سی سال با سکه بهار آزادی

سکه طلا, خبرسازترین چهره اقتصادی هفته

قرار است هر هفته در این صفحه خبرسازترین چهره اقتصادی کشور در یک هفته گذشته را معرفی کنیم. اما این هفته تصمیم گرفتیم سکه بهار آزادی را به عنوان مهمترین و خبرسازترین چهره اقتصادی کشور معرفی و زندگینامه آن را مرور کنیم! هفته گذشته سکه طلا سیر صعودی پر شتابی را تجربه کرد و سرانجام قیمت سکه سقوط کرد.اما این نوسان برای نخستین بار نیست که بازار سکه را در می نوردد. از زمانی که قیمت سکه سیر صعودی پیدا کرد همگان می گفتند که این قیمت ها حبابی است و نمی توان به آن اعتماد کرد.

با این حال بودند افرادی که به امید گرانتر شدن سکه، تعداد زیادی سکه در همین بازار گران خریدند و ضرر کردند. محمد کشتی آرای، رییس اتحادیه طلا و جواهر گفته است: " هفته گذشته قیمت طلا در بازارهای داخلی حبابی بود اما قیمت های طلا در بازارهای داخلی از شنبه واقعی شده به خاطر اینکه تعطیل شدن بازارهای جهانی قیمت ها را شفاف می کند. "فراز و فرود های قیمت طلا در بازار های جهانی طی همین مدت کوتاه که از سال جدید میلادی گذشته است خبر از ادامه سریال " آشفتگی طلایی " دارد.

این موضوع را هنگامی می توان به وضوح مشاهده کرد که در یک بازه زمانی ۴۸ ساعته قیمت این فلز گران بها در بازار های جهانی ده دلار افزایش پیدا کرد و فقط به فاصله چند ساعت این افزایش قیمت در مسیر نزول گام برداشت. رقابت ارزشی دلار و یورو گاهی بازی را به سود دلار رقم می زند و در برخی مواقع دلار را بالا می کشد تا به دنبال این رقابت قیمت طلا در بازار های جهانی آرام و قرار نداشته باشد. قیمت جهانی طلا که از حدود سه سال پیش به یکباره شروع به رکورد زنی های پیاپی کرد در روزهای پایانی سال ۲۰۱۰ میلادی برای هراونس قیمت ۱۴۲۰ دلار را به ثبت رساند. سال ۲۰۱۱ فقط چند ساعت بازار طلا را در خوابی آرام فرو برد به طوری که با آغاز کار بازارهای جهانی در سال ۲۰۱۱ میلادی بار دیگر طلا " خبر سازی " کرد.

خبر سازی قیمت طلا این بار در مسیر نزول بود چرا که این فلز گران بها با بیش از ۹۵ دلار کاهش قیمت طی سه هفته، به رقمی معادل ۱۳۵۲ دلار برای هر اونس رسید.کارشناسان اقتصادی بر این باورند که علت اصلی این سیر نزولی، کاهش تقاضای خرید طلا در هفته های پیش از آن است که سرمایه گذاران در ماه های گذشته طلای مورد نیاز خود را خریداری کرده اند و اکنون تقاضای بیشتری باقی نمانده است.نکته جالب شاید در این میان آن است که با وجود طی مسیر معکوس قیمت طلا در بازارهای جهانی، در بازار داخلی قیمت سکه در مسیر صعود گام برداشت که به اعتقاد برخی کارشناسان اقتصادی می تواند حکایت از این داشته باشد که سیاست های پولی در جهت بازدارنده تنظیم نشده است. تحلیلگران اقتصادی بر این باورند، اقدام بانک های مرکزی هند و چین به افزایش نرخ بهره بانکی برای مقابله با تورم نقش مهمی در کاهش تقاضا و قیمت طلا داشته است.

به هر حال با عرضه سکه و طلا در کشور، باز هم قیمت ها تعدیل شد تا همه در انتظار شوک قیمتی دیگری باشند.اما این سکه بهار آزادی که به تنهایی خبرهای اصلی رسانه ها را طی ده روز گذشته به خود اختصاص داده از کجا آمده است؟ سکه بهار آزادی یکی از مسکوکات طلای قانونی در جمهوری اسلامی ایران است که جایگزین سکه های طلای پهلوی شده است. پس از سال ۱۳۵۸ خورشیدی، به مناسبت و یادبود پیروزی انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ خورشیدی، انواع سکه های بهار آزادی در دو طرح متفاوت و در قطع های مختلف ضرب شده است. عیار طلای این سکه ها -اعم از طرح قدیم و جدید- ۹۰۰ در ۱۰۰۰ است. معمولا همه ساله ضرابخانه بانک مرکزی ایران، سکه ها را ضرب کرده و از طریق بانک های عامل یا صرافی های مجاز به بازار عرضه می کند. این سکه ها به صورت خرد یا عمده و به قیمت روز خرید و فروش می شوند. سکه بهار آزادی به عنوان هدیه، مهریه ازدواج، عیدی کارمندان دولت و نیز برای سرمایه گذاری و پس انداز مورد استفاده قرار می گیرد.

انواع سکه بهار آزادی از نظر شکل شامل دو نوع طرح قدیم و طرح جدید (امامی) هستند.

از نظر قطع: سکه ها در انواع "ربع"، "نیم"، "یک" یا "تمام"، "دو و نیم"، و "پنج" بهار آزادی موجود هستند.

در حقیقت پس از انقلاب اسلامی ایران، به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی و با تایید و دستور نخست وزیر دولت موقت، به مناسبت و یادبود نخستین فصل بهار پیروزی انقلاب اسلامی، اجازه ضرب انواع مسکوک طلا به نام "بهار آزادی" صادر شد. از آن زمان تاکنون، سکه های بهار آزادی با دو طرح مختلف ضرب شده اند.

از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۰ (طرح قدیم) یک روی این سکه مزین به نام علی بن ابیطالب بود (به سه بار تکرار "علی" به خط معقلی تزیینی در داخل یک شش ضلعی، و قید عبارت "بانک ملی ایران" در زیر آن) و بر روی دیگر آن تصویر بارگاه امام رضا به همراه عبارت "نخستین بهار آزادی" و تاریخ ۱۳۵۸ منقوش بود. از آن پس تا سال ۱۳۷۰، انواع سکه های بهار آزادی با همین طرح تولید می شد.

از سال ۱۳۷۰ تاکنون (طرح جدید)ضرب و توزیع سکه بهار آزادی با طرح جدید، معروف به امامی، از سال ۱۳۷۰ آغاز شده و تا به امروز نیز ادامه دارد. با توجه به ماده ۵ قانون نحوه حفظ آثار و یاد امام خمینی (ره) بانک مرکزی ایران موظف شد که تصویر بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی ایران را بر یک طرف سکه های بهار آزادی به گونه ای مناسب نقش کند. از اینرو، بنابر پیشنهاد بانک مرکزی و موافقت وزارت اموراقتصادی و دارایی و به استناد بند ۲ قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا، هیات وزیران در جلسه مورخ ۱۳۷۰/۳/۱۹ (راجع به تغییر طرح سکه یک بهار آزادی) چنین تصویب کرد: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مجاز است به مناسبت دومین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (قدس سره) سکه یادبود یک بهار آزادی را با مشخصات ذیل و طبق نمونه ای که در نهاد ریاست جمهوری نگهداری می شود ضرب نماید:

۱) عیار طلا: ۹۰۰ در هزار;

۲) وزن سکه: ۱۳۵۹۸۸ گرم;

۳) قطر سکه: ۲۲ میلیمتر;

۴) یک روی سکه مزین به تصویر حضرت امام (قدس سره) و قید سال ضرب (۱۳۷۰) در ذیل تصویر;

۵) یک روی سکه تصویر بارگاه حضرت امام رضا علیه السلام و قید عبارت "بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران" در بالای تصویر و عبارت "بهار آزادی" در پایین تصویر. مصوبه مذکور جهت اجرا به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ابلاغ شد.بدین ترتیب، در دومین سال ارتحال امام (ره)، طرح سکه تمام بهار آزادی تغییر کرد و از آن پس (سال ۱۳۷۰ به بعد) سکه ها بر اساس آن مصوبه ضرب می شوند. گفتنی است طرح سکه های با قطع های ربع و نیم، همانند سابق است. معمولا در هر سال، انواع مسکوک بهار آزادی بر اساس مجوزی که بانک مرکزی دارد، در ضرابخانه این بانک تولید می شود. طبق آمار اعلام شده در سال ۱۳۸۶، تاکنون ۴۰ میلیون قطعه سکه بهار آزادی در طول دهه های اخیر در کشور ضرب شده است.

صدور مسکوک طلا از کشور به هر نحوی ممنوع است، مگر توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. مسکوک طلای بهار آزادی از لحاظ مشخصات، منطبق است بر قانون مسکوک طلا و نیز قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا. شکل این مسکوک براساس ماده دوم قانون ۱۳۳۷، مدور است و میزان عیار آن بر طبق ماده چهارم همان قانون عبارت است از ۹۰۰ در هزار طلای خالص و ۱۰۰ در هزار مس، یا آلیاژی از نقره و مس.سکه طلا به دلیل ارزش ذاتی آن، کالایی کم ریسک محسوب می شود.

به علاوه، در مقایسه با سایر دارایی ها (نظیر املاک و مستغلات)، از خاصیت نقد شوندگی بسیار بالاتری برخوردار است، و می توان آنرا در هر زمان و موقعیتی به فروش رساند. در بازار سکه ایران، معامله گرانی هستند که با پیگیری نوسانات قیمت طلای جهانی و سکه طلا، به صورت عمده در بازار، به دادوستد سکه می پردازند. معمولا متوسط بازدهی از خرید و فروش عمده سکه طلا، بین ۳۰ تا ۵۰ درصد در سال است. طبق آمار بانک مرکزی، متوسط قیمت سکه بهار آزادی در ۱۰ سال منتهی به پایان سال ۱۳۸۷، در بازار آزاد شهر تهران، با ۲۶۳ درصد رشد، تقریبا ۳/۶ برابر شده است.

عواملی که بر قیمت روزانه سکه طلا در ایران تاثیرگذار هستند، عبارتند از:

▪ قیمت جهانی طلا;

▪ ارزش دلار به ریال;

▪ هزینه گمرک (بین ۲ تا ۵ درصد);

▪ هزینه ضرب سکه توسط بانک مرکزی (تقریبا معادل هفت هزار تومان، طبق برآورد سال ۱۳۸۶);

▪ کارمزد عرضه سکه در بانک (تقریبا معادل پانصد تومان، طبق برآورد سال ۱۳۸۷);

▪ سال ضرب سکه (صرفا از نظر روانی بر روی قیمت سکه اثرگذار است);

با افزایش قیمت سکه، فعالیت بانک کارگشایی افزایش می یابد تا قیمت سکه را کنترل کند.بانک کارگشایی در طول هفته، برای تنظیم و کنترل قیمت سکه طلا در بازار، اقدام به حراج سکه می کند. بانک کارگشایی، سکه ها را مستقیما از خزانه بانک مرکزی دریافت می کند. این سکه ها در حضور نمایندگان بانک مرکزی، به بسته های ۱۰۰، ۲۰۰ و ۵۰۰ تایی تبدیل شده و به فروش می رسند.

جلسات حراج به این صورت است که حراج کننده با اعلام نرخ پایه بانک مرکزی، مردم را برای خرید یکصد سکه تمام بهار آزادی، به رقابت تشویق می کند; در نهایت کسی برنده این مزایده است که بیشترین مبلغ را پیشنهاد دهد. در ادامه، این مزایده به ترتیب برای سکه های "نیم"، "ربع"، و "دو و نیم" بهار آزادی اجرا شده، و به طور متناوب تا پایان حراج ادامه می یابد.

افزایش تعداد روزهای حراج برای عرضه سکه، یا حذف حق الضرب سکه (تقریبا هفت هزار تومان در سال ۱۳۸۶)، مهمترین ابزارهای کنترلی این بانک برای تعدیل قیمت سکه هستند. جلسات حراج، در وضعیت عادی در روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه هر هفته برگزار می شوند، اما در هنگام افزایش تقاضا (مثل روزهای پایانی سال و فرارسیدن عید نوروز)، به صورت هر روزه هستند. شرکت در جلسات حراج و خرید سکه برای عموم آزاد است.