نکاتی درباره طرح موفق هدفمندی یارانه ها

چندی پیش رئیس دیوان محاسبات از کسری ۱۸درصدی کشور در بودجه سال۱۳۸۹ خبر داد که دولت در این سال برای پرداخت یارانه نقدی به مردم, بیش از ۱۴۸هزار میلیارد ریال از بانک مرکزی, درآمد فروش نفت و بودجه عمومی کشور هزینه کرده است

چندی پیش رئیس دیوان محاسبات از کسری ۱۸درصدی کشور در بودجه سال۱۳۸۹ خبر داد که دولت در این سال برای پرداخت یارانه نقدی به مردم، بیش از ۱۴۸هزار میلیارد ریال از بانک مرکزی، درآمد فروش نفت و بودجه عمومی کشور هزینه کرده است.

این بدان معناست که دولت تنها بخشی از یارانه نقدی پرداختی به مردم را از محل آزادسازی قیمت ها تأمین می کند. اما درعین حال باتوجه به وعده رئیس جمهور مبنی بر ۳برابر شدن یارانه ها در آینده ای نزدیک، این سؤال مطرح می شود که وقتی آزادسازی قیمت ها، کفاف یارانه نقدی فعلی را نیز نمی دهد، چرا بالاترین مقام اجرایی کشور از افزایش ۳برابری یارانه ها سخن می گوید. در این خصوص برخی گفتنی ها وجود دارد:

۱) یکی از اصلی ترین مشکلات دولت برای اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها، عدم تأمین بودجه لازم برای پرداخت یارانه نقدی به مردم است. براساس گزارش ارائه شده توسط رئیس دیوان محاسبات کشور، از ۲۵۰هزار میلیارد ریال درآمد یارانه ها تنها حدود ۵۰درصد از محل افزایش قیمت ها بوده است. بنابراین اگر قرار باشد یارانه نقدی پرداختی به مردم ۳برار شود، ناگزیر قیمت ها نیز باید ۳برابر افزایش یابد. این درحالیست که دولت تأکید بر افزایش سالانه ۲۰درصدی قیمت دارد. به بیان دیگر با توجه به این که پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه ها، قیمت حامل های انرژی افزایش یافته است، جامعه دیگر ظرفیت افزایش سه برابر شدن قیمت حامل های انرژی را ندارد و از سوی دیگر مجلس نیز تنها مجوز افزایش حداکثر ۲۰درصدی قیمت حامل های انرژی را صادر کرده است و هرگونه افزایش سه برابری یا حتی دو برابری قیمت حامل های انرژی خلاف قانون است. بنابراین روشن می شود که در شرایط کنونی امکان ۳برابر شدن پرداخت یارانه های نقدی وجود ندارد.

به همین دلیل است که طی نزدیک به ۱۰ماه اخیر، بسیاری از کارشناسان اقتصادی، میزان ارقام اعلام شده از سوی مقامات ذیربط، ناشی از آزادسازی قیمت ها و میزان یارانه نقدی پرداخت شده به مردم را ناهمگون بدانند و معتقد باشند که دولت برای به سرانجام رساندن این طرح چاره ای جز آزادسازی قیمت های بسیاری از کالاها به منظور تأمین اعتبار کسری بودجه خود نداشته باشد. این درحالی است که آزادسازی قیمت ها اقدامی دور از آستانه تحمل جامعه است.

البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که درحال حاضر متوسط قیمت حامل های انرژی بین ۳۰تا ۳۵دلار است، درحالیکه قیمت هر بشکه نفت حدود یکصد دلار می باشد، در این حالت اگر دولت قصد داشته باشد قانون را در مدت پنج سال عملیاتی کند، ناگزیر درآمدها باید تا سه برابر افزایش یابد که در این صورت شاید بتوان گفت همانطور که رئیس جمهور وعده داده است، میزان یارانه پرداختی را نیز می توان افزایش داد.

۲) تا این مرحله از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها، گام مهمی جهت رسیدن به اهدافی چون توزیع عادلانه یارانه ها به اقشار مختلف مردم، اصلاح الگوی مصرف و کاهش رشد فزاینده مصرف انرژی در کشور برداشته شده است که به گواه محافل داخلی و خارجی قابل تقدیر است. با این حال مشکلاتی نظیر افزایش حجم قبوض پرداخت نشده، فشار هزینه ای به بخش تولید، افزایش تورم به دلیل افزایش قیمت حامل های انرژی و تحقق نیافتن سهم ۳۰درصدی بخش تولید دستاوردهای اجرای قانون را تحت تأثیر خود قرار داده است.

طبق شنیده ها دولت قصد دارد در سه گام طی ۵سال قانون هدفمندسازی یارانه ها را به طور کامل عملیاتی کند. عملکرد اردیبهشت و خرداد ۱۳۹۰ دولت در بازتوزیع یارانه های نقدی به مردم، حکایت از پرداخت ماهیانه حدود ۳۳هزار میلیارد ریال دارد. براساس آمارهای موجود، در اردیبهشت و خردادماه سالجاری، حدود ۲۰هزار میلیارد ریال از محل افزایش قیمت ها تأمین شده است که اگر این روند تا پایان سال ادامه داشته باشد، دولت تنها برای پرداخت یارانه های نقدی، حدود ۱۵۶هزار میلیارد ریال کسری خواهد داشت که بسیار قابل تأمل است.

البته این مطالب بدان معنا نیست که شجاعت دولت در عملیاتی کردن بزرگترین طرح تحول اقتصادی ایران که به راستی باید آن را جراحی بزرگ اقتصادی ایران نامید را نادیده بگیریم. باید پذیرفت که امروزه جهانیان به موفقیت دولت در اجرایی شدن قانون هدفمندی و موارد تأثیرگذاری چون کنترل تورم ناشی از هدفمندی یارانه ها اذعان دارند، درحالی که حدود ۱۰ماه پیش، کمتر کسی می توانست اجرای موفقیت آمیز این طرح را پیش بینی کند.

بنابراین حال که این اتفاق بزرگ در اقتصاد ایران رخ داد و آثار و برکات خود را در مدت زمان کوتاهی آشکار ساخت، اجازه ندهیم تا احیاناً برخی آشفتگی ها مسیر هدفمندسازی و به ویژه مسیر تأمین منابع آن را دچار انحراف سازد، زیرا این انحراف هزینه های بسیار دارد.

فاطمه اسماعیلی