شرط و شروط آزادی از زندان

آزادی برای کسی که در قید و بند زندان است از آب و غذا در اوج تشنگی و گرسنگی نیز شیرین تر است اما زندان با همه خشونت ظاهریش تاوان اشتباهاتی است که رخ می دهد و مجازات بی قانونی هایی است که به دیگران لطمه می زند

آزادی برای کسی که در قید و بند زندان است از آب و غذا در اوج تشنگی و گرسنگی نیز شیرین‌تر است؛ اما زندان با همه خشونت ظاهریش تاوان اشتباهاتی است که رخ می‌دهد و مجازات بی‌قانونی‌هایی است که به دیگران لطمه می‌زند.

نگاه اغلب مردم به زندان مثل نگاه به فضایی است که عده‌ای آدم مجرم را برای مدتی کنارهم تلنبار می‌کند بی‌آن‌که تحولی در آنها ایجاد شود. از نگاه این افراد، زندان توفیقی در اصلاح اخلاق و رفتار زندانیان ندارد و چه‌بسا به زندان افتادن آنها را جری‌تر و خشونت طلب‌تر کند.

اما آنها که زندان‌ها را مدیریت می‌کنند چنین اعتقادی ندارند. آنها می‌گویند اگر یک فرد آزاد شده از زندان نترس و جری‌تر از قبل می‌شود، نه به خاطر حضورش در زندان، که به علت پرده دری و آشکارشدن ماهیت واقعی‌اش پس از به زندان افتادن است.

آنها معتقدند زندان هیچ‌کس را بدتر از زمانی که در زندان نبوده، نمی‌کند و برعکس قادر است آدم‌های مشکل دار را به سمت اصلاح ببرد. همین طرز تلقی است که سبب شده موضوعاتی چون عفو و آزادی مشروط وارد قوانین کشورمان شود تا افرادی که در طول دوره محکومیت دچار تحولات اخلاقی و رفتاری شوند یک‌بار دیگر طعم زندگی آزاد و بیرون از فضای بسته زندان را بچشند.

وقتی فردی در دادگاه مجرم شناخته می‌شود حتما باید برای گذراندن دوران محکومیتش به زندان برود چون فقط با حضور در زندان است که قاضی می‌تواند تاثیر مجازات بررفتار افراد را محک بزند پس برای رسیدن به آزادی چاره‌ای جز گذر از زندان نیست.

البته تشخیص اصلاح مجرمان کار آسانی نیست، چون اصلاح شدن موضوعی کمّی نیست که بتوان آن را با عدد و رقم به دست آورد. به همین علت برای پی بردن به اصلاح مجرمان باید بسیار دقیق بود و رفتار آنها را بدقت زیرنظر گرفت. اما با وجود این افرادی نیز هستند که چون ذاتشان شرور نیست و به‌خاطر یک اشتباه به زندان افتاده‌اند و قصد اصلاح و جبران از دست رفته‌ها را دارند با پذیرش آموزش‌های اصلاحی در زندان راه بازسازی خود را در پیش می‌گیرند.

طبق قوانین امور کیفری، آزادی مشروط فقط به محکومانی اعطا می‌شود که برای نخستین‌بار به مجازات حبس محکوم شده باشند. پس طبیعی است هرگاه فردی برای چندمین‌بار محکوم به حبس شده باشد نمی‌تواند از این امتیاز استفاده کند

دقیقا این افراد همان‌هایی هستند که مشمول آزادی مشروط می‌شوند. کسانی که این امتیاز شامل حالشان می‌شود، فرصت می‌یابند با خروج از زندان بقیه دوران محکومیتشان را در محیط اجتماع بگذرانند و خساراتی را که خود و خانواده‌شان به خاطر نام زندان متحمل شده‌اند، جبران کنند. البته آزادی مشروط عرصه‌ای برای آزمودن فرد محکوم است، چون اگر در این مدت خلاف تعهدات عمل کند و راه گذشته را تکرار کند آن‌وقت دوباره برای گذراندن باقیمانده دوران محکومیت راهی زندان خواهد شد.

امتیازی برای بهترین‌ها

آزادی مشروط اگرچه دارای شرط و شروط سختی است، اما به هر حال صبغه‌ای از آزادی را همراه خود دارد که ارزش دارد یک فرد محکوم به خاطرش از ارتکاب جرائم دست بردارد. اما به هر حال این آزادی شامل حال همه افراد نمی‌شود و تنها آنان که سابقه محکومیت به حبس ندارند یا مقدار معینی از محکومیتشان را گذرانده‌اند همراه آنها که حسن اخلاق و رفتار دارند و می‌توان پیش‌بینی کرد بار دیگر دست به ارتکاب جرم نمی‌زنند اگر ضرر و زیان شاکی خصوصی‌شان را نیز بپردازند در زمره آزاد شدگان مشروط قرار می‌گیرند.

طبق قوانین امور کیفری، آزادی مشروط فقط به محکومانی اعطا می‌شود که برای نخستین‌بار به مجازات حبس محکوم شده باشند. پس طبیعی است هرگاه فردی برای چندمین‌بار محکوم به حبس شده باشد نمی‌تواند از این امتیاز برخوردار شود.

شرط دیگر برخورداری از آزادی مشروط گذراندن دو سوم مجازات در جرائمی است که قانون برایش کیفری بیش از ۳ سال حبس تعیین کرده، در حالی که گذراندن نصف دوران محکومیت در جرائمی که مجازات قانونی آنها تا ۳ سال حبس است نیز از شرایط بهره‌مندی از آزادی مشروط است. توجیهی که قانونگذار برای تعیین این زمان‌ها بیان می‌کند این است که محکوم باید مدتی را در زندان بگذراند تا هم به صورت نسبی اصلاح شود و هم ناظران بتوانند میزان تحول رفتاری او را ارزیابی کنند.

در واقع فرد محکوم باید دوران محکومیتش در زندان را با حسن اخلاق و رفتار سپری کند و این حسن معاشرتش دائمی و مستمر باشد. البته تشخیص این موضوع گاهی سخت می‌شود، چرا که برخی محکومانی که از این شرط قانونی باخبرند با تظاهر به حسن اخلاق و رفتار سعی در آزاد شدن از زندان و پیگیری کارهای معطل مانده‌شان دارند. برای همین، همواره رصد اعمال زندانیان توسط رفتارشناسان و روان‌شناسان و آسیب‌شناسان اجتماعی مورد تاکید است تا افراد فرصت‌طلب و متقلب نتوانند از این امتیاز قانونی سوءاستفاده کنند.

ما شاید یکی از سخت‌ترین شرایط آزادی مشروط، شرط پیش‌بینی تکرار نشدن جرم از سوی محکومان باشد، چون یک کارشناس هر چقدر هم خبره باشد می‌تواند تحت تاثیر ظاهرسازی‌های افراد قرار بگیرد و تشخیص این‌که آنها پس از آزادی واقعا اصلاح می‌شوند یا این‌که دوباره دست به ارتکاب جرم می‌زنند، کاری است که ریسک بالایی دارد. حالا اگر تمام این شروط در یک فرد جمع باشد او باید اگر شاکی خصوصی دارد ضرر و زیانش را جبران کند تا بتواند به صورت مشروط آزاد شود. البته ناتوانی مالی فرد محکوم مانعی برای بهره‌مندی او از آزادی نمی‌شود، چرا که از نظر مجریان قانون همین که او وعده مساعد برای جبران ضرر و زیان شاکی را بدهد و قرائن و شواهد موجود هم این تصمیم او را تایید کنند برای آزاد شدن کفایت می‌کند.

آوید طالبیان