصصان حوزه حمل و نقل و ترافیك شهرداری تهران ابعاد تازه‌ای از این پروژه مشخص شد...بررسی‌های منتشر شده نشان می‌‌دهد كه مسیر پیشنهادی برای اجرای آزمایشی پروژه مونوریل در تهران از صادقیه تا آزادی از نظر ترافیكی توجیه نداشته و مسیر انتخابی تاثیر چندانی در بهبود و روانی بار ترافیك پایتخت نخواهد داشت، همچنین اجرای این پروژه بسیار زمان‌بر و به دلیل این‌كه جزو پروژه‌های سنگین حمل و نقل ریلی به شمار می‌‌رود بسیار هزینه‌بر است.

به طوری‌كه مسئولان حوزه ترافیك شهرداری تهران معتقد هستند در صورتی كه بودجه ۱۵۰ میلیون دلاری پروژه مونوریل كه از طریق تبصره ۱۳ به این بخش تخصیص داده شده به سیستم حمل و نقل عمومی برسد می‌‌توان تحولی عظیم در ساماندهی بهبود ترافیك كلان‌شهر تهران و توسعه حمل و نقل عمومی ایجاد كرد.

این در حالی است كه به اعتقاد محسن هاشمی، مدیر عامل شركت متروی تهران اگر بودجه‌‌ای كه در حال حاضر از طریق تبصره ۱۳ به احداث مونوریل در تهران تخصیص داده شده به تكمیل و توسعه خطوط در دست احداث مترو و ساخت خطوط جدید مترو اختصاص یابد، می‌توان در مدت زمان بسیار كمتری بازده بیشتری را از پروژه‌‌ای مانند مترو كه در حال حاضر نیز با استقبال چشمگیری از سوی شهروندان تهرانی مواجه بوده و برای استفاده همه اقشار جامعه امكان‌پذیر است، شاهد بود.

● مونوریل آری یا نه؟

آنچه موافقان اجرای طرح مونوریل را به طرفداری از این پروژه برمی‌انگیزد، اعتقاد آنها بر سرعت، سهولت اجرای طرح، هزینه نسبتا پایین در مرحله اجرا، عدم برخورد با خیابان‌های موجود و ترافیك كنونی، قابلیت عبور مناسب از موانع، عدم آلودگی هوا و اشغال حداقل فضا و نیز مقاومت مناسب در مقابل زلزله است، آنچه مسلم است ظاهر این توجیهات را عقلانی و منطقی می‌‌توان یافت اما اگر این پروژه با دید كارشناسانه مورد بررسی قرار گیرد به راحتی می‌‌توان دریافت كه چرا طرحی همچون مونوریل در كلان‌شهری مانند تهران توجیه‌پذیری اجرایی ندارد. برخی از این دلایل بدین شرح است.

۱) كمبود فضای كافی برای جا‌به‌جایی مسافران حدود پنج هزار نفر در ساعت.

۲) عدم استفاده به عنوان خطوط اصلی حمل و نقل در دنیا و صرفا جهت جا‌به‌جایی از ایستگاه‌های اصلی مترو به دیگر نقاط خطوط منتج به فرودگاه.

۳) طرح در دنیا منسوخ شده است، تولید تجهیزات مرتبط، بسیار گران و عدم تولید یا كمبود موارد لازم را به دنبال دارد.

۴) مونوریل در دنیا وسیله لوكس حمل و نقل شهری نامیده می‌‌شود و در تهران با توجه به پایین بودن سرانه درآمد، كاربرد این وسیله را خالی از اشكال نمی‌‌توان یافت.

۵) با توجه به زلزله‌خیز بودن تهران و پروژه‌ای چون مونوریل با پایه‌های ستونی در زمین و حركت روی هوا در مقایسه با مترو كه یكی از امن‌ترین مكان‌ها در دنیا به هنگام وقوع زلزله است استفاده از آن را چندان تضمین شده نمی‌‌توان یافت.

۶) نیاز به تجهیزات و ساخت پایه‌ها به صورت مجزا و استفاده از سوزن‌های گران‌قیمت در یك سری از سازه‌ها هزینه‌های خاص خود را می‌‌طلبد.

۷) بالا بودن مصرف انرژی به دلیل نیاز به سیستم خنك‌كننده نیتروژنی در لاستیك‌های مونوریل.

۸) نیاز به استفاده از لاستیك‌هایی كه به گفته كارشناسان غیر از آلودگی محیط زیست، استهلاك بالا و هزینه خرید مجدد دارند.

۹) هزینه بالای نگهداری و تجهیزات این سیستم نسبت به سایر سیستم‌های حمل و نقل شهری.

۱۰) تعداد چرخ‌‌های زیاد و پرسروصدا و سنگینی وزن مونوریل روی تیرها با توجه به این نكته كه هر واگن بیست تن وزن دارد خود دردسری دیگر در این پروژه‌ محسوب می‌‌شود.

۱۱) گران بودن هزینه بلیت این وسیله با توجه به كوتاه بودن مسیرها و البته توجیه‌پذیر بودن قیمت نسبت به هزینه‌های بالا در نگهداری.

محمد نظری

---